Το παιδι της αγαπης της Μαριας Τζιριτα

Το παιδί της αγάπης
Διάβασα το βιβλίο απνευστί και δάκρυσα με την ανθρώπινη ιστορία του. Bαθιά ανθρωπιστικό το πνεύμα του βιβλίου εκπέμπει μηνύματα αλτρουισμού, αγάπης και αλληλεγγύης και διεγείρει τα συναισθήματά μας! Η γραφή είναι απλή και το ύφος κατανοητό. Η βασική ηρωίδα η Μαρίνα κυριαρχεί με την αφειδώλευτη αγάπη της προς το Στέλιο, ο οποίος φαίνεται να μην μπορεί να διαχειριστεί το εύρος της μοναδικής αγάπης που δέχτηκε ανιδιοτελώς σε όλη τη ζωή του από τη γέννηση μέχρι και τον «άδικο» θάνατό του. Το βιβλίο θίγει κι άλλα θέματα όπως εκείνο της ομοφυλοφιλίας, της μοναξιάς, του σύγχρονου τρόπου ζωής που λειτουργεί ανασταλτικά για τις εργαζόμενες μητέρες που αδυνατούν να εκπληρώσουν επάξια τους πολυάριθμους ρόλους που έχουν αναλάβει, τα κοινωνικά στερεότυπα που είναι πιο έντονα στην επαρχία, η λειτουργία των ιδρυμάτων και η λειτουργία του θεσμού της υιοθεσίας που απαιτεί μεγάλα ψυχικά αποθέματα.
Το βιβλίο μας γεννά έντονους προβληματισμούς για την «τύχη» και της εξέλιξη των παιδιών που μεγαλώνουν σε ιδρύματα καθώς ελλείπει η μέριμνα της πολιτείας αλλά και η κοινωνική ευαισθησία. Δυστυχώς, επικρατεί ο κοινωνικός στιγματισμός και κατ΄ επέκταση ο αποκλεισμός αυτών των ψυχών.
Αξίζει να αναφερθεί η μεγάλη αγάπη που τρέφει η Μαρίνα για το Στέλιο που δεν είναι βιολογικό παιδί της, εντούτοις τον αγαπά σαν να ήταν δικό της παιδί και κάποιες φορές αισθάνεται τύψεις και ενοχές που η καρδιά της μοιράζεται ανάμεσα στο βιολογικό της παιδί τον Αγγελο και το παιδί της καρδιάς της το Στέλιο.
Λυτρωτικό για τη Μαρίνα το ύστατο γράμμα του Στέλιου που αποκαθιστά έστω και αργά την αλήθεια και επιτρέπει στην ηρωίδα να διαχειριστεί το πένθος της και να προχωρήσει τη ζωή της.

Ο χαρακτήρας του Στέλιου
Πρόκειται για το «παιδί ενός κατώτερου θεού» το οποίο γεννιέται, μεγαλώνει και πεθαίνει κάτω από πραγματικά αντίξοες συνθήκες. Βιώνει την απόρριψη, την εγκατάλειψη όχι μία αλλά πολλές φορές στη ζωή του. Μοναδικό του στήριγμα η Μαρίνα, που επάξια θα πάρει τον τίτλο της «μάνας» του. Η Μαρίνα πάντα δίπλα του αρωγός στις προσπάθειες του δεν τον εγκαταλείπει παρ΄όλο που η παρουσία της γίνεται πιο διακριτική με το πέρασμα του χρόνου. Η ζωή του μια περιπέτεια, μια οδύσσεια, χωρίς αίσιο τέλος. Οι δυσκολίες τελικά τον κάμπτουν τον λυγίζουν και η επαγγελματική του επιτυχία δε στηρίζεται μόνο στο ταλέντο του αλλά και στον καιροσκοπισμό του. Η Μαρίνα προσπαθεί να τον προστατέψει ακόμη και τότε που μεθυσμένος από την επιτυχία φτάνει στην αλαζονεία και την ύβρη. Η νέμεσις είναι εκεί κοντά.

Κατω τα καλα βιβλια!

Γράφει ο Δημοσθένης Κούρτοβικ

Είθισται να δημοσιεύονται αυτή την εποχή στοιχεία για την κίνηση των πιο ευπώλητων βιβλίων της χρονιάς που τέλειωσε ή τελειώνει. Και κάθε φορά ανακύπτουν τα ίδια ερωτήματα. Πώς είναι δυνατό να υπάρχουν τέτοιες αποκλίσεις ανάμεσα στις προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού και της κριτικής; Πώς γίνεται και βιβλία που εκθειάστηκαν σχεδόν ομόθυμα από τους κριτικούς δεν μπόρεσαν να σπάσουν το φράγμα των 5.000 αντιτύπων, που συνιστά μια μέτρια εκδοτική επιτυχία σήμερα, ενώ βιβλία που αποδοκιμάστηκαν ή, ακόμα χειρότερα, αγνοήθηκαν από τους «ειδικούς» σάρωσαν σε πωλήσεις; Τόσο ανίδεο και απαίδευτο είναι λοιπόν το κοινό που αγοράζει βιβλία; ΄Η μήπως οι κριτικοί, κλεισμένοι στον φιλντισένιο πύργο τους, δεν μπορούν να καταλάβουν τις ανάγκες και τις ανησυχίες του κόσμου; Είναι πολύ εύκολο να ταχθεί κανείς, ανάλογα με τα επαγγελματικά και τα συναισθηματικά συμφέροντά του, υπέρ της μιας ή της άλλης από αυτές τις δύο εξηγήσεις, χωρίς να κινδυνεύει άμεσα να διαψευστεί. Λιγότερο εύκολο είναι, όπως πάντα άλλωστε, να προχωρήσει πέρα από τις εντυπώσεις και να διακρίνει στη γενική εικόνα (η οποία βέβαια δεν διαμορφώνεται μόνον από νούμερα, αλλά και από ποιοτικά γνωρίσματα των βιβλίων, καθώς και των κειμένων που αναφέρονται στα βιβλία) ορισμένες αφώτιστες λεπτομέρειες, ορισμένα αφανή στοιχεία μιας βαθύτερης δομής, που μπορεί να υποδεικνύουν πολύ διαφορετικές ερμηνείες. Πρώτα πρώτα, οι αποκλίσεις για τις οποίες μιλάμε δεν συνθέτουν την εικόνα του χάσματος, που καταγράφει μια βιαστική ματιά. Υπάρχουν στους καταλόγους των ευπώλητων βιβλία συγγραφέων καταξιωμένων από την κριτική. Θα έλεγα μάλιστα ότι είναι σχετικά λίγοι οι συγγραφείς που ανήκουν στους αγαπημένους των κριτικών, αλλά όχι και του κοινού. ΄Επειτα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου κριτική και κοινό έχουν συγκλίνει πανηγυρικά στην επιβράβευση βιβλίων του «μέσου γούστου», η οποία από την πλευρά της κριτικής υπήρξε και κυριολεκτική, με την υπερψήφισή τους από τις επιτροπές των κρατικών βραβείων ή των βραβείων του Διαβάζω (επιτροπές στις οποίες, θυμίζω, έχουν θητεύσει σχεδόν όλοι οι έγκυροι βιβλιοκριτικοί).

Μια στιγμή, σας ακούω να λέτε καχύποπτα. Πού το πας; Προσπαθείς να ψηλώσεις το επίπεδο της μάζας κονταίνοντας το επίπεδο των κριτικών; Ισχυρίζεσαι ότι τα καλά βιβλία βρίσκουν έτσι κι αλλιώς τον δρόμο τους προς το κοινό, ότι για την επιτυχία των μέτριων βιβλίων το κοινό δεν ευθύνεται περισσότερο από τους κριτικούς και ότι τα κακά βιβλία που γίνονται μπεστ σέλερ δεν είναι δα τόσο συχνό και ανησυχητικό φαινόμενο όσο νομίζουμε;

Όχι. Ισχυρίζομαι κάτι πολύ χειρότερο! Ισχυρίζομαι ότι σήμερα δεν υπάρχουν παρά ελάχιστα κακά βιβλία και ότι το πλατύ κοινό συμπίπτει με την κριτική στη μεγάλη εκτίμηση που τρέφουν και οι δύο για το «καλό» βιβλίο, στη θέρμη με την οποία το αγκαλιάζουν και το προωθούν. Τα κριτήριά τους βέβαια μπορεί να διαφέρουν, αν και όχι τόσο πολύ όσο λέγεται. Οι κριτικοί, φερειπείν, μπορεί να προτιμούν βιβλία με περισσότερο υπαινικτική γλώσσα, περισσότερες διακειμενικές αναφορές, πιο σύνθετη αφηγηματική δομή. Το κοινό, πάλι, προτιμά βιβλία άμεσης συγκίνησης, με χαρακτήρες που προσφέρονται για ταύτιση κ.λπ. Αλλά ξέρετε πολλούς κριτικούς που να βγαίνουν και να λένε, τεκμηριώνοντας τη θέση τους, ότι το τάδε βιβλίο που έκανε ρεκόρ πωλήσεων είναι κακό; Το πολύ πολύ να πουν ότι κολακεύει τον μέσο αναγνώστη. Και, φυσικά, ο μέσος αναγνώΤης στης δεν θα υποστηρίξει ποτέ ότι ένα βιβλίο που επαινέθηκε από την κριτική, αλλά δεν τράβηξε το δικό του ενδιαφέρον, είναι κακό. Θα πει απλώς ότι είναι εγκεφαλικό ή κουλτουριάρικο.

Μ ε τόσα εργαστήρια «δημιουργικής γραφής» που υπάρχουν σήμερα, τόσους διαγωνισμούς διηγήματος για την προσέλκυση «νέων ταλέντων», τόσες αναγνωστικές εμπειρίες όλο και περισσότερων ανθρώπων, τόση «λογοτεχνίτιδα» γύρω μας (για να δανειστώ έναν όρο του Βασίλη Βασιλικού), είναι δύσκολο πια να γραφτούν κακά βιβλία. Σχεδόν όλα τα βιβλία που εκδίδονται στις μέρες μας είναι καλογραμμένα, έχουν στρωτή, σε όχι σπάνιες περιπτώσεις ζωηρή γλώσσα, έχουν ικανοποιητική αφηγηματική τεχνική, γλαφυρές περιγραφές, χιούμορ, πολύ συχνά έχουν και έξυπνες ιδέες.

Μόνον ένα πράγμα δεν έχουν: ειδικό βάρος. Πρωτοτυπία. Προσωπικότητα.

Από τότε που πλημμυρίσαμε από καλά βιβλία χάθηκαν τα ξεχωριστά βιβλία, τα βιβλία που αισθανόμαστε πως είναι σημαντικά και προσπαθούμε να εξηγήσουμε γιατί, συζητώντας με άλλους. Ακούμε συχνά στις παρέες τους φίλους και τους γνωστούς μας να λένε για το α ή το β βιβλίο ότι είναι καλό, ότι μου άρεσε ή ότι πέρασα καλά μαζί του τρεις ομόρροπες δηλώσεις που σχηματίζουν φθίνουσα σειρά, ως προς τον βαθμό βεβαιότητας του ομιλητή ή τη διάθεσή του να υπερασπίσει την άποψή του, αλλά αύξουσα σειρά ως προς τη συχνότητα με την οποία γίνονται. Εδώ και πολλά χρόνια, σχεδόν ποτέ δεν ακούμε κάποιον να μιλάει μ΄ ενθουσιασμό για ένα βιβλίο ή με τρόπο που να φανερώνει ότι αυτό που διάβασε τον προβλημάτισε.

Αλλά μήπως είναι διαφορετική η κυρίαρχη στάση της κριτικής; Κι εκεί επίσης πρυτανεύει η λογική του «καλού» βιβλίου, η οποία εκφράζεται με σχόλια όπως ότι το καινούργιο βιβλίο του τάδε αναγνωρισμένου συγγραφέα είναι ισάξιο ή καλύτερο ή λιγότερο καλό από τα προηγούμενα (αλλά σπανιότατα ότι είναι διαφορετικό από αυτά), με την ανάλωση του κριτικού σε καλολογικές αναλύσεις και τεχνικές παρατηρήσεις, με την επισήμανση μιας «ενδιαφέρουσας» και «ελπιδοφόρας» νέας φωνής κ.λπ. κ.λπ. Σχεδόν ποτέ δεν μας μεταδίνεται η αίσθηση πως ένα βιβλίο αποτέλεσε πρόκληση για τον κριτικό, πως τον αναστάτωσε κι έβαλε σε δοκιμασία τα παγιωμένα κριτήριά του, πως ανάγκασε τη σκέψη του να κινηθεί σε καινούργια μονοπάτια. Σχεδόν ποτέ δεν θα διαβάσουμε για ένα βιβλίο ότι μας αποκαλύπτει κάτι που δεν είχαμε σκεφτεί ή δεν είχαμε συνειδητοποιήσει ή δεν τολμούσαμε να παραδεχτούμε ή ότι μας παρουσιάζει κάτι που (νομίζαμε πως) ξέρουμε σε καινούργιο φως. Σχεδόν ποτέ δεν μαθαίνουμε γιατί ένα βιβλίο πρέπει να μας απασχολήσει πέρα από το ότι είναι «καλό».

Τα καλά βιβλία είναι σαν τα καλά παιδιά: φρόνιμα, υπάκουα, επιμελή, συμβατικά (ακόμα και στα παιχνίδια ή τα καλαμπούρια τους, που αποδέχονται τα κυρίαρχα πρότυπα) και, εννοείται, αφόρητα βαρετά. Όπως τα καλά παιδιά, έτσι και τα καλά βιβλία δεν αμφισβητούν ουσιαστικά τον κόσμο στον οποίο πρόκειται να ενταχθούν και, ακόμα και όταν δυσφορούν γι΄ αυτόν, το εκφράζουν με τρόπους προαποφασισμένους, εγκεκριμένους και υπαγορευμένους από αυτόν ακριβώς τον κόσμο. Δεν έχουν εκείνη την τρέλα, εκείνη την απρόβλεπτη, παρεκκλίνουσα ή παραβατική συμπεριφορά που μπορεί και να δείχνει υγεία.

Χωράει αρκετή συζήτηση γύρω από το αν τα καλά βιβλία πράγματι δεν είναι τίποτε άλλο από καλά ή αν έτσι τα προσλαμβάνουν σήμερα το κοινό και η κριτική. ΄Ο, τι από τα δυο και αν συμβαίνει, εμείς που αγαπάμε με πάθος το βιβλίο κι εξακολουθούμε να πιστεύουμε στη σπουδαιότητά του είναι καιρός ν΄ αναφωνήσουμε: κάτω τα καλά βιβλία!

Για τη ζωη - Ναζιμ Χικμετ

ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ
Η ζωή δεν είναι παίξε-γέλασε
Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά
Όπως, να πούμε, κάνει ο σκίουρος.
Δίχως απ' όξω ή από πέρα
να προσμένει τίποτα
Δε θα'χεις άλλο πάρεξ μοναχά να ζεις.
Η ζωή δεν είναι παίξε-γέλασε
Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά
Τόσο μα τόσο σοβαρά
Που έτσι, να πούμε,
ακουμπισμένος σ'έναν τοίχο
Με τα χέρια σου δεμένα
Ή μέσα στ' αργαστήρι
Με λευκή μπλούζα
και μαύρα ματογυάλια
Θε να πεθάνεις,
για να ζήσουνε οι άνθρωποι,
Οι άνθρωποι που ποτέ
δε θα'χεις δει το πρόσωπό τους
Και θα πεθάνεις ξέροντας καλά
Πως τίποτα πιο ωραίο,
τίποτα πιο αληθινό απ'τη ζωή δεν είναι
Πρέπει να τηνε πάρεις σοβαρά
Τόσο μα τόσο σοβαρά
Που θα φυτεύεις, σα να πούμε,
ελιές ακόμα στα εβδομήντα σου
Όχι καθόλου για να μείνουν στα παιδιά σου
Μα έτσι, γιατί το θάνατο
δε θα τονε πιστεύεις
Όσο κι αν φοβάσαι
Μα έτσι, γιατί η ζωή θε να βαραίνει
πιότερο στη ζυγαριά
Στίχοι: Ναζίμ Χικμέτ & Γιάννης Ρίτσος

Αργοπεθαινει Pablo Neruda

Αργοπεθαίνει
όποιος γίνεται σκλάβος της συνήθειας, επαναλαμβάνοντας κάθε μέρα τις ίδιες διαδρομές,
όποιος δεν αλλάζει περπατησιά,
όποιος δεν διακινδυνεύει και δεν αλλάζει χρώμα στα ρούχα του,
όποιος δεν μιλεί σε όποιον δεν γνωρίζει.

Αργοπεθαίνει
όποιος αποφεύγει ένα πάθος,
όποιος προτιμά το μαύρο για το άσπρο και τα διαλυτικά σημεία στο "ι" αντί ενός συνόλου συγκινήσεων που κάνουν να λάμπουν τα μάτια, που μετατρέπουν ένα χασμουργητό σε ένα χαμόγελο, που κάνουν την καρδιά να κτυπά στο λάθος και στα συναισθήματα.

Αργοπεθαίνει
όποιος δεν αναποδογυρίζει το τραπέζι,
όποιος δεν είναι ευτυχισμένος στη δουλειά του,
όποιος δεν διακινδυνεύει τη βεβαιότητα για την αβεβαιότητα για να κυνηγήσει ένα όνειρο,
όποιος δεν επιτρέπει στον εαυτό του τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του να αποφύγει τις εχέφρονες συμβουλές.
Αργοπεθαίνει
όποιος δεν ταξιδεύει,
όποιος δεν διαβάζει,
όποιος δεν ακούει μουσική,
όποιος δεν βρίσκει σαγήνη στον εαυτό του.

Αργοπεθαίνει
όποιος καταστρέφει τον έρωτά του,
όποιος δεν επιτρέπει να τον βοηθήσουν,
όποιος περνάει τις μέρες του παραπονούμενος για τη τύχη του ή για την ασταμάτητη βροχή.

Αργοπεθαίνει
όποιος εγκαταλείπει μια ιδέα του πριν την αρχίσει,
όποιος δεν ρωτά για πράγματα που δεν γνωρίζει.

Αθηνα, ευτυχως που δεν γεννηθηκα ομορφη Κωστας Καρακασης

Αθηνά, ευτυχώς που δεν γεννήθηκα όμορφη
Ένα κλασικό και πολυεπίπεδο βιβλίο γεμάτο περιπέτεια και συγκινήσεις…
Πρόκειται για ένα από τα πιο ολοκληρωμένα και επιτυχημένα βιβλία που έχω διαβάσει…η γραφή του Καρακάση είναι μοναδική, οι περιγραφές αναλυτικές, οι ιστορικές αναφορές αξιοσημείωτες, η γλώσσα που χρησιμοποιεί σε αρκετά σημεία είναι η καθαρεύουσα …
δυνατό κείμενο …εξαιρετικό…
η κεντρική ηρωίδα η Αθηνά καταφέρνει με γενναιότητα και ψυχραιμία να ξεπεράσει τα εμπόδια και τους σκοπέλους που συναντά και συνεχίζει ακάθεκτη τη ζωή της παραδίνοντας σ΄ όλους μας μαθήματα ανθρωπιάς, ήθους και αξιοπρέπειας...
η ζωή της μας θυμίζει αρχαία τραγωδία με την έννοια της αριστοτελικής περιπέτειας...
η ζωή της είναι γεμάτη αλλαγές και ανατροπές που τις περισσότερες φορές δυστυχώς δεν είναι ευχάριστες...
η σύγκριση με την αδερφή της Υακίνθη (αντιήρωας?)είναι αναπόφευκτη…
ο έρωτας καταλαμβάνει κεντρική θέση στην υπόθεση χωρίς να είναι προκλητικός αλλά απόλυτος, ουσιαστικός και ανυπέρβλητος….
Τα μηνύματα που λαμβάνει ο σύγχρονος αναγνώστης είναι πολλά και ποικίλα…
κυρίως, όμως, προβάλλεται ο δυνατός χαρακτήρας και η επιβλητική προσωπικότητα της Αθηνάς που καταφέρνει να κυριαρχήσει στους γύρω της όχι εξαιτίας της ασυναγώνιστης ομορφιάς και του εξαίρετου κάλλους της, αλλά λόγω της εσωτερικής της καλλιέργειας και του ανώτερου ήθους της…
Το τέλος αν και λυτρωτικό μας αφήνει μια γλυκόπικρη αίσθηση…

Τωρα θα κοιταζεις μια θαλασσα.

Τώρα θα κοιτάζεις μία θάλασσα.
Η διάθεση να σε εντοπίσω
στη συστρεφόμενη εντός μου γη των απουσιών
έτσι σε βρίσκει:
πικρή παραθαλάσσια αοριστία.
Εκεί δεν έχει ακόμα νυχτώσει
κι ας νύχτωσε τόσο εδώ
των τόπων οι κρίσιμες ώρες
σπάνια συμπίπτουν.
Κάτι σαν φώς και ούτε φώς,
η ώρα του εαυτού σου έχει πέσει.
Χορεύουν φύκια
κάτω απ το τζάμι του νερού.
Τα ρηχά, έχουν κι αυτά
τα βάσανά τους και τα γλέντια τους.
Τώρα θα έχουν λύσει τα μαλλιά τους
οι αγνές ησυχίες τριγύρω
με τη σιωπή σου θα τις κάνεις
γυναίκες σου εκπληρωμένες.
Ξαπλώνουν δίπλα σου.
Η σκέψη σου στερεώνει σκαλοπάτια στον αέρα
κι ανεβαίνει. Σε κρατάει στο ράμφος της.
Που ξέρω εγώ τα ευαίσθητα σημεία του πελάγους
για να σε καταλάβω;
Θα κοιτάζεις μία έρημη θάλασσα.
Το βλέμμα σου δεν παραλλάζει
από πλαγιά που γλυκά
και με ανακούφιση σκουραίνει
κατρακυλώντας μες στην απομάκρυνση.
Αναπνέεις με το στέρνο των μακρινών ηρεμιών,
που έχω γι αυτές διαβάσει
στους πολύτομους κόπους που έδεσα.
Σ' ένα αβαθή σου στεναγμό βούλιαξε ένα βαπόρι.
Δεν θα ήτανε βαπόρι. Θα ήτανε σκιάχτρο
στα υγρά περβόλια της φυγής
να μην πηγαίνουν οι διαθέσεις
να την τσιμπολογάνε.
Η τερατώδης του πελάγους δυνατότητα,
η κίνηση του πλάτους,
φθάνει στα πόδια σου αφρός,
ψευτοεραστής στα πρώτα βότσαλα.
Τούς σκάει ένα φιλί και ξεμεθάει.
Τώρα, θα σου έχουν πει ό,τι είχαν να σου πουν
Οι αναδιπλώσεις των κυμάτων
και θα επιστρέφεις κάπου.
Θα παίρνεις κάποιο χωματόδρομο,
μία άλλη άπλα,
αλλού γυμνή κι αλλού ντυμένη με βλάστηση.
Η σκέψη σου, μετά από τόση θάλασσα,
κατέβηκε από γλάρος,
βάζει το δέρμα της προσαρμογής και χάνεται.
Όπου είναι θάμνος, πράσινη
όπου σκοτεινό, σκοτεινή.
Εκεί που οι καλαμιές σπέρνουν ψιθύρους,
ψιθυριστή,
όπου περνάει ρίζα, ριζωμένη
όπου κυλάει ρυάκι, ρέουσα
κι όπου δαγκώνει η πέτρα, πέτρινη.

Στην ψυχή σου δεν φθάνει κανείς
ούτε δια ξηράς ούτε δια θαλάσσης.

Kική Δημουλά

Η ΘΑΛΑΣΣΑ - Ντινος Χριστιανοπουλος

Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:
μπαίνεις και δεν ξέρεις αν θα βγεις.

Πόσοι δεν έφαγαν τα νιάτα τους –
μοιραίες βουτιές, θανατερές καταδύσεις,
γράμπες, πηγάδια, βράχια αθέατα,
ρουφήχτρες, καρχαρίες, μέδουσες.

Αλίμονο αν κόψουμε τα μπάνια
Μόνο και μόνο γιατί πνίγηκαν πεντέξι.

Αλίμονο αν προδώσουμε τη θάλασσα
Γιατί έχει τρόπους να μας καταπίνει.

Η θάλασσα είναι σαν τον έρωτα:
χίλιοι τη χαίρονται – ένας την πληρώνει.

Ντίνος Χριστιανόπουλος

TAL VEZ NO SER ES SER -PABLO NERUDA

TAL VEZ NO SER ES SER

PABLO NERUDA

«Ίσως η απουσία σου είναι παρουσία, χωρίς εσύ να είσαι,
Χωρίς να πας να κόψεις το μεσημέρι
Σαν ένα γαλάζιο λουλούδι, χωρίς εσύ να περπατάς
Πιο αργά ανάμεσα στην ομίχλη και στους πλίνθους,

Χωρίς εκείνο το φως που κρατάς στο χέρι
Που ίσως άλλοι δε θα δουν να χρυσίζει,
Που ίσως κανείς δεν έμαθε ότι βλασταίνει
Σαν την κόκκινη καταγωγή του τριαντάφυλλου,

Χωρίς εσύ να είσαι, επιτέλους, χωρίς να έρθεις
Απότομη, ερεθιστική, να γνωρίσεις τη ζωή μου,
Καταιγίδα από ροδώνα, σιτάρι του ανέμου,

Και από τότε είμαι, γιατί εσύ είσαι,
Και από τότε είσαι, είμαι και είμαστε,
Και για χάρη του έρωτα θα είμαι, θα είσαι, θα είμαστε.»

Η πιο ομορφη θαλασσα ειναι

« Η πιο όμορφη θάλασσα είναι αυτή που δεν έχουμε ακόμα ταξιδέψει.
Τα πιο όμορφα παιδιά δεν έχουν μεγαλώσει ακόμα.
Τις πιο όμορφες μέρες μας, δεν τις έχουμε ακόμα ζήσει
Κι αυτό που θέλω να σου πω, το πιο όμορφο απ’όλα…
Δεν στο ‘χω πει ακόμα…»

Ναζίμ Χικμέτ

ανεκδοτο ποιημα του Καβαφη.

« Κι αν για τον έρωτά μου δεν μπορώ να πω-
αν δεν μιλώ για τα μαλλιά σου, για τα χείλη , για τα μάτια
όμως το πρόσωπό σου που κρατώ μες στην ψυχή μου,
ο ήχος της φωνής σου που κρατώ μες στο μυαλό μου,
οι μέρες του Σεπτέμβρη που ανατέλλουν στα όνειρά μου,
ταις λέξεις και ταις φράσεις μου πλάττουν και χρωματίζουν
εις όποιο θέμα κι’αν περνώ, όποιαν ιδέα κι αν λέγω.»

Ένα από τα ανέκδοτα ποιήματα του Καβάφη.

(Pablo Neruda)

Αφησε λεύτερα τα χέρια μου και την καρδιά μου, άφησε λεύτερη!
Αφησε τα δάχτυλά μου να τρέξουν
στους δρόμους του κορμιού σου.
Το πάθος - αίμα, φωτιά, φιλιά -με ανάβει με τρεμουλιαστές φλόγες.
Αλλά εσύ δεν ξέρεις τι είναι τούτο!


Είναι η καταιγίδα των αισθήσεών μου
που διπλώνει τον ευαίσθητο δρυμό των νεύρων μου.
Είναι η σάρκα που φωνάζει με τις διάπυρες γλώσσες της!
Είναι η πυρκαγιά!Και συ είσαι εδώ,
τώρα που η καμμένη μου ζωή πετάει
προς το γεμάτο με άστρα, σαν τη νύχτα, σώμα σου!

Αφησε λεύτερα τα χέρια μου
και την καρδιά μου, άφησε λεύτερη!
υπάρχεις εσύ για να μου δώσεις τα πάντα,
και για να μου δώσεις αυτό που κατέχεις ήρθες στη γη
-όπως εγώ ήρθα για να σε περιέχω
για να σε επιθυμώ,για να σε δεχτώ!

(Pablo Neruda)

Διχως Αγαπη ...

Δίχως Αγάπη ...
Όλη η Λατρεία είναι ένα ασήκωτο βάρος,
ο χορός αγγαρεία,
η μουσική σκέτος θόρυβος.
Ναι, όλη η βροχή του ουρανού πέφτει μέσα στη θάλασσα
μα δίχως αγάπη
ούτε μια σταγόνα δεν γίνεται μαργατάρι...

Tzelalantin Roumi

Η ποιηση απουσα

Η ποίηση απούσα

ΝΑΣΟΣ ΒΑΓΕΝΑΣ | Κυριακή 25 Ιουλίου 2010

Η ποίηση στην Ελλάδα ζει ακόμη; Αν κρίνουμε από την παρουσίαση των λογοτεχνικών βιβλίων στις εφημερίδες,θα λέγαμε ότι έχει εκμετρήσει τον βίον ή ότι πνέει τα λοίσθια.Και όμως, ποιητικά βιβλία εκδίδονται πλήθος,όχι λίγα από τα οποία είναι πιο ζωντανά από πολλά πεζογραφικά εξαμβλώματα που παρουσιάζονται και κρίνονται ως άξια να αναγνωστούν.Η αιτία για αυτή την έξωση είναι αυτονόητη,δεν χρειάζεται να αναζητηθεί.Το φαινόμενο εμφανίζεται, βέβαια,και στην Ευρώπη (στην οποία ανήκουμε), όμως σε πολύ μικρότερη κλίμακα.Ενα παράδειγμα: σε θηριώδες (56 σελίδων) εορταστικό ένθετο βιβλίου μεγάλης εφημερίδας συνιστώνται,παρουσιαζόμενα ή διαφημιζόμενα, 542 βιβλία. Ανάμεσά τους δεν υπάρχει ούτε ένα ποιητικό: Μία ακόμη ελληνική πρωτιά.

Επιγραμμα

Επίγραμμα
ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ

Πριν απ' τα μάτια μου είσουν φως,
πριν απ' τον έρωτα Έρωτας,
κι όταν σε πήρε το φιλί
Γυναίκα.

Ο διαλογος

Ο διάλογος
ΕΝΝΟΙΑ ΔΙΑΛΟΓΟΥ:
Ο διάλογος είναι μέσο επικοινωνίας και επίλυσης των διαφορών μεταξύ ατόμων και λαών. Είναι η τελειότερη μορφή επικοινωνίας γιατί στηρίζεται στο λόγο, που αποτελεί μέσο έκφρασης των σκέψεων και των συναισθημάτων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο διάλογος αποτελεί την πεμπτουσία της ΔημοκρατίαςΜε το διάλογο ο άνθρωπος, διατυπώνει ιδέες και ανταλλάσσει τις σκέψεις και εξωτερικεύει τον εσωτερικό του κόσμο μέσα από μια ατελεύτητη διαδικασία επικοινωνίας. O διάλογος διαδραματίζει αποφασιστικά στην ολοκλήρωση του ατόμου και στην αναβάθμιση της κοινωνίας, αφού αποτελεί υπέρτατη κοινωνική και πνευματική αξία.

1. Διάλογος είναι μορφή επικοινωνίας και πραγματώνεται με:
α) Την αντιπαράθεση των απόψεων. Βασικό συστατικό στοιχείο του διαλόγου είναι η διαφωνία, που τον διακρίνει από την απλή συνομιλία.
β) Την εναλλαγή των απόψεων. Τα διαλεγόμενα μέρη αναλαμβάνουν το ρόλο πομπού και δέκτη, που αντικαθιστούν αμοιβαία ο ένας τον άλλον κατά τη συζήτηση.
2. Από τα παραπάνω συνεπάγονται αντίστοιχα τα εξής:
α) Στόχος της αντίθεσης που εκφράζεται με το διάλογο είναι η εξέταση της ορθότητας των πραγμάτων, η διαμόρφωση μιας άποψης που θα στηρίζεται στη σύζευξη των αντιπαρατιθέμενων γνωμών, η αναζήτηση της αλήθειας («την αλήθεια που την έδειξαν οι θεοί απ’ την αρχή στον άνθρωπο, αλλά με το πέρασμα του χρόνου να την αναζητούν και να τη βρίσκουν όρισαν») – (Ξενοφάνης).
β) Επιβάλλεται πάντα η ύπαρξη κανόνων και προϋποθέσεων, που πρέπει να ακολουθούν οι διαλεγόμενοι, ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος του μονολόγου ή της λογομαχίας.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΟ ΔΙΑΛΟΓΟ:
• Η σαφής γνώση του αντικειμένου της συζήτησης, αλλά και η ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια εξασφαλίζουν την αλληλουχία των απόψεων και τη δυνατότητα πειθούς.
• Η ετοιμότητα και η ευστροφία είναι χαρακτηριστικά που δυναμώνουν πάντα τη θέση του ομιλητή και του επιτρέπουν να προβάλλει εύστοχη επιχειρηματολογία.
• Η διαφωνία είναι αναπόφευκτη στον ελεύθερο δημοκρατικό διάλογο, επειδή με τη διαφωνία και τον αντίλογο οξύνεται η κρίση, ενδυναμώνεται ο προβληματισμός, διατυπώνονται νέες ιδέες και αρχές, επιλύονται οι διαφορές και γεφυρώνονται τα χάσματα.
• Η δημοκρατία ως πολίτευμα και ως τρόπος ζωής αποτελεί εγγύηση για το διάλογο γιατί έτσι μόνο ανταλλάσσονται απόψεις και εξασφαλίζεται η ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Ο πλουραλισμός απόψεων και η πολιτική πολυφωνία αποτελούν ζωτικό στοιχείο της δημοκρατίας. Το δημοκρατικό πολίτευμα στηρίζεται στην ελευθεροτυπία και στην ελεύθερη πάλη των ιδεών.
• Αναγκαίος όρος για μια γόνιμη συζήτηση είναι η ελευθερία της έκφρασης καθώς και η απρόσκοπτη διακίνηση των ιδεών. Είναι αναγκαίο οι διαλεγόμενοι να αντιμετωπίζονται ισότιμα και να εκφράζουν αδέσμευτα όσα πρεσβεύουν.
• Ο σεβασμός για τη γνώμη του άλλου και η αξιολόγηση κάθε συνομιλητή ανάλογα μόνο με την ορθότητά της.
• Η διατήρηση της ηρεμίας, της αυτοκυριαρχίας και της σύνεσης ακόμα και όταν παρουσιάζονται θέσεις αντίθετες προς τις υπάρχουσες
• Απαιτείται ωριμότητα από την πλευρά του ατόμου, ώστε να γίνονται αποδεκτά τα λάθη του και μην εκλαμβάνεται η ορθότητα της άλλης όψης ως αμφισβήτηση της αξιοπρέπειάς του.
• Από τα δύο παραπάνω στοιχεία συνεπάγεται ότι η κατάρριψη του εγωισμού είναι απαραίτητη προϋπόθεση, που εξασφαλίζει την αυτοσυγκράτηση και δε μετατρέπει το διάλογο σε προσωπική αναμέτρηση. Ο διάλογος, ακόμα, θα πρέπει να είναι απαλλαγμένος από την αυθεντία, ώστε να διατηρεί ο συνομιλητής πάντα ανοιχτά και άγρυπνα τα μάτια της ψυχής του. Η μισαλλοδοξία, η εμπάθεια, η ισχυρογνωμοσύνη, οι λοιδορίες, η λεκτική βία, οι προπηλακισμοί, και οι προκαταλήψεις λειτουργούν αρνητικά και παρεμποδίζουν την ομαλή λειτουργία του διαλόγου.
• Στόχος του διαλόγου είναι η αναζήτηση της αλήθειας και όχι η εξυπηρέτηση επιμέρους σκοπιμοτήτων ή η επίδειξη των ικανοτήτων του ατόμου.
• Οι αποφάσεις του διαλόγου πρέπει να μετουσιώνονται σε πράξη, διαφορετικά επιτυγχάνεται μόνο η θεωρητική ικανοποίηση των ανησυχιών.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ - ΑΞΙΑ:
Α. ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ:
1. Ο διάλογος βοηθά το άτομο στην εμπέδωση των γνώσεων που έχει ήδη αποκτήσει, ενώ παράλληλα συντελεί στη διεύρυνση των γνωστικών και πνευματικών του οριζόντων. Επιπλέον, συμβάλλει στον απαγκίστρωση από λανθασμένες αντιλήψεις ή αυθαίρετα συμπεράσματα. Ο διάλογος κινητοποιεί ηθικά και πνευματικά τον άνθρωπο και διευρύνει συνεχώς τους πνευματικούς του ορίζοντες καθώς του προσφέρει συναισθηματική εγρήγορση, σφαιρική και πολύπλευρη προσέγγιση των διαφόρων θεμάτων καθώς και τη δημιουργική αναζήτηση και προσπέλαση της αλήθειας και της ουσίας των πραγμάτων.

2. Επιτρέπει την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας, αφού το άτομο είναι υποχρεωμένο να αναπτύξει τις οποιεσδήποτε απόψεις του στηριζόμενος σε λογικά επιχειρήματα ή να προβάλλει αντίθετες απόψεις, βοηθάει το άτομο στο να αντιμετωπίζει πολύπλευρα την πραγματικότητα και να αποκτήσει μια διευρυμένη και σφαιρική αντίληψη γύρω από τα πράγματα και τα φαινόμενα. Το άτομο γίνεται αντικειμενικό.

3. Το άτομο μαθαίνει να ελέγχει τα συναισθήματά του, να κυριαρχεί σ’ αυτά με την ορθή σκέψη και τη δύναμη του λόγου. Άλλοτε πάλι, εκφράζει συναισθήματα, εξωτερικεύεται, αποβάλλει την εσωστρέφεια, υποτάσσει τον εγωισμό του.

4. Καλλιεργούνται τα ηθικά στοιχεία της προσωπικότητας. Καλλιεργείται ο σεβασμός, εκδηλώνεται η φιλία, η άμιλλα, η αυτοκυριαρχία και γίνεται αντιληπτή η αξία της ομαδικότητας και η ανάγκη της συνεργασίας.

5. Ο διάλογος αποτελεί ερέθισμα για αυτοκριτική, όταν το άτομο ανακαλύπτει μέσα απ’ αυτόν τις αδυναμίες του χαρακτήρα του και την ένδεια του πνεύματός του.

6.Εν κατακλείδι, γίνεται κατανοητό ότι ο διάλογος καλλιεργεί και αναπτύσσει την προσωπικότητα του ατόμου, συμβάλλοντας θετικά προς την κατεύθυνση της ηθικοπνευματικής του ολοκλήρωσης.

Β. ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ:
1. Οι αποφάσεις που απορρέουν από το διάλογο – αποφάσεις κοινής αποδοχής και λογικά επεξεργασμένες – χαρακτηρίζονται από την ορθότητα και προάγουν την ασφαλέστερη αντιμετώπιση των προβλημάτων. Ο πολίτης που συμμετέχει εμβαθύνει στα προβλήματα με αποτέλεσμα να διαμορφώνει μια συγκροτημένη άποψη για τα διάφορα θέματα.

2. Η αντίθεση – ουσιαστικό στοιχείο του διαλόγου – αμφισβητεί κάθε κατεστημένη τάξη πραγμάτων, καταρρίπτει οτιδήποτε προβάλλει ως απόλυτο, με αποτέλεσμα τη δυναμική και δημιουργική εξέλιξη της κοινωνίας. Εξανθρωπίζει, προάγει την κοινωνία, εγγυάται την πολύτιμη ετερότητα.

3. Ο διάλογος θεμελιώνει τη δημοκρατία, αφού επιλύει ομαλά τις αντιθέσεις και επιτρέπει τον κριτικό έλεγχο των αποφάσεων που λαμβάνονται στον πολιτικό χώρο. Με το διάλογο, η Δημοκρατία βρίσκει την ολοκλήρωση της και η κριτική φτάνει γρηγορότερα στο στόχο της: τον έλεγχο της πολιτικής ζωής και την προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών.

4. Τίθενται σωστά πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης, παραμερίζονται οι αψιμαχίες, η βία και οι αντιδικίες που καλλιεργούνται από το φανατισμό.

5. Συναφές με το παραπάνω είναι και το εξής: η αμοιβαία υποχώρηση των αντιπαρατιθέμενων που προϋποθέτει ο διάλογος εξασφαλίζει την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και σε παγκόσμιο επίπεδο.

6. Ο διάλογος δίνει εναύσματα για ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ των ατόμων, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό σήμερα που οι συγκρούσεις και ο ανταγωνισμός κλονίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις και αποξενώνουν.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Ο διάλογος, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό και σε διεθνές επίπεδο αποτελεί το βασικότερο παράγοντα της αρμονικής συνύπαρξης ατόμων και λαών και τον αποτελεσματικότερο κοινωνικό παράγοντα που συναιρεί τις δυνάμεις των ανθρώπων σε μια κοινή συνισταμένη για την κοινή τους πρόοδο και ευδοκίμηση. Ο διάλογος είναι έννοια πολυκύμαντη όπως η κοινωνία που τον χρησιμοποιεί. Στοχεύει και αναπτύσσει όλους τους τομείς της ζωής, πνευματικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς και πρακτικούς.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΣΤΟΥΣ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ:

1. ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ:
Ο διάλογος εξυπηρετεί όλους τους τομείς της. Με την ανταλλαγή απόψεων στον παραγωγικό τομέα βελτιώνονται οι διαδικασίες της οικονομικής δράσης και αυξάνεται η παραγωγικότητα. Σ’ αυτό συντελεί και ο διάλογος εργαζομένων και εργοδοτών για το συντονισμό των προσπαθειών τους στον κοινό σκοπό. Οι εμπορικές συναλλαγές προωθούνται και βελτιώνονται με το διάλογο.

2. ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ:
Ο διάλογος διδασκόντων και διδασκομένων και των μαθητών μεταξύ τους βοηθά στην ολόπλευρη εξέταση των ζητημάτων της παιδείας, στην ενίσχυση του γόνιμου προβληματισμού, στην ανάπτυξη καλοπροαίρετης κριτικής και ουσιαστικού προβληματισμού για το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, στη δημιουργική αφομοίωση των γνώσεων, στην πνευματική εγρήγορση, στην καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας του μαθητή και στη διαμόρφωση δημοκρατικών συνειδήσεων. Αποτελεί την καλύτερη παιδαγωγική μέθοδο που πρέπει να υιοθετούν οι σύγχρονοι εκπαιδευτικοί.

3. ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ:
Ο διάλογος μεταξύ των επιστημόνων οδηγεί στην επιστημονική πρόοδο, γιατί μ’ αυτόν γίνεται διασταύρωση των γνώσεων και προσέγγιση στην όσο γίνεται αντικειμενικότερη αλήθεια. Παράλληλα, αποφεύγεται η πνευματική μονομέρεια εξαιτίας της μεγάλης επιστημονικής εξειδίκευσης και συνειδητοποιεί κάθε επιστήμονας την κοινωνική του ευθύνη.

4. ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ:
Ο διάλογος βοηθά στη σωστή διαπαιδαγώγηση των νέων και στην ομαλή κοινωνικοποίησή τους. Παράλληλα, ενισχύει το θεσμό της οικογένειας, αφού εξασφαλίζει την ομαλή, αλλά και γόνιμη συμβίωση των μελών της μέσα σ’ αυτήν. Τέλος, λειτουργεί ως παράγοντας άρσης του χάσματος των γενεών, αφού καλλιεργεί κλίμα αλληλοσεβασμού, συνεργασίας για την επίλυση των κοινών προβλημάτων και αλληλοκατανόησης. Με το διάλογο μεταφέρονται εμπειρίες ζωής, παραδόσεις και αξίες από γενιά σε γενιά και αναπόφευκτα περιορίζεται το χάσμα των γενεών. Οι γονείς λειτουργούν ως υγιή πρότυπα που προσπαθούν να επιχειρηματολογήσουν τις απόψεις τους στα παιδιά τους χωρίς να τους τις επιβάλλουν.

5. ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ:
Στις καθημερινές συναναστροφές ο διάλογος συμβάλλει αποφασιστικά στη στενότερη επαφή και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, στην καταπολέμηση της μοναξιάς που αισθάνεται ο σύγχρονος άνθρωπος, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η έννοια της φιλίας καλλιεργώντας σταθερά ένα πολυδύναμο πνεύμα συνεργασίας ανάμεσα στα άτομα και τους λαούς αμβλύνοντας τις κοινωνικές αντιθέσεις και περιορίζοντας τις κοινωνικές αντιπαλότητες. Οι πολίτες μέσω του διαλόγου διεκδικούν τα ατομικά και πολιτικά τους δικαιώματα, ασκούν έλεγχο στην εκάστοτε εξουσία και καταδικάζουν απερίφραστα κάθε είδους παρανομίας και ατασθαλίας.

6. ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ:
α) Ο διάλογος μεταξύ των πολιτικών και κομμάτων είναι αποφασιστικός παράγοντας για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος και γενικότερα για την εγκαθίδρυση της ελευθερίας, της παρρησίας και της δημοκρατίας, κοινωνικοπολιτικών αξιών που δεν μπορούν να πραγματωθούν χωρίς το διάλογο. Ο πολίτης απαλλάσσεται από το δογματισμό και την πνευματική μονομέρεια. Η πολιτική ανεκτικότητα προϋποθέτει την ελευθερία της έκφρασης, τον ανοικτό διάλογο και το σεβασμό στη διαφορετικότητα των απόψεων.
β) Ο διάλογος πολίτη – κράτους βοηθά στη δημιουργία κλίματος πολιτικής σταθερότητας, στη σωστή λειτουργία του κρατικού – διοικητικού μηχανισμού, ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες των πολιτών και ταυτόχρονα συμβάλλει στην ομαλή κοινωνικοποίηση των νέων. Ο λειτουργεί διάλογος ως ένα εργαλείο δημοκρατίας, συνενόησης των ανθρώπων και επίλυσης των προβλημάτων.
γ) Σε διεθνές επίπεδο, ο διάλογος μεταξύ των λαών συντελεί στην ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας και εξομαλύνει τις διεθνείς διαφορές. Έτσι, βοηθά στην ειρηνική επίλυση των προβλημάτων που απασχολούν τη διεθνή κοινότητα, συντελώντας στη διαφύλαξη της διεθνούς τάξης και στην παγίωση της παγκόσμιας ειρήνης

7. ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΖΩΗ
Ο διάλογος μεταξύ των λαών αποτελεί τον καλύτερο τρόπο άρσης των αντιπαραθέσεων και διαφωνιών. Οι λαοί αναζητούν κοινούς τρόπους επαφής, συνεργάζονται για την επίλυση των προβλημάτων τους, τηρούν τις διεθνείς συμφωνίες και αναπτύσσουν τις προϋποθέσεις για την παγκόσμια συναδέλφωση και ειρήνη. Σήμερα μάλιστα, σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης, η αρμονία πολιτισμού και ανάπτυξης με σεβασμό στις πολιτιστικές ταυτότητες, συνιστά ένα στόχο στον οποίο πρέπει να συγκλίνουν οι πολιτικές των κρατών .

8. ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ- ΔΙΑΛΟΓΟΣ
Το διαδίκτυο και η σύγχρονη πληροφορική τεχνολογία δίνουν τη δυνατότητα στον πολίτη να δημιουργήσει το δικό του κίνημα διαμαρτυρίας και παρέμβασης αυξάνοντας τις δυνατότητες παρέμβασης του (ενδυναμωμένος πολίτης-empowered citizen). Ο πολίτης μπορεί να επιλέξει τον τρόπο, τον τόπο και το ρυθμό ενημέρωσης και της παρέμβασής του, συμμετέχοντας σε οποιοδήποτε βήμα διαλόγου ή παρουσιάζοντας τη δική του «εφημερίδα». Η τεχνολογία διαθέτει τα μέσα για να αυξηθεί τόσο η ποσότητα όσο και ή ποιότητα των πληροφοριών που ανταλλάσσονται παγκοσμίως. Η ηλεκτρονική δημοκρατία αποτελεί προϊόν αυτής της έκρηξης στον τομέα των πληροφοριών. Η μετουσίωση της πληροφορίας σε γνώση, η μετατροπή της ανταλλαγής απόψεων σε ουσιαστικό διάλογο, η σύγκρουση διαφορετικών κοσμοαντιλήψεων, η επεξεργασία και όχι απλή συσσώρευση στοιχείων αποτελούν ευθύνη αυτών που μεσολαβούν σ’ αυτούς τους νέους παγκόσμιους χώρους. Οι δημοκρατίες μας βασίζονται στην παραδοχή ότι υπάρχει μια ελάχιστη ποσότητα πληροφοριών στις οποίες όλοι διαθέτουμε πρόσβαση, ενώ απαιτεί ενημερωμένο και ενασχολούμενο με τα κοινά σύνολο πολιτών.
Η ηλεκτρονική δημοκρατία στηρίζεται σε δύο βασικούς άξονες: την ηλεκτρονική διαβούλευση και συμμετοχή (e-engagement/e-participation) και την ηλεκτρονική ψηφοφορία (e-voting). Η έννοια της ηλεκτρονικής διαβούλευσης περιλαμβάνει την εμπλοκή του πολίτη στα κοινά με τη χρήση νέων τεχνολογιών και βασικά του διαδικτύου καθώς και άμεση και γρήγορη πρόσβαση στην πληροφόρηση. Ο πολίτης/χρήστης, μπορεί να εκφράζει τη γνώμη του και να παίρνει μέρος σε δημοσκοπήσεις, έρευνες, online ερωτηματολόγια ή και να προτείνει ο ίδιος θέματα προς συζήτηση.

Λεξιλόγιο
Διάλογος : (επίθετα θετικά)
θετικός, ευεργετικός, ουσιαστικός, αποτελεσματικός, καρποφόρος, ωφέλιμος, ενδιαφέρον, δημοκρατικός, παραγωγικός, φιλελεύθερος, ειλικρινής, ενδελεχής, ευρηματικός, οικουμενικός, αντικειμενικός, εκτενής, συναινετικός, αντιπροσωπευτικός, ισότιμος
#
(επίθετα αρνητικά)
ατελέσφορος, στείρος, επιζήμιος, ατυχής, αναποτελεσματικός, αρνητικός, άκαρπος, στείρος, ανώφελος, καταστροφικός, μάταιος, φανατικός

(ρήματα θετικά)
διεξάγεται, πραγματοποιείται, λαμβάνει χώρα, γίνεται, διεξάγεται, υλοποιείται, αναβαθμίζεται, ενισχύεται, ευδοκιμεί, προωθείται, αναπτύσσεται

(ρήματα αρνητικά)
Δυσχεραίνεται, παρεμποδίζεται, εκφυλίζεται, διαταράσσεται, συρρικνώνεται, ακυρώνεται, διακόπτεται, διαλύεται, αναστέλλεται, περιορίζεται

Οι συγχρονοι Διαλογοι των Αθηνων

Οι σύγχρονοι Διάλογοι των Αθηνών
Η μελέτη της ελληνικής σκέψης στο επίκεντρο του διεθνούς συνεδρίου που διοργανώνουν το Ιδρυμα Ωνάση και επτά διεθνείς φορείς

Του Γιωργου Θ. Καλοφωνου*

Μια σημαντική τομή στον τρόπο που προσλαμβάνουμε τον ελληνικό πολιτισμό φιλοδοξεί να προκαλέσει το μεγάλο διεθνές συνέδριο που διοργανώνει το Ιδρυμα Ωνάση με τίτλο «Οι Διάλογοι των Αθηνών» για τα εγκαίνια της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών τον Νοέμβριο του 2010 στην Αθήνα, σε συνεργασία με επτά διεθνείς φορείς υψηλού κύρους - το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, το Ινστιτούτο της Γαλλίας, το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, την Αυστριακή Ακαδημία, την Ιταλική Ακαδημία Επιστημών, το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ.

Μέσα στη βαθιά κρίση που διατρέχει τον σύγχρονο κόσμο, όχι μόνο στο οικονομικό και το πολιτικό επίπεδο, αλλά κυρίως στο πολιτισμικό και το ηθικό, αναδύεται εμφατικά ένα αίτημα επανεκτίμησης των παραμελημένων αξιών του ανθρωπισμού. Πηγή αρχέγονη του ανθρωπισμού, η μελέτη και η καλλιέργεια της ελληνικής σκέψης και του ελληνικού πολιτισμού είχε πάντοτε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και τη διαμόρφωση του κυρίαρχου «δυτικού» πολιτισμού που μοιάζει να έχει εισέλθει σε μια σκοτεινή περίοδο παρακμής. Σήμερα οι ελληνικές σπουδές, παρότι διατηρούν διεθνώς ένα υψηλότατο επιστημονικό επίπεδο, τείνουν προς την εσωστρέφεια και την περιθωριοποίηση, μέσα στην καταλυτική τάση της συνεχούς συρρίκνωσης του ευρύτερου χώρου των ανθρωπιστικών σπουδών προς όφελος της τεχνικής γνώσης, της εξειδίκευσης και του κατακερματισμού, της κυριαρχίας των κριτηρίων του επαγγελματισμού και της ανταγωνιστικότητας.

Οι αξίες του ανθρωπισμού

Το αίτημα της επαναφοράς τους στο προσκήνιο είναι λοιπόν κρίσιμο και δεν αφορά απλώς την επιβίωση ενός χειμαζομένου επιστημονικού κλάδου ούτε τη νοσταλγία ενός εξιδανικευμένου παρελθόντος που, ακόμη και αν υπήρξε, έχει χαθεί πλέον ανεπιστρεπτί. Πρόκειται για αίτημα διαλόγου των αξιών του ανθρωπισμού με τον σύγχρονο κόσμο, ενός διαλόγου που θα στοχεύσει στην ενσωμάτωση των κατακτήσεων της σύγχρονης τεχνολογίας, που θα εντοπίσει τα προβληματικά σημεία, που θα επιδιώξει να συμβάλει μακροπρόθεσμα στην εξεύρεση βιώσιμων εναλλακτικών λύσεων και, κυρίως, εναλλακτικών τρόπων να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο μας.

Οι Διάλογοι των Αθηνών αποτελούν μια μοναδική ευκαιρία να εκκινήσει η διαδικασία αυτού του ευρύτερου διαλόγου, πράγμα που διαφαίνεται στο σκεπτικό του συνεδρίου και στην όλη οργανωτική του δομή, όπως παρουσιάστηκε πρόσφατα από τον πρόεδρο του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνη Σ. Παπαδημητρίου, τον πρόεδρο της οργανωτικής επιτροπής Γεώργιο Μπαμπινιώτη και την επιστημονική συντονίστρια του συνεδρίου, βυζαντινολόγο Νίκη Τσιρώνη, μετά το πέρας της πρώτης συνεδρίασης -σε πλήρη σύνθεση- της οργανωτικής του επιτροπής, την οποία απαρτίζουν σαράντα προσωπικότητες από τον διεθνή και τον ελληνικό επιστημονικό χώρο που συμμετέχουν ενεργά στον όλο σχεδιασμό.

Μακριά από την αρχαιοπληξία που συχνά χαρακτηρίζει συναφή εγχειρήματα, ο ελληνικός πολιτισμός δεν αντιμετωπίζεται από τους οργανωτές ως ένα στατικό και αμετάβλητο κλασικό ιδεώδες, αλλά ως φαινόμενο δυναμικό, που θα εξεταστεί στη διαχρονία του, από την αρχαιότητα στους μέσους και τους νεώτερους χρόνους. Επιπρόσθετα, το συνέδριο προκρίνει έναν διάλογο διεπιστημονικό και διακλαδικό, σε μια προσπάθεια να υπερκερασθούν οι παρενέργειες της απόλυτης εξειδίκευσης που επικρατεί στις μέρες μας, ακόμη και στον ευρύτερο χώρο των ελληνικών σπουδών. Τέλος, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που παρέχει σήμερα η ψηφιακή τεχνολογία, ο διάλογος θα είναι πολυεπίπεδος και διαρκής. Θα ξεκινήσει στο Διαδίκτυο αρκετούς μήνες πριν από την πραγματοποίηση του συνεδρίου και θα συνεχιστεί κατά τη διάρκειά του, εντός και εκτός της Στέγης, αλλά και μετά το πέρας των εργασιών του, πάντοτε μέσω της δικτυακής πύλης του, που θα εξακολουθήσει να λειτουργεί, παρέχοντας παράλληλα πληθώρα υπηρεσιών και πληροφοριών που θα σχετίζονται με τον ελληνικό πολιτισμό σε όλες του τις εκφάνσεις.

Εξι θεματικές

Αντανακλώντας τη σταθερή προσήλωση των οργανωτών στο παρόν και το μέλλον, το σημείο εκκίνησης του συνεδρίου δεν είναι η αρχαιότητα αλλά ο σύγχρονος κόσμος. Οι έξι θεματικές του καλύπτουν σύγχρονες προβληματικές και ζητήματα, που θα εξεταστούν υπό το πρίσμα της κλασικής ελληνικής σκέψης και της εξέλιξής της: Ταυτότητα και Ετερότητα, Ιστορία και Ιστορίες, Λόγος και Τέχνη, Δημοκρατία και Πολιτεία, Επιστήμες και Ηθική, Ποιότητα Ζωής. Πρόκειται για μια διαδικασία που αναμφίβολα θα λειτουργήσει αναδραστικά, προσφέροντας νέες προσεγγίσεις στη μελέτη του ελληνικού πολιτισμού. Εκτός λοιπόν από τους καθαυτό ειδικούς των ελληνικών σπουδών, στο συνέδριο θα προσκληθούν να συμμετάσχουν θετικοί επιστήμονες, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, φιλόσοφοι, πνευματικοί δημιουργοί και διανοούμενοι, των οποίων το έργο έχει μια ιδιαίτερη σχέση με την ελληνική παιδεία.

Το όλο εγχείρημα εμφανίζεται εξαιρετικά φιλόδοξο. Τη δυνατότητα επιτυχίας του εγγυάται η διεθνής ακτινοβολία των επτά συνεργαζόμενων φορέων και του ιδίου του Ιδρύματος Ωνάση. Με αξιοθαύμαστη μεθοδικότητα και αποτελεσματικότητα, στα 34 έτη της λειτουργίας του, το Ιδρυμα έχει δραστηριοποιηθεί στον χώρο των ελληνικών σπουδών και του πολιτισμού τόσο εντός της Ελλάδος όσο και διεθνώς, δημιουργώντας και συντηρώντας ένα ευρύτατο δίκτυο που θα αποδειχθεί πολύτιμο για την υλοποίηση των Διαλόγων των Αθηνών. Ανάμεσα στους 3.500 περίπου Ελληνες που έχουν λάβει υποτροφίες για να σπουδάσουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού, ανάμεσα στους 700 ξένους μελετητές που έχουν λάβει ενισχύσεις και τιμητικές χορηγίες για να επισκεφθούν τη χώρα μας, ανάμεσα, επίσης, στους 100 Ελληνες και ξένους πανεπιστημιακούς που έχουν περιοδεύσει τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ με χορηγίες του Ιδρύματος, υπάρχουν σημαντικοί άνθρωποι του πνεύματος και της τέχνης, ορισμένοι από τους οποίους είναι ήδη μέλη της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου.

Δυόμισι χιλιάδες χρόνια ακριβώς μετά τη Μάχη του Μαραθώνα, η έκβαση της οποίας επέτρεψε στον κλασικό κόσμο να αναπτυχθεί, η πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση θα δώσει τη δυνατότητα στην Αθήνα να ξαναβρεθεί στο επίκεντρο των εξελίξεων, φιλοξενώντας ένα διεθνές δίκτυο καλλιέργειας και διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού. Εύχεται κανείς, το μεγαλόπνοο αυτό εγχείρημα να αποδειχθεί επιτυχημένο και οι προσεχείς Διάλογοι των Αθηνών να είναι οι πρώτοι μιας μακράς σειράς.

* Ο κ. Γ. Θ. Καλόφωνος είναι ιστορικός.

Ο διαλογος ως πολιτικη ηθικη

Ο διάλογος ως πολιτική ηθική

* Ο σωκρατικός διάλογος προϋποθέτει ότι η διάπλαση της διάνοιας και του ήθους του πολίτη, η αυτογνωσία και η ηθική του συγκρότηση, αποτελούν προαπαιτούμενα και όχι παρεπόμενα της άσκησης της πολιτικής εξουσίας
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΡ. ΚΑΚΛΑΜΑΝΗΣ | Κυριακή 26 Αυγούστου 2001

Μεγάλοι φιλόσοφοι, όπως ο Hegel, θεωρούν τον Σωκράτη ιδρυτή της ηθικής φιλοσοφίας. Ομως, το παράδειγμα, θα έλεγα, του Σωκράτη δεν είναι δυνατόν να περιχαρακωθεί κατ' αποκλειστικότητα σ' ένα μόνο γνωστικό πεδίο. Το βέβαιο είναι πως ο Σωκράτης είναι ένας από τους πιο αινιγματικούς ήρωες της δυτικής σκέψης, εξακολουθώντας να παραμένει «αταξινόμητος» και ελεύθερος. Επιστρέφουμε σε αυτόν, αποζητώντας διαρκώς νέο ή βαθύτερο νόημα. Αυτή δεν είναι, άλλωστε, η γοητεία που μας προσφέρουν οι κλασικοί στοχαστές;

Μια από τις μεγαλύτερες παραδοξότητες στην ιστορία της ευρωπαϊκής σκέψης είναι το γεγονός ότι ο Σωκράτης, ο επινοητής ενδεχομένως του διαλόγου ως φιλοσοφικής μεθόδου για την αναζήτηση της αλήθειας, συνέδεσε το όνομά του όχι με τη δημοκρατία, όπως θα προσδοκούσαμε, αλλά μάλλον με την άρνησή της, ασκώντας κριτική στην «τυραννία των πολλών», στη δυνατότητά τους να συμμετέχουν στη διακυβέρνηση της πολιτείας, χωρίς να διαθέτουν τα απαραίτητα διανοητικά εφόδια και ηθικά εχέγγυα, τις αναγκαίες πολιτικές αρετές.

Ομως, αυτός ο αυστηρός κριτής της δημοκρατίας έθεσε σκοπό της ζωής του να βοηθήσει τους συμπολίτες του να συναισθανθούν την κρισιμότητα της αυτογνωσίας και της αρετής, τη σημασία της ατομικής επιλογής που πάει ενάντια στο ρεύμα.

Αν και επικριτής της δημοκρατίας, ο Σωκράτης πολέμησε για την πατρίδα και τη δημοκρατία σε τρεις τουλάχιστον μάχες του Πελοποννησιακού Πολέμου (Ποτίδαια 429, Δήλιο Βοιωτίας 424, Αμφίπολη 422) και συνδέθηκε με τον γενέθλιο τόπο τόσο πολύ, ώστε, όπως παραδίδεται, απομακρυνόταν από αυτόν σπανιότερα απ' όσο «οι χωλοί, οι τυφλοί και οι άλλοι ανάπηροι». Κατά παράδοξο τρόπο, ταύτισε τη ζωή του με τη δημοκρατία, επικυρώνοντας με τον θάνατό του τον σεβασμό στους νόμους, που, ακόμα και όταν είναι λανθασμένοι και άδικοι, δεν παύουν να αποτελούν την ενσαρκωμένη συλλογική βούληση. Θα μπορούσαμε, μάλιστα, να υποστηρίξουμε ότι η πολιτεία ήταν η «πραγματική» ή η ιδεώδης οικογένεια του Σωκράτη.

Η αντίθεση ανάμεσα στη φιλοσοφική σκέψη και την πολιτική πρακτική του Σωκράτη, δημιούργημα της συγγραφικής ιδιοφυΐας του Πλάτωνα, δημιούργησε μια μεγάλη και ανομοιογενή διανοητική παράδοση στην ευρωπαϊκή πολιτική σκέψη, στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία.

Ο Σωκράτης δεν μεταδίδει γνώσεις, δεν κηρύσσει καθιερωμένες ιδέες. Αντίθετα, απορεί, αμφιβάλλει και αμφισβητεί, διδάσκοντας μέθοδο αυτογνωσίας.

Η σωκρατική σκέψη έχει ως επίκεντρο την τέχνη του βίου, αλλά και την ηθική του διαλόγου, τη διαλογική αντιπαράθεση με τη μέθοδο του αυτοελέγχου, των ερωταποκρίσεων και της εκλεπτυσμένης προσποίησης, στοιχεία δηλαδή που συναντώνται αυτούσια στην κοινοβουλευτική ρητορική.

Πρόκειται για μια ριζοσπαστική μορφή αναζήτησης της αλήθειας, διάπλασης του ήθους του πολίτη και συγκρότησης, θα έλεγα, της σκέψης και της «τέχνης» του πολιτικού. Πρόκειται, επίσης, για μια μορφή αντιπαράθεσης, που, παραπέμποντας στον ορθό λόγο και καλλιεργώντας την άμιλλα, υπονομεύει την αυτοπεποίθησή μας και βιώνεται ως αγώνας για την αλήθεια και την εσωτερική ελευθερία, ως αίτημα αυτογνωσίας. Ο διάλογος είναι η συνειδητοποίηση και η προσπάθεια υπέρβασης των εξωτερικών καταναγκασμών, η μάχη εναντίον της άγνοιας, της αυταπάτης, της ψευδαίσθησης, των συλλογικών μύθων, της αυταρέσκειας, της πλασματικής και άψυχης ελευθερίας, που είναι συνέπεια της τυπολατρικής και όχι της ουσιαστικής λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών. Με τον διάλογο, ο Σωκράτης προήγαγε τον δημόσιο έλεγχο, που αποτελεί οργανικό στοιχείο τόσο της αρχαίας όσο και της νεότερης και σύγχρονης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Ο σωκρατικός διάλογος βασίζεται στην ηθική ευθύνη των συνομιλητών, στην επίγνωση των ορίων τους, στη διατύπωση συνεχώς πολυπλοκότερων ερωτημάτων, στην έλλογη επιχειρηματολογία και την τεκμηρίωση. Δεν είναι ένας απλός λογοτεχνικός κώδικας που επινοείται ή χρησιμοποιείται για να καταδειχθεί το μέγεθος της άγνοιας των συνομιλητών του Σωκράτη και, ταυτόχρονα, η πολυεπίπεδη υπεροχή του φιλοσόφου. Δεν είναι ένα συμβατικό όχημα της ανελισσόμενης φιλοσοφικής επιχειρηματολογίας, μια ρητορική τεχνική που κρύβει πίσω από την επιφανειακή της πολυφωνία τη δογματική προσήλωση στη μοναδική και εκ των προτέρων γνωστή αλήθεια.

Ο διάλογος είναι, αντίθετα, η ίδια η ζωή στις ποικίλες και συχνά αντιφατικές όψεις της, η ίδια η σκέψη, που διστάζει, κρίνει, σαρκάζει, ειρωνεύεται και επιτίθεται, η ίδια η συλλογική διαβούλευση, μέσα από την οποία αναζητείται το νόημα του κόσμου και της ιστορίας στο φως της ατομικής ευθύνης, της εξεγερμένης και αντισυμβατικής συνείδησης κάθε ανθρώπου. Ο διάλογος είναι, σύμφωνα με τη σωκρατική παράδοση, η βασιλική οδός που οδηγεί στην υπευθυνότητα, στην ατομική αυτονομία, στη συνειδητή δράση. Μια μέθοδος, ωστόσο, κοινή, αλλά όχι και εύκολη, που μπορεί να χρησιμοποιήσει όχι μόνον ο ειδικός, αλλά και ο καθημερινός άνθρωπος, εάν θέλει να απαλλαγεί από τις προλήψεις και τις συμβάσεις, από τα είδωλα, ώστε να ευθυγραμμίσει με συνέπεια τον βίο του με την αλήθεια. Με τον διάλογο, αποκαλύπτεται βαθμιαία η γνώση του αληθινού. Με τον διάλογο, κατά τη σωκρατική αντίληψη, συνειδητοποιούμε το γεγονός ότι κανείς δεν σφάλλει ηθελημένα. Με τον διάλογο, τέλος, γίνεται δυνατή η ταύτιση της πραγματικότητας με την αλήθεια.

Ο σωκρατικός διάλογος προϋποθέτει ότι η διάπλαση της διάνοιας και του ήθους του πολίτη, η αυτογνωσία και η ηθική του συγκρότηση, αποτελούν προαπαιτούμενα και όχι παρεπόμενα της άσκησης της πολιτικής εξουσίας. Ο ενάρετος και αυτοκυριαρχούμενος πολίτης δημιουργεί, όπως διατεινόταν ο Σωκράτης, την πολιτεία και όχι η πολιτεία τον πολίτη. Επαρκής πολίτης, δηλαδή, είναι μόνον αυτός που έχει κατακτήσει την αρετή, που ταυτίζει τη σκέψη με τη ζωή, αντιμετωπίζοντας την πολιτική ως το πεδίο όπου συναντώνται η ατομική ευθύνη και αυτοσυνειδησία με τη συλλογική γνώση του αληθινού.

Μπορούν, άραγε, οι αρχές του σωκρατικού φιλοσοφικού βίου να γίνουν και αρχές του πολιτικού βίου; Μπορεί, με άλλα λόγια, ο φιλοσοφικός έλεγχος και η αξιολογική δοκιμασία των επιχειρημάτων να λειτουργήσουν ως πρότυπο για την αναζήτηση και ανεύρεση της καταλληλότερης λύσης στην πολιτική πρακτική, στον κοινοβουλευτικό βίο; Μπορεί και πρέπει ο πολιτικός να μιλά αποκλειστικά και μόνο στο όνομα της αλήθειας, της ορθοφροσύνης και της συνέπειας των αρχών και όχι σε αυτό της ατομικής ευχαρίστησης, της κολακείας του πλήθους, της υστεροβουλίας, των συμβάσεων και των συλλογικών μύθων; Μπορεί ο πολιτικός να γίνει φιλόσοφος και να κυβερνήσει την πολιτεία με τις ηθικές δεσμεύσεις, που προκύπτουν από την κατάκτηση της γνώσης και της αρετής και την εσωτερική του ψυχική αρμονία; Μπορεί ο πολιτικός να ασκεί εξουσία υπακούοντας στην αρχή της υπευθυνότητας και όχι στην αγοραία λογική του πολιτικού κόστους, που μετατρέπει την πολιτική από ύπατο λειτούργημα σε επάγγελμα; Πρέπει, σε τελευταία ανάλυση, ο πολιτικός να προτιμά να γίνεται δυσάρεστος και χρήσιμος παρά ευχάριστος και επικίνδυνος;

Ζούμε σε μια μεταβατική εποχή, όπου όλα τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά, γιατί, παρά το πλήθος των θεωρητικών επεξεργασιών και απαντήσεων, στην πράξη, στην εφαρμογή, παραμένουν, συνήθως, αναπάντητα. Σε μια εποχή, όπου η επιστήμη, ο στοχασμός και η τεχνολογία φτάνουν στη μεγαλύτερη εκλέπτυνση, ενώ ένα μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας προσπαθεί να ξεφύγει από τη φτώχεια και την εξαθλίωση, και ένα άλλο ­ σαφώς μικρότερο, αλλά ισχυρότερο ­ κυνηγά αποκλειστικά και μόνο το όραμα της αυτοπραγμάτωσης, εξορκίζοντας τους συλλογικούς αγώνες στο όνομα του δήθεν τέλους των ιδεολογιών.

Στο κρίσιμο αυτό μεταίχμιο, τι μπορεί να προσφέρει άραγε η φιλοσοφία και τι η πολιτική; Πώς μπορεί να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στον στοχασμό και στην εξουσία, στη γνώση και στη δύναμη, στην ερμηνεία του παρελθόντος και του παρόντος και στους οραματισμούς του μέλλοντος, στην εξυπηρέτηση του εφικτού και στην αναζήτηση του ιδεώδους;

Η αισιόδοξη πίστη του Σωκράτη, ότι η γνώση και η αρετή μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά και το πολύσημο μήνυμα της θυσίας του, μπορούν να αποτελέσουν για άλλη μια φορά το έναυσμα ενός γόνιμου διαλόγου για τις αφετηρίες, τα μέσα και τους σκοπούς του πολιτισμού μας. Για το παρόν και το μέλλον των ανθρώπων.

Ο κ. Απόστολος Κακλαμάνης είναι Πρόεδρος της Βουλής. Το άρθρο στηρίζεται στην ομιλία του στο διεθνές συνέδριο «Η φιλοσοφία της επικοινωνίας» (18.8.2001, Ρόδος), με την ευκαιρία της επετείου των 2.400 χρόνων από τον θάνατο του Σωκράτη.

Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=136138&ct=114&dt=26/08/2001#ixzz0uWH4Nae6

Τα συγχρονα μεσα ενημερωσης και ο ρολος τους στη συγχρονη κοινωνια.

Τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης και ο ρόλος τους στη σύγχρονη κοινωνία.
1. Γενική αναφορά: Διανύουμε μια περίοδο, που βιώνουμε τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, της άμεσης πληροφόρησης και της υπερτελειοποίησης των Μ.Μ.Ε. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με την εκπληκτική δυνατότητα συνδυασμού ήχου και εικόνας και με την ευκρίνεια τους, εξασφαλίζουν «την τεχνολογική γεφύρωση της πληροφορίας με την κατανόηση» . Έτσι έχει δημιουργηθεί ένα ανοικτό «εκπαιδευτικό περιβάλλον», που ανάλογα με την παρεχόμενη γνώση επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την κοινωνία. Τα ΜΜΕ αποτελούν στις μέρες μας τις αποκλειστικές σχεδόν πηγές ενημέρωσης για τα τεκταινόμενα στον κόσμο. Η έρευνα έχει δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ καθορίζουν τη θεματολογία της ενημέρωσης όσον αφορά στο δημόσιο χώρο προσανατολίζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται γι' αυτά.
2. Διασάφηση της έννοιας: Όλα τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης και ενημέρωσης, που απευθύνονται στα πλατιά στρώματα του λαού και αφορούν θέματα πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, επιστημονικά, ονομάζονται μαζικά μέσα ενημέρωσης.
Σ’ αυτά περιλαμβάνονται : ο τύπος (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία) , το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και ασκούν καταλυτική επίδραση σε όλα τα επίπεδα ζωής μιας κοινωνίας, ιδιαίτερα σήμερα με την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας.
3. Επιδράσεις τους στην κοινωνία: Ανάλογα με την ποιότητα της ενημέρωσης, τον τρόπο λειτουργίας τους και το κοινό προς το οποίο απευθύνονται, εξαρτάται το πόσο και πως επηρεάζουν.
Α. Θετικά: Όταν η ενημέρωση είναι υπεύθυνη και αντικειμενική και η ποιότητα του κοινού καλή, τότε επιδρά θετικά γιατί:
• Γίνονται πηγή γνώσεων, πληροφοριών και νέων επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων και δεδομένων, πράγμα που βοηθά τον άνθρωπο στην προσαρμογή στη νέα
πραγματικότητα.
• Ενημερώνουν για όλα όσα συμβαίνουν σε παγκόσμια κλίμακα και το άτομο γνωρίζοντας τις αντικειμενικές συνθήκες μπορεί να προγραμματίσει και να οργανώσει σωστά τη ζωή του. Επίσης, έχει τη δυνατότητα να συγχρονιστεί με τις νέες κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες, που δημιουργούνται στην παγκόσμια κοινότητα.
• Προσφέρουν στο ευρύ κοινό πολιτιστικά και πνευματικά αγαθά σύγχρονα και του παρελθόντος και έτσι διευρύνουν τις γνώσεις του και οξύνουν την κρίση του.
• Μέσω των ΜΜΕ αποκτούμε γνώση πολύπλευρη, κρίνουμε και αξιοποιούμε τα δρώμενα, προσλαμβάνουμε νέες ιδέες, διαμορφώνοντας ολοκληρωμένη αντίληψη για τα πράγματα.
• Συμβάλλουν στην επικοινωνία των λαών και στην αλληλεπίδραση του πολιτισμού τους, στη δημιουργία φιλίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης.
• Ενημερώνουν, ευαισθητοποιούν και διαφωτίζουν τους λαούς γύρω από τα μεγάλα, ποικίλα και πολύπλοκα παγκόσμια προβλήματα και προβάλλουν τις προσπάθειες, που γίνονται για την επίλυση τους.
• Γίνονται τα μέσα διακίνησης των ιδεών και των ιδεολογιών συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κρίσης του ατόμου και την απαλλαγή του από δογματισμό και τις προκαταλήψεις, διευρύνουν τους πνευματικούς του ορίζοντες και το κάνουν ενεργό συμμέτοχο στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Όταν η πληροφόρηση είναι απροκατάληπτη και πολύπλευρη, ο πολίτης αποκτά άποψη έχοντας έτσι τη δυνατότητα να συμμετάσχει σε κοινωνικό και πολιτικό διάλογο και να ελέγχει την πολιτική ηγεσία.
• Όταν λειτουργούν βάσει κανόνων δεοντολογίας, αποτελούν ψυχαγωγικό και μορφωτικό μέσο των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων του λαού.Λειτουργούν ως μέσα ελέγχου και κριτικής των ιθυνόντων και συντελούν στην αποτροπή σκανδάλων και κατάχρησης εξουσίας. Ακόμα και σε κοινωνικό επίπεδο ελέγχουν και επικρίνουν την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, το ρατσισμό και την αδικία. Οι πολίτες, τέλος, που είναι ενημερωμένοι κατάλληλα, όταν τα ΜΜΕ λει¬τουργούν ορθά, ευαισθητοποιούνται για τα κοινωνικά προβλήματα όπως ο ρατσισμός, η βία, η τρομοκρατία, ο αναλφαβητισμός, η καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αγωνίζονται στη συνέχεια για την επίλυση αυτών και τη διασφάλιση της κοινωνικής ευρυθμίας. Οι ενημερωμένοι και ευαι¬σθητοποιημένοι πολίτες, αγωνίζονται για τη δικαιοσύνη και την αξιο¬κρατία και αντιστέκονται στον τυφλό κομματισμό και την πόλωση, ψηφίζουν υπεύθυνα και αγωνίζονται για μια πιο υγιή Δημοκρατία.

Β. Αρνητικά: Όταν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης λείπει η αντικειμενικότητα ή λειτουργούν χάρη συμφερόντων, τότε επιδρούν αρνητικά, οπότε έχουμε τον «κιτρινισμό» τους λειτουργούν αρνητικά στο σύνολο, όταν:
α) Αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από τα πραγματικά προβλήματα, ή διαστρεβλώνουν τα γεγονότα, εξυπηρετώντας κάποια πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, καθώς και ιδεολογικές σκοπιμότητες.

β) Καλλιεργούν τα πάθη και τα μίση, ή φανατίζουν το κοινό με την πολιτική και ιδεολογική προπαγάνδα για να πετύχουν συγκεκριμένους σκοπούς. Ενισχύουν το πνεύμα του ρατσισμού και εθνικισμού.
γ) Κάνουν «πλύση εγκεφάλου» με την προπαγάνδα, που είναι το προσφορότερο μέσο υπονόμευσης της κοινωνίας. Συνεπώς χειραγωγούν, αλλοτριώνουν, εξωκατευθύνουν.
δ) Καλλιεργούν τη σκανδαλολογία και σπιλώνουν προσωπικότητες του δημοσίου βίου για εξυπηρέτηση κάποιων σκοπιμοτήτων.
ε) Προβάλλουν πλαστά πρότυπα ζωής, ή δημιουργούν πλασματικές ανάγκες στα μέλη της κοινωνίας ή προβάλλουν σαν μέγιστη αξία το χρήμα. Επομένως, προωθούν το καταναλωτικό πρότυπο ζωής και τις υλικές αξίες.
στ) Περιορίζουν το διάλογο, λόγω της εικόνας, και κατεπέκταση την επικοινωνία των ατόμων.
ζ) Κακομεταχειρίζονται τη γλώσσα, με αποτέλεσμα να την αλλοτριώνουν, να την υποβαθμίζουν και να ασχημονούν σε βάρος της. Χρησιμοποιούν πολλές ξενόφερτες λέξεις.
η) Γίνονται μέσα για την προώθηση της «προπαγάνδας» με την οποία μπορούν να χειραγωγούν τη μεγάλη μάζα του λαού.
θ) Προβάλλουν σκηνές ή πράξεις βίας, που επηρεάζουν αρνητικά ειδικά τον ψυχισμό των νέων ανθρώπων και κυρίως των παιδιών.
ι) Δημιουργούν τεχνητή ένταση και κινδυνολογία από ανύπαρκτα γεγονότα, ή επιβάλλουν με την τεράστια δύναμη τους ανάξια πρόσωπα σε ανώτερα αξιώματα και υπονομεύουν τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς και την ίδια της ύπαρξη της δημοκρατίας.
ια)Παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή επώνυμων και ανώνυμων πολιτών. Το θεμελιώδες αυτό αγαθό, της ιδιωτικότητας, κινδυνεύει από την παραβατικότητα πολλών, οι οποίοι λατρεύουν να ζουν μέσα από τη ζωή των άλλων. Συσκευές Gps, webcameras, κινητά τηλέφωνα τελευταίας τεχνολογίας με ενσωματωμένες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, κάμερες και εκατοντάδες άλλες εφαρμογές προηγμένης τεχνολογίας, έχουν επιστρατευθεί για τη συλλογή και εκμετάλλευση πλήθους προσωπικών στιγμών εκατομμυρίων ανυποψίαστων πολιτών διάσημων ή άσημων. Αναμφίβολα η εξέλιξη αυτών των νέων τεχνολογιών, δημιουργεί μια άνευ προηγουμένου δυναμική εισβολή στην ιδιωτική ζωή του κάθε ατόμου. Είναι γεγονός ότι αρκετός κόσμος έχει προβληματιστεί και έχει εκφραστεί ανοιχτά, σχετικά με τη δίκαιη ή όχι, εκμετάλλευση της ιδιωτικής ζωής του καθενός από τα ΜΜΕ. Αναμφίβολα, λοιπόν, η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στους δημοσιογράφους να προμηθεύονται υλικό, που σε αντίθετες συνθήκες θα ήταν αδιανόητο να λάβουν. Στη διάθεση πολλών δημοσιογραφικών επιτελείων, που συχνά αντιπροσωπεύουν ένα συγκεκριμένο είδος, συχνά βρίσκονται υπερσύγχρονες τεχνολογίες παρακολούθησης.
4. Προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας: Για να λειτουργήσουν σωστά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να ισχύουν κάποιοι κανόνες δεοντολογίας, που εφαρμόζονται χωρίς φυσικά να γίνεται λογοκρισία.
Επίσης σ’ αυτό θα συμβάλλει και η στάση το ατόμου απέναντι σ’ αυτά, που. εξαρτάται από το πνευματικό του επίπεδο και τους αμυντικούς μηχανισμούς, που έχει αναπτύξει.

Η ορθή λειτουργία προϋποθέτει τα εξής:
α) τη λειτουργία δημοκρατικού πολιτεύματος , που κατοχυρώνει την ελευθερία
του τύπου, της έκφρασης και τα υποστηρίζει, αφού με αυτά εξασφαλίζεται και
η συμμετοχή όλων των κοινωνικών φορέων στη διαμόρφωση της σωστής και
αντικειμενικής πληροφόρησης ή και της κριτικής (τη διαμόρφωση της κοινής
γνώμης θετική ή αρνητικής).
β) τη σφαιρική, ολόπλευρη, ποιοτική και αντικειμενική ενημέρωση του κοινού.
γ) ποιοτικά και όχι μόνο εμπορικά κριτήρια στην επιλογή των θεμάτων
δ) προβολή θεμάτων, ειδήσεων και εκδηλώσεων που δεν προσβάλλουν το
δημόσιο αίσθημα.
ε) την έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση του κοινού.
στ) το ήθος, την πνευματική δραστηριότητα, τη συνειδητοποίηση των ευθυνών
των λειτουργών των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
ζ) την κριτική στάση του ίδιου του αποδέκτη, που εξαρτάται φυσικά από την
πνευματική του καλλιέργεια και τα πνευματικά του ερεθίσματα.
η) την αξιολόγηση, τον έλεγχο και τη λογική επεξεργασία των μηνυμάτων από
τον αποδέκτη.
θ) τη σωστή αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων, που οφείλεται τόσο στην
παιδεία, όσο και την απαλλαγή από φανατισμό ή προκατάληψη του αποδέκτη.
Επίλογος: Η τεχνολογική εξέλιξη έδωσε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης μια τεράστια δύναμη, που συνδυασμένη και με τα πολύπλοκα πολιτικοοικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα, μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στην πορεία της ανθρωπότητας. Αυτή η πορεία εξαρτάται τόσο από την καλή ή κακή χρήση τους από τους λειτουργούς τους, όσο και από το πνευματικό επίπεδο των λαών - αποδεκτών των μηνυμάτων. Είναι ένα κρίσιμο σημείο, που θα πρέπει να το εξετάσουν με ψυχραιμία και ευθύνη κυρίως οι λειτουργοί των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ώστε ο ρόλος τους να αποβεί ωφέλιμος και εποικοδομητικός για την κλυδωνιζόμενη σύγχρονη κοινωνία.



Επιμέλεια: Βέρα Δακανάλη

Η ιδιωτικη ζωη των δημοσιων προσωπων

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=2&artid=90839&dt=07/09/1997
ΝΙΚΟΣ Κ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ | Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 1997

Τα τελευταία χρόνια ­ στον τόπο μας και αλλού ­ μια σειρά περιστατικών έχει θέσει ξανά, με τρόπο ιδιαίτερα οξύ, το ερώτημα αν η ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων προστατεύεται ή όχι έναντι των μέσων ενημέρωσης.

Θυμίζω τον βασικό προβληματισμό επί του θέματος: σε αντίθεση προς τον ανώνυμο πολίτη, η ιδιωτική ζωή του οποίου είναι απαραβίαστη και γίνεται δεκτό ότι προστατεύεται από το μάτι όχι μόνον του περίεργου απλώς συμπολίτη του, αλλά και από τη γραφίδα ή την κάμερα του πολυμήχανου δημοσιογράφου, υποστηρίζεται ότι κάθε πρόσωπο που διεκδικεί ή αναδέχεται δημόσια αξιώματα οφείλει να εκτίθεται στην κριτική. Οχι μόνον για τις δημόσιες πράξεις ή παραλείψεις του, αλλά και για κάθε πτυχή της ζωής του, πρόσφατης ή απώτερης, προσωπικής, επαγγελματικής ή άλλης. Και τούτο, όπως δέχθηκε το ελληνικό δικαστήριο που δικαίωσε τηλεοπτικό κανάλι και συνεργάτη του στην υπόθεση Παπαθεμελή, «λόγω του δικαιολογημένου επαγγελματικού ενδιαφέροντος των δημοσιογράφων, που ασκούν δημόσια αποστολή, για τη δημοσίευση ή μετάδοση ειδήσεων (γεγονότων) και σχολίων σχετικά με τις πράξεις και τη συμπεριφορά προσώπων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την κοινή γνώμη. Γι' αυτό» συνέχιζε το ίδιο δικαστήριο συνοψίζοντας αρκετά ικανοποιητικά την κρατούσα νομολογία «μπορούν να δημοσιεύουν ή να μεταδίδουν ειδήσεις, εικόνες από την ιδιωτική ζωή και σχόλια, για τη σχετική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού, με δριμεία κριτική ή δυσμενείς, ακόμη και σκωπτικούς ή ειρωνικούς χαρακτηρισμούς για τα πρόσωπα αυτά, χωρίς αυτό να συνιστά προσβολή της προσωπικότητάς τους ή παραβίαση των [...] κανόνων δεοντολογίας» (ΔΠρωτΑθ 16280/1995).

Ετσι, για να υπενθυμίσω μερικά χτυπητά παραδείγματα των τελευταίων ετών, στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρήθηκε θεμιτή η αποκάλυψη παλαιού εξωσυζυγικού δεσμού υποψήφιου προέδρου η οποία τον εξαφάνισε πολιτικά, όπως και η αποκάλυψη ότι επιλεγείς για θέση ανώτατου δικαστή έπαιρνε ως φοιτητής μαριχουάνα, πληροφορία που χαντάκωσε την υποψηφιότητά του. Στη Γαλλία πάλι, η δημοσίευση φωτογραφίας της εξώγαμης κόρης του προέδρου Μιτεράν θεωρήθηκε απόλυτα φυσιολογική ενώ, αντίθετα, η δημοσίευση φωτογραφίας της συζύγου του πρωθυπουργού Φαμπιύς να κάνει ηλιοθεραπεία γυμνόστηθη προκάλεσε καταδίκη του εντύπου. Οσο για το φιλοναζιστικό παρελθόν των γερμανών πολιτικών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, θεωρήθηκε απόλυτα θεμιτό να ερευνάται, ακόμη και όταν αφορούσε λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές εκδηλώσεις της εφηβικής, ακόμη και της παιδικής ηλικίας. Στη χώρα μας, τέλος, μετά τη μεταπολίτευση του 1974, δεν γνωρίζω καμιά καταδίκη εντύπου για αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής δημόσιων προσώπων, είτε πρόκειται για τις γνωστές φωτογραφίες της κυρίας Δ. Λιάνη - Παπανδρέου, που μάλλον ήταν γνήσιες, είτε πρόκειται για την άλλη γνωστή φωτογραφία του κ. Μητσοτάκη με στολή αξιωματικού των SS, που μάλλον ήταν πλαστή.


Λιγότερο, λοιπόν, ή περισσότερο αυστηρή προστασία της ιδιωτικής ζωής των ανωνύμων και πλήρης κατ' αρχήν ασυλία του Τύπου και των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης όταν αυτά αναφέρονται στον βίο και την πολιτεία των δημόσιων προσώπων: αυτός φαίνεται να είναι σήμερα ο κανόνας, όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά και σε όλες τις χώρες του δυτικού συνταγματικού πολιτισμού. Εκδήλωση της ελευθερίας της έκφρασης σε μια δημοκρατική κοινωνία, ο κανόνας αυτός φιλοδοξεί επιπλέον να πραγματώσει και μιαν άλλη μείζονα συνταγματική αρχή: την αρχή της διαφάνειας για το πώς και το γιατί παίρνονται οι πολιτικές αποφάσεις, είτε πρόκειται για επιλογές με σπουδαίες οικονομικές επιπτώσεις, όπως π.χ. η ίδρυση ενός καζίνου ή η κατακύρωση ενός μεγάλου δημόσιου έργου, είτε πρόκειται για υποθέσεις τρέχουσας διαχείρισης, όπως η δανειοδότηση ενός επιχειρηματία ή η επιδότηση μιας επένδυσης.

* Η αρχή της διαφάνειας

Δεν προτίθεμαι να αμφισβητήσω ούτε την πολιτική σοφία ούτε το ηθικό βάρος του χρυσού αυτού κανόνα τον οποίο με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο αποδέχονται όλες οι δημοκρατικές έννομες τάξεις. Η ελευθερία της έκφρασης και της κριτικής, το δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού και ο δημοσιογράφος που δεν μετέρχεται μόνον ορθόδοξα μέσα για να εξασφαλίσει την είδηση είναι στοιχεία της δημοκρατίας και του νομικού πια πολιτισμού μας. Αντίθετα, σκοπεύω να επιστήσω την προσοχή σε μερικά σημεία του χρυσού αυτού κανόνα που, παραμένοντας ακόμη αρκετά ρευστά, έχουν οδηγήσει σε υπερβολές που κανένα δικαίωμα ενημέρωσης και καμιά αρχή της διαφάνειας δεν δικαιολογεί.

Τα σημεία στα οποία θα ήθελα να επιμείνω είναι τα εξής τρία: Ποια είναι εν τέλει τα δημόσια πρόσωπα που η ιδιωτική τους ζωή δεν προστατεύεται όπως εκείνη του κοινού πολίτη; Μήπως σε μια δημοκρατική κοινωνία που θέλει να σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, ορισμένες πτυχές της ιδιωτικής ζωής και των δημόσιων προσώπων πρέπει να παραμένουν εκτός προβολέων της δημοσιότητας αν οι ίδιοι το επιθυμούν; Και, τέλος, ποιες είναι καταλληλότερες θεσμικές εγγυήσεις για την αποτροπή των όποιων αθέμιτων προσβολών;

Είναι φανερό πως για το ζήτημα που μας απασχολεί, το ποιος είναι και το ποιος δεν είναι δημόσιο πρόσωπο έχει καίρια σημασία. Για μεν τον πρώτο, όπως είδαμε, τα μέσα ενημέρωσης βρίσκονται σε ένα οιονεί απυρόβλητο. Απεναντίας, για τον δεύτερο, οφείλουν να λογοδοτούν ακόμη και για ελάσσονες προσβολές της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής του. Ως εκ τούτου η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους μεν και τους δε έχει σπουδαία θεωρητική αλλά και πρακτική σημασία. Η σχετική συζήτηση διεξάγεται εδώ και χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η νομολογία του Ανώτατου Δικαστηρίου διακρίνει τους ασκούντες δημόσιο λειτούργημα (public officials) από τα πρόσωπα που, είτε λόγω της θέσης που κατέχουν είτε λόγω τυχαίων συμβάντων, βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης (public figures). Αντίστοιχη με τη γερμανική διάκριση μεταξύ προσώπων απόλυτης αφενός και σχετικής επικαιρότητας αφετέρου, η κατηγοριοποίηση αυτή δεν λύνει όλα τα προβλήματα. Γιατί, αν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ένας σημαίνων πολιτικός ή, σε τοπικό τουλάχιστον επίπεδο, ένας δημόσιος λειτουργός ανήκει εξ ορισμού στην κατηγορία των public officials ­ ιδίως αν είναι αιρετός ­, δεν συμβαίνει το ίδιο με τον καλλιτέχνη που δεν επιδιώκει τη μεγάλη δημοσιότητα, ούτε με τον επιχειρηματία που δεν διοικεί ποδοσφαιρικό σωματείο, ούτε με τον μοναδικό αυτόπτη μάρτυρα ή το θύμα ενός στυγερού εγκλήματος, ούτε με τον υπερτυχερό του ΛΟΤΤΟ. Στις περιπτώσεις αυτές, όταν δεν είναι νοσηρή, η περιέργεια του κοινού να πληροφορηθεί πτυχές της ιδιωτικής ζωής των περί ων πρόκειται προσώπων δεν δικαιολογείται συνήθως από κανένα ενδιαφέρον για τα κοινά. Θα ήταν, συνεπώς, οξύμωρο, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης ενημέρωσης, η ιδιωτική ζωή τους να γίνει βορά της όποιας εφημερίδας ή του όποιου ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού.


Συνοψίζοντας, οσάκις δεν πρόκειται για πολιτικούς ­ εν ενεργεία ή επίδοξους ­ και για πρόσωπα που ασκούν δημόσιο λειτούργημα, χρειάζεται να γίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση μια στάθμιση για το αν και κατά πόσον η προσβολή της ιδιωτικής ζωής εξυπηρετεί ή όχι το θεμιτό δικαίωμα ενημέρωσης. Η αποκάλυψη, π.χ., του ότι ο αυτόπτης μάρτυς του στυγερού εγκλήματος του παραδείγματός μας είναι συνήθης μέθυσος δικαιολογείται, διότι σχετίζεται με την αξιοπιστία του. Δεν δικαιολογείται όμως εξίσου η αποκάλυψη ότι ο υπερτυχερός του ΛΟΤΤΟ, αν και φερόμενος ως καλός οικογενειάρχης, συντηρεί δύο ή περισσότερες ερωμένες.

Σημείο δεύτερο: Μήπως ακόμη και τα με την στενή έννοια του όρου δημόσια πρόσωπα, όπως ο πρωθυπουργός, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο αρχηγός του κράτους ή ο αρχιεπίσκοπος, διαθέτουν έναν πυρήνα ιδιωτικής ζωής ο οποίος βρίσκεται στο απυρόβλητο της δημοσιογραφικής αποκάλυψης και της δημόσιας κριτικής; Μήπως, δηλαδή, ακόμη και όσοι βρίσκονται εξ ορισμού στο επίκεντρο του εύλογου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης δικαιούνται μιας σφαίρας ιδιωτικού απορρήτου, σε πείσμα της ελευθερίας της έκφρασης και της αρχής της διαφάνειας; Καταφατική απάντηση στο ερώτημα αυτό έδωσε η γαλλική Δικαιοσύνη στην υπόθεση της συζύγου του τ. πρωθυπουργού Ρ. Φαμπιύς που μνημόνευσα προηγουμένως. Ενδιαφέρον επίσης έχει και η περίπτωση του Α. Παπανδρέου, ο δεσμός του οποίου με την κυρία Δ. Λιάνη, αν και επί μήνες γνωστός το 1986-87, δεν κατέστη αντικείμενο δημόσιας κριτικής και σκανδαλοθηρικών σχολίων παρά μόνον όταν αποκαλύφθηκε ο θαλάσσιος περίπατός τους με θαλαμηγό γνωστού δημάρχου και παράγοντα, την ημέρα της πρώτης επετείου του σεισμού της Καλαμάτας. Είχε τότε ανακοινωθεί επισήμως ότι ο πρωθυπουργός δεν θα μπορέσει να μεταβεί στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα για να διαπιστώσει επί τόπου την πορεία των έργων αποκατάστασης, λόγω ανειλημμένων υπηρεσιακών υποχρεώσεων. Εξάλλου, στην υπόθεση Προφιούμο, που συντάραξε την Αγγλία το 1963 και επέσπευσε τότε την πτώση του Συντηρητικού Κόμματος, η σχέση του ομώνυμου υπουργού Αμύνης με την Κριστίν Κίλερ δεν θα προκαλούσε ενδεχομένως τόσο θόρυβο αν δεν αποδεικνυόταν ότι η τελευταία συντηρούσε ταυτόχρονα ερωτικό δεσμό με τον στρατιωτικό ακόλουθο της σοβιετικής πρεσβείας στο Λονδίνο, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου.

Από τα παραδείγματα αυτά προκύπτει ότι η σφαίρα του ιδιωτικού απορρήτου των εν στενή εννοία δημόσιων προσώπων δεν έχει σταθερά όρια, τα οποία μπορούν εκ των προτέρων να καθορισθούν με νόμο ή άλλους κανόνες δεοντολογίας. Μια απλή κοινωνική συνάντηση του πρωθυπουργού με αμφίβολης εντιμότητας επιχειρηματία ενδέχεται να αποτελεί είδηση. Οπως και ένας ερωτικός δεσμός του, αν αυτός έχει επιπτώσεις πάνω στο πώς ασκεί τα καθήκοντά του. Αντίθετα, το καλλίγραμμο ή μη των στηθών της πρωθυπουργικής συζύγου, αν η τελευταία δεν έχει την παραμικρή ανάμειξη με τα δημόσια πράγματα ή αν η ίδια δεν έχει ταχθεί δημόσια κατά του γυμνισμού στις παραλίες, δεν νομίζω ότι εκφεύγει της σφαίρας του απορρήτου.

Ως εκ τούτου, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη διάκριση δημόσιων και μη προσώπων, έτσι και για την οριοθέτηση της σφαίρας του απόλυτου απορρήτου τα πράγματα είναι ρευστά και επιβάλλουν κάθε φορά σταθμίσεις, εν όψει των συγκεκριμένων περιστατικών. Ποιο είναι όμως το καταλληλότερο όργανο να προβαίνει στις εν λόγω σταθμίσεις; Οι όποιες επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων; Κάποια ανεξάρτητη διοικητική αρχή, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης; Ή μήπως ο δικαστής; Φθάνω, έτσι, στο τρίτο και τελευταίο σημείο που θα ήθελα να θίξω, δηλαδή στο ζήτημα των προσφορότερων εγγυήσεων για την αποτροπή των όποιων καταχρήσεων.

Οταν αναφέρομαι στα όργανα αυτά και τον ρόλο τους δεν υπαινίσσομαι σε καμιά περίπτωση προληπτικές παρεμβάσεις, αλλά μόνον κατασταλτικές. Παρεμβάσεις, δηλαδή, οι οποίες θα γίνονται εκ των υστέρων ­ μετά την κυκλοφορία του εντύπου ή την πραγματοποίηση της επίμαχης εκπομπής ­ και οι οποίες θα ήταν προτιμότερο να κινούνται μόνον ύστερα από παράπονο των άμεσα θιγομένων, δηλαδή αγωγή ή μηνυτήρια αναφορά, και όχι αυτεπαγγέλτως. Προληπτικά μέτρα, όπως η επιβολή κάποιου είδους λογοκρισίας, ενόσω θεωρητικά δεν απαγορεύονται στον τόπο μας για τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, αντίκεινται ευθέως προς την ελευθεροφωνία και θα πρέπει συνεπώς να αποφεύγονται.

Ετσι, σε ό,τι αφορά τις επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων ­ ή, ενδεχομένως, και των ιδιοκτητών των μέσων ενημέρωσης ­, αν και η πρακτική άλλων χωρών έχει δείξει ότι η παρέμβασή τους με την επιβολή πειθαρχικών κυρώσεων σε δημοσιογράφους ή και εκδότες μπορεί να αποβεί αποτελεσματική, νομίζω ότι στη χώρα μας θα χρειασθεί να περάσει πολύς χρόνος για να λειτουργήσουν με τη στοιχειώδη σοβαρότητα αλλά και την αναγκαία αποτελεσματικότητα. Εν πρώτοις, διότι ­ κατά τη γνώμη μου ­ τα οικεία σωματεία αποφεύγουν συνήθως όπως ο διάβολος το λιβάνι να ασκήσουν την κρίσιμη αυτή αρμοδιότητα, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης υπεράσπισης των συμφερόντων των μελών τους. Διότι, δεύτερον, τα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια δεν διαθέτουν συνήθως το αναγκαίο κύρος για να ασκήσουν μια τόσο σοβαρή αρμοδιότητα. Διότι, τέλος, στο κυνήγι της αύξησης της κυκλοφορίας και των δεικτών ακροαματικότητας και θεαματικότητας, ο ανταγωνισμός είναι σήμερα τόσο ανελέητος ώστε τα περιθώρια για νηφάλιες σταθμίσεις και εφαρμογή ηθικών εν τέλει και μάλιστα εν πολλοίς άγραφων κανόνων, από τους άμεσα ενδιαφερομένους, να είναι εκ των πραγμάτων μικρά.

Σχεδόν εξίσου απαισιόδοξες σκέψεις προκαλεί και η προοπτική της ανάμειξης ανεξάρτητων διοικητικών αρχών στο πεδίο που μας απασχολεί. Οι υφιστάμενες ­ και αναφέρομαι εδώ πρωτίστως στο ΕΣΡ ­ δεν διαθέτουν ούτε το στοιχειώδες προσωπικό ούτε τα μέσα ­ οικονομικά και άλλα ­ για αποτελεσματική παρέμβαση. Απέχουν, επομένως, ακόμη από το να κατακτήσουν το αναγκαίο κύρος που θα τους επιτρέψει να ασκήσουν μιαν αρμοδιότητα που ­ σημειωτέον ­ ο τελευταίος ραδιοτηλεοπτικός νόμος τούς έχει κατ' ουσίαν αφαιρέσει. Το ζήτημα δεν είναι απλώς νομικό, ούτε καλών ενδεχομένως προθέσεων κάποιων ρομαντικών. Είναι κυρίως πολιτιστικό και πολιτικό, σε μια κοινωνία και σε ένα πολιτικό σύστημα που αρνούνται πεισματικά να υιοθετήσουν σοβαρούς θεσμούς για τον αυτοέλεγχό τους.

Απομένουν οι δικαστές. Την τομή, εν προκειμένω, την έκαμε ο νόμος 1178/1981 για την αστική ευθύνη του Τύπου, η ισχύς του οποίου επεκτάθηκε και στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης το 1995. Καθιερώνοντας μια σύντομη κατ' αρχήν διαδικασία για την εκδίκαση των σχετικών αγωγών και θέτοντας ένα minimum αποζημίωσης για αποκατάσταση της ηθικής βλάβης των θιγέντων από δημοσιεύματα ή εκπομπές, ο νόμος αυτός ευθυγράμμισε τη χώρα μας με την τάση που παρατηρείται στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, σε Ευρώπη και Αμερική, τα αδικήματα δηλαδή των μέσων ενημέρωσης να τιμωρούνται πρωτίστως από τον πολιτικό και μόνον δευτερευόντως από τον ποινικό δικαστή. Αν και δεν έχω ασχοληθεί συστηματικά με το θέμα, νομίζω ότι η 15χρονη εφαρμογή του ως άνω νόμου είναι κατ' αρχήν θετική, σε αντίθεση προς την εφαρμογή των περί προσβολής της τιμής διατάξεων του Π.Κ. από τα κοινά ποινικά δικαστήρια, στα οποία όλο και λιγότεροι θιγόμενοι καταφεύγουν.

* Η σφαίρα του απορρήτου

Αν η ελευθερία της έκφρασης και η αρχή της διαφάνειας απαγορεύουν κατ' αρχάς να τίθενται φραγμοί στη δημοσιογραφική έρευνα ακόμη και της ιδιωτικής ζωής των δημόσιων προσώπων, είναι εξίσου βέβαιο ότι, στην απόλυτη εκδοχή του, ο εν λόγω κανόνας μπορεί να οδηγήσει σε άτοπα. Η διάκριση δημόσιων προσώπων που η ιδιωτική ζωή τους μπορεί κατά τεκμήριο να ελεγχθεί και μη δημόσιων, η ιδιωτική ζωή των οποίων συνιστά απαγορευμένη ζώνη, δεν είναι πάντοτε ευχερής. Το ίδιο ισχύει και για τον καθορισμό της στενής σφαίρας του απορρήτου στην ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων, η οποία ­ σε αντίθεση προς την ευρύτερη ιδιωτικότητά τους ­ θα πρέπει να παραμείνει στο απυρόβλητο. Κανένας νόμος, κανένας κώδικας δεοντολογίας δεν μπορεί να λύσει τα δυσχερή προβλήματα που περιέγραψα. Ως εκ τούτου επιβάλλεται να εξευρεθούν τα κατάλληλα όργανα που, περιβεβλημένα με το αναγκαίο κύρος και με εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, θα είναι σε θέση να προβαίνουν, όσο το δυνατόν πιο απροκατάληπτα και αποτελεσματικά, στις δύσκολες σταθμίσεις που απαιτεί ο συνδυασμός της προστασίας της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής με το δικαίωμα πληροφόρησης. Στη χώρα μας, τό γε νυν έχον, νομίζω ότι το καταλληλότερο όργανο για τη λεπτή αυτή αποστολή δεν είναι άλλο από τον πολιτικό δικαστή.

Τα κύρια σημεία του άρθρου αυτού παρουσιάστηκαν στο συνέδριο με θέμα «Η "κατασκευή" της πραγματικότητας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης», που διοργάνωσε στο Ζάππειο το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 24-27 Απριλίου 1996. Τα πρακτικά του συνεδρίου πρόκειται να κυκλοφορήσουν σύντομα σε αυτοτελή τόμο.

Ο κ. Ν. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.