Όνομα: Έλντα
Επώνυμο: Πρινιανάκη
Μάθημα: έκθεση
Τάξη: Α’3 ΓΕΛ ΜΟΙΡΩΝ
Σχολ. Έτος: 2010-2011
Υπεύθυνη καθηγήτρια: Βέρα Δακανάλη
ΕΦΗΒΕΙΑ: Η εποχή της επανάστασης!
Η εφηβεία ως μεταβατική περίοδος
Η εφηβεία είναι η περίοδος της μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ώριμη ηλικία και έχει ως κέντρο της την ήβη. Σαν όρος αφορά το σύνολο των ψυχικών λειτουργιών που συντελούνται επί της ήβης για να μπορέσει το άτομο να ενσωματώσει ψυχικά τις μεγάλες αλλαγές που προκύπτουν από αυτήν. Τα όριά της χρονικά είναι αρκετά ασαφή.
Κατά την εφηβεία επιτελείται μια σειρά εντόνων και ραγδαίων αλλαγών στο σωματικό, συναισθηματικό, ψυχολογικό και κοινωνικό τομέα που δημιουργούν αισθήματα αναστάτωσης, ρευστότητα, αμφιταλάντευση και ενδυνάμωση των συγκρούσεων σε διαπροσωπικό επίπεδο. Η φύση δουλεύει με το δικό της ρυθμό: το σώμα αλλάζει δημιουργώντας ορμές και επιθυμίες. Συχνά αυτές τις επιθυμίες ο έφηβος δεν καταφέρνει να τις συνειδητοποιήσει αλλά και να τις ελέγξει, με αποτέλεσμα να του προκαλούν εκρήξεις είτε βίας είτε αδυναμίας μπροστά σε αυτό που θα ήθελε να πραγματοποιήσει αλλά δεν είναι ικανός ακόμα.
Χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι η εναντιωματική συμπεριφορά προς τους γονείς, η αποστασιοποίηση από το οικογενειακό περιβάλλον και η προσήλωση στην ομάδα συνομηλίκων, η αμφιθυμία, η ευερεθιστικότητα, το αίσθημα θλίψης, άγχους, μοναξιάς, πλήξης, ντροπής, η ταλάντευση μεταξύ υπέρμετρα υψηλής κα χαμηλής αυτοεκτίμησης, και αυτοπεποίθησης, ο πειραματισμός.
Στην πραγματικότητα η εφηβεία είναι μία ανακατάταξη: οι μεταβολές σε σχέση με το σώμα συμπαρασύρουν και μεταβολές σε σχέση με τους άλλους και τον κόσμο στο σύνολό του, πρωτίστως όμως, οδηγούν τον έφηβο στη δημιουργία ταυτότητας για να σταθεί, σύντομα, στον κόσμο των ενηλίκων. Αναμφισβήτητα η διεργασία του ποιείν εαυτόν’’ έχει μεγάλη ένταση. Προϋποθέτει την ΄΄αποψευδαισθητοποίηση’’ από την αρχική υπόσχεση των ενηλίκων: δεν είναι όλα εφικτά, δεν είναι κανείς παντοδύναμος και δεν προστατεύεται αιώνια. Ταυτόχρονα όμως το σώμα του εφήβου που αλλάζει του λέει ότι ‘΄μπορεί’’ ίσως να κάνει πραγματικότητα ότι θελήσει.
Γι’αυτό και στην εφηβεία είναι συχνά τα περάσματα στην πράξη: από τις πόρτες που κλείνουν βίαια ως τη χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών. Οι έφηβοι που πράττουν αντί να σκέφτονται, είτε προσπαθούν να ηρεμήσουν από το υπερβολικό άγχος τους για όλα αυτά που τους συμβαίνουν μέσα τους, είτε όταν χτυπούν για παράδειγμα τις πόρτες αντί να χτυπήσουν τις μητέρες τους, μεταθέτουν το θυμό τους.
Οι έφηβοι δεν μιλάνε. Όχι γιατί δεν έχουν τι να πουν, αλλά γιατί όλα μέσα τους είναι συγκεχυμένα και βιώνουν μία αδιόρατη αίσθηση κινδύνου. Βρίσκονται γεμάτοι ανασφάλεια μπροστά σε αλλαγές. Έχουν διλλήματα στο ηθικό επίπεδο, αμφισβητούν αρχές και αξίες στην προσπάθεια να επαναπροσδιορίσουν τους γονείς τους, για να καταφέρουν αργότερα να τους αποχωριστούν, να μπουν δηλαδή σε μία νέα ενήλικη σχέση μαζί τους. Ζητούν το ενδιαφέρον των ενηλίκων για αυτή την απίστευτη εξέλιξη που συντελείτε μέσα τους, όταν όμως το ενδιαφέρον αυτό εκδηλώνεται νιώθουν συχνά ακινητοποιημένοι.
Ένας άλλος ενήλικας που θα παίξει ρόλο του τρίτου γονέα που θα ακούσει τον έφηβο χωρίς τη συναισθηματική εμπλοκή και την αγωνία του γονιού, είναι πολύ χρήσιμος σε ορισμένες περιπτώσεις. Ιδιαίτερα δε, όταν έχει αρχίσει να φαίνεται πως ο έφηβος δεν καταφέρνει να ενσωματώσει με ευκολία τις αλλαγές: κρύβει τη νεοευρεθείσα σεξουαλικότητά του πίσω από τα παραπανίσια κιλά, εμφανίζει διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα, αποσύρεται ψυχικά από τις σχέσεις του με τους άλλους.
Η λέξη βγαίνω είναι μία λέξη κλειδί για την εφηβεία. Σημαίνει ταυτόχρονα το βασανιστήριο των γονιών το βράδυ (δηλαδή βραδινή έξοδος), το έχω μια ερωτική σχέση, αλλά σημαίνει ακόμα και βγαίνω από το κουκούλι μου. Σημαίνει εν τέλει τη δύναμη της μεταμόρφωσης που συντελείται στην εφηβεία. μεταμόρφωση επώδυνη μεν, απαραίτητη και γεμάτη χαρά και δύναμη δε. Όταν οι έφηβοι έχουν διδαχθεί να εμπιστεύονται τη ζωή, εμπιστεύονται και την αλλαγή τους και καταφέρνουν να γράψουν την προσωπική τους ιστορία στο μέλλον, συνδέοντάς την με το παιδικό τους παρελθόν.
Τα προβλήματα των εφήβων
Η εφηβεία σαν έννοια είναι, σε μεγάλο βαθμό, δημιούργημα του δυτικού πολιτισμού. Σε άλλες πιο απλές κοινωνίες, οι νέοι μόλις καταστούν έτοιμοι βιολογικά για τεκνοποίηση, θωρούνται ενήλικες. Αντίθετα, στις δυτικές κοινωνίες η εφηβεία είναι μια περίοδος χάριτος - μια περίοδος προπαρασκευής και ωρίμανσης - ώστε οι έφηβοι να προετοιμαστούν για τις πολυσύνθετες υποχρεώσεις που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν ως ενήλικες. Στην Ελλάδα ειδικότερα, η εφηβεία τείνει να παρατείνεται για όλο και περισσότερα χρόνια, καθώς συχνά οι οικογένειες προστατεύουν τα παιδιά τους κατά τη δεύτερη αλλά και τρίτη δεκαετία της ζωής τους. Η εφηβεία μπορεί να παρομοιαστεί με έναν ανεμοστρόβιλο που παρασύρει τα πάντα στο πέρασμά του, και αφήνει πίσω του ένα τελείως νέο τοπίο. Όλοι μας την έχουμε περάσει, περισσότερο ή λιγότερο έντονα, οι πιο πολλοί από εμάς την έχουμε συνδέσει με τα μαθητικά μας χρόνια και συχνή είναι η νοσταλγία που νιώθουμε για την εποχή εκείνη. Στην πραγματικότητα, είναι μια ηλικία που πολύ συχνά ωραιοποιείται από τους μεγάλους. Το μυαλό όμως ξεγελιέται, τείνει να απωθεί, να σβήνει όλα εκείνα τα δυσάρεστα πράγματα που μας βασάνισαν τα χρόνια εκείνα, και θυμάται μόνο πως τα πράγματα τότε ήταν πιο έντονα, πιο χρωματιστά, πολλές πράξεις ρουτίνας σήμερα, τότε είχαν την υπόσταση πρωτόγνωρων εμπειριών. Σήμερα θα προσπαθήσουμε να διερευνήσουμε τα χρόνια της εφηβείας, όχι τόσο για να τα εκλογικεύσουμε και μοιραία να απομυθοποιήσουμε την αίγλη που έχουν επάνω σε μας τους μεγάλους, αλλά για να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους εφήβους καλύτερα, να αφουγκραστούμε τις ανησυχίες και τους πόθους τους, και να κατανοήσουμε τις αδυναμίες τους. Σήμερα λοιπόν, θα αναφερθούμε στις αλλαγές που συμβαίνουν κατά την εφηβεία, αλλαγές τόσο ορμονικές, βιολογικές όσο και συναισθηματικές, διανοητικές και κοινωνικές, και θα διερευνήσουμε τις συγκρούσεις που δημιουργούνται, και είναι απόρροια των αλλαγών αυτών.
Χαρακτηριστικά προβλήματα της εφηβείας
Εφηβεία και Κατάχρηση Νόμιμων και Παράνομων Ουσιών: Αποτελεί για πολλούς το πιο σημαντικό πρόβλημα όχι μόνο της εφηβείας αλλά και της κοινωνίας μας ολόκληρης, και πιθανόν να είναι, καθώς τα ναρκωτικά τις πιο πολλές φορές αποτελούν ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό. Η τάση των εφήβων να εξαρτώνται από αυτά έχει να κάνει με τα χαρακτηριστικά της εύθραυστης εφηβικής προσωπικότητας: Χαμηλή αυτοεκτίμηση, που διογκώνεται και ξεφουσκώνει τάχιστα, άγχος, δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις, περιέργεια η, ανάγκη συμμετοχής σε μια παρέα, η επιθυμία τους να δείξουν πως μεγάλωσαν, η αμφισβήτηση των κοινωνικών κανόνων, όλα αυτά αποτελούν ευαίσθητους παράγοντες που δύνανται να οδηγήσουν τους εφήβους στη δοκιμή αρχικά και στον εθισμό μετέπειτα σε εξαρτησιογόνες ουσίες. Δεν μπαίνω στον πειρασμό να προτείνω λύσεις για το θέμα αυτό. Οι ρίζες του είναι τόσο βαθιές και πολυσύνθετες και μια επιφανειακή και ευκαιριακή του προσέγγιση θα ήταν ανεύθυνη. Επιτρέψτε μου ωστόσο να επισημάνω πως οι έφηβοι ενδιαφέρονται ελάχιστα για το μέλλον τους, η ζωή τους είναι το παρών, και προειδοποιήσεις που έχουν να κάνουν με την μελλοντική τους υγεία λίγο μπορούν να τους αγγίξουν. Δυστυχώς τα ναρκωτικά έχουν συνηθιστεί με τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης κατά την εφηβεία, με το μεγάλωμα του εφήβου και οποιαδήποτε αντιμετώπιση πρέπει να το λαβαίνει αυτό υπόψη της.
Το αλκοόλ
Οι γονείς οφείλουν να διδάσκουν τους νέους με το παράδειγμά τους και να εκφράζουν τις ανησυχίες τους για τους κινδύνους που ενέχει για την υγεία η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Επίσης οφείλουν να παρουσιάζουν με σαφήνεια την μη αποδεκτή συμπεριφορά και τις συνέπειες που έχει η παράβλεψη αυτών των προσδοκιών. Ωστόσο, είναι σημαντικό να μην αντιδρούν υπερβολικά, αλλά να αξιολογούν την κατάσταση προτού ενεργήσουν κατά τρόπο που θα μπορούσε να αποβεί επιζήμιος μακροπρόθεσμα. Πολλοί νέοι που πίνουν δεν κάνουν κατάχρηση και πολλοί άλλοι πειραματίζονται αλλά δεν γίνονται τακτικοί χρήστες. Το αλκοόλ αποτελεί προϊόν που προωθείται υπερβολικά ,εξωραΐζεται και δεν παρουσιάζεται ως κάτι που μπορεί να βλάψει την υγεία. Οι γονείς οφείλουν να διασφαλίσουν ότι οι νέοι έχουν μια ισορροπημένη εικόνα και λαμβάνουν τα σωστά μηνύματα.
Το κάπνισμα
Δώστε το καλό παράδειγμα και μην καπνίζετε μπροστά στον έφηβο. Ακόμη καλύτερα μην καπνίζετε γενικώς. Προσπαθήστε να προβλέψετε κάποιες από τις καταστάσεις με τις οποίες θα έρθετε αντιμέτωποι. Ο έφηβος μπορεί να παραδεχθεί ότι καπνίζει. Αν το σκεφτείτε και σκεφτείτε την αντίδρασή σας εκ των προτέρων, μπορείτε να παραμείνετε ψύχραιμοι όταν συμβεί και να το αντιμετωπίσετε λογικά. Αν βρίσκεστε ήδη σε διαμάχη για αυτό το θέμα, όσο περισσότερη ανησυχία δείχνετε, τόσο περισσότερο τείνουν οι έφηβοι να σκάβουν το λάκκο τους. Ξεκαθαρίστε για ποιον λόγο δεν εγκρίνετε το κάπνισμα, και να θυμάστε ότι έχετε το δικαίωμα να μένετε σε ένα σπίτι χωρίς καπνό. Στο τέλος, αν οι έφηβοι επιλέξουν να καπνίζουν, τότε είναι επιλογή τους και πρέπει να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες. Καθήκον του γονέα είναι να βεβαιωθεί ότι η επιλογή στηρίζεται σε σωστή πληροφόρηση.
Εφηβεία και Διαταραχές διατροφής. Στις διαταραχές διατροφής εντάσσονται η νευρική ανορεξία και η βουλιμία. Οι διαταραχές αυτές δεν είναι τόσο συχνές όσο η κατάχρηση εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά η συχνότητά τους αυξάνεται ανησυχητικά τα τελευταία χρόνια και είναι θανατηφόρες, η ανορεξία μάλιστα σε ένα ποσοστό 10 % των περιπτώσεων. Η νευρική ανορεξία πλήττει πολύ πιο συχνά τα κορίτσια από ότι τα αγόρια και μπορεί να εγκαθιδρυθεί ακόμα κι από την ηλικία των 12 ετών. Χαρακτηρίζεται από μια έντονη ενασχόληση του εφήβου με το σώμα του και το φόβο της παχυσαρκίας. Τα άτομα με νευρική ανορεξία πιστεύουν πως είναι παχύσαρκα ακόμα κι αν είναι σκελετωμένα. Απέχουν συστηματικά από το φαγητό και βρίσκονται σε δίαιτες διαρκείας. Συχνά έχουν βουλιμικά επεισόδια κατά τα οποία καταβροχθίζουν μεγάλες ποσότητες φαγητού και μετά της αφαιρούν με προκλητό εμετό. Είναι μια αρκετά επικίνδυνη κατάσταση καθώς αν δεν αντιμετωπισθεί οδηγεί σε ασιτία και σε κάποιες περιπτώσεις στο θάνατο. Αντίθετα η βουλιμία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια καταβρόχθισης φαγητού που συχνά συνοδεύονται από εμετό. Τα βουλιμικά άτομα μέσα από τους επαναλαμβανόμενους εμετούς διαταράσσουν το πεπτικό τους σύστημα και την ηλεκτρολυτική τους ισορροπία με δυσάρεστες επιπτώσεις. Όπως γίνεται κατανοητό και οι δύο αυτές διαταραχές είναι αρκετά σοβαρές και χρήζουν εξειδικευμένης και άμεσης αντιμετώπισης. Αν και πολλοί παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί ως υπεύθυνοι για τη γένεση και τη συντήρηση αυτών των διαταραχών, τελευταία έχει γίνει σαφές πως πρόκειται για πολιτισμικές διαταραχές. Αυτό σημαίνει πως γεννιούνται και συντηρούνται στη βάση των προτύπων ομορφιάς που προβάλει κάθε κοινωνία. Έτσι σε χώρες της Αφρικής και σε άλλες κοινωνίες που δεν προβάλλονται τα καχεκτικά μοντέλα ως πρότυπο ομορφιάς, οι διαταραχές αυτές είναι άγνωστες. Και πάλι ένοχοι φαίνεται να είναι οι εμπορικές εταιρείας μόδας κι ομορφιάς, οι οποίες για να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους, προβάλλουν τον υποσιτισμό ως πρότυπο κομψότητας. Όπως και να' χει η νευρική ανορεξία και η νευρική βουλιμία είναι δυνητικά θανατηφόρες διαταραχές που πρέπει να αντιμετωπίζονται στα πρώτα τους στάδια με τη δέουσα σοβαρότητα.
Τέλος, θα αναφερθούμε στις σχέσεις των εφήβων με το άλλο φύλο, όχι σαν πρόβλημα αλλά σαν μια πηγή ευχαρίστησης και άγχους ταυτόχρονα, που μπορεί να έχει πολύ βοηθητικές αλλά και δυσάρεστες συνέπειες. Οι έφηβοι θέλουν να αρέσουν στο άλλο φύλο, ώστε να νιώσουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και να διαπιστώσουν πως μπορούν να παίξουν σωστά τους νεοαποκτηθέντες τους ρόλους του άντρα και της γυναίκας. Από την άλλη ωστόσο, είναι άπειροι, η αυτοπεποίθησή τους είναι εύθραυστη και τα όρια τους ασαφή. Έτσι, τείνουν να ερωτεύονται - πλατωνικά και μη – να εξιδανικεύουν τους συντρόφους τους, να δίνουν υποσχέσεις παντοτινής αγάπης και να πλήγονται έντονα. Όλα αυτά τα παιχνίδια είναι απαραίτητα ώστε οι έφηβοι να μπορέσουν να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, και να αποκτήσουν πολύτιμες εμπειρίες για το μέλλον. Προσοχή χρειάζεται ώστε οι έφηβοι να είναι ενημερωμένοι γύρω από το σεξ και την αντισύλληψη και σε καμιά περίπτωση να μην κάνουν κάτι παρορμητικό για το οποίο δεν είναι απολύτως σίγουροι. Κατά τη γνώμη μου η κύρια - αλλά όχι η μόνη - πηγή πληροφόρησης των εφήβων για το σεξ δεν πρέπει να είναι ούτε οι συνομήλικοί τους, αλλά ούτε και οι επιστήμονες. Στην πρώτη περίπτωση η πληροφόρηση θα είναι ανεύθυνη, στη δεύτερη θα είναι ψυχρή και μηχανική. Οι γονείς είναι αυτοί που μπορούν υπεύθυνα και με ευαισθησία να μεταδώσουν στα παιδιά τους όλα όσα πρέπει να ξέρουν για το σεξ. Θέλω να κλείσω τονίζοντας πως η εφηβεία είναι, και πρέπει να είναι, μια υπέροχη περίοδος αποκαλύψεων κι έντονων εμπειριών. Εμείς οι μεγάλοι πρέπει να παρέχουμε στους εφήβους ένα δίκτυ ασφαλείας, να αποτελούμε μια σταθερή βάση ώστε οι εξερευνήσεις των εφήβων να γίνονται με ασφάλεια. Στην εφηβεία οι συγκρούσεις είναι απαραίτητες και η απουσία συγκρούσεων μάλλον είναι αυτή που θα πρέπει να μας θορυβήσει. Οι γονείς καλούνται να οπλιστούν με υπομονή, επιμονή και χιούμορ ώστε να συνοδεύσουν τα παιδιά τους στο ταξίδι τους προς τον κόσμο των ενηλίκων.
Η κατάθλιψη στην εφηβεία
Η κατάθλιψη είναι ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας που μπορεί να επηρεάσει άτομα όλων των ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών και των εφήβων. Το βασικό χαρακτηριστικό της κατάθλιψης είναι το επίμονο και διαρκές συναίσθημα θλίψης, η ευερεθιστικότητα και η απουσία ενδιαφέροντος ή ικανοποίησης από οποιαδήποτε δραστηριότητα. Τα συμπτώματα αυτά συνοδεύονται από μια σειρά άλλων συμπτωμάτων που επηρεάζουν την όρεξη, τον ύπνο, τα επίπεδα δραστηριότητας και συγκέντρωσης, την αυτοπεποίθηση του ατόου και την εικόνα του για τον εαυτό του.
Η κλινική κατάθλιψη είναι πολύ διαφορετική από το αίσθημα κακής αίσθησης ή από τα αισθήματα λύπης ή πένθους που συνήθως συνοδεύουν την απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου. Η κατάθλιψη δεν οφείλεται σε προσωπική αδυναμία του ατόμου ούτε σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. Πρόκειται για μια ψυχική ασθένεια που επηρεάζει όλο το σώμα και έχει αντίκτυπο στον τρόπο που ένα άτομο αισθάνεται, σκέφτεται και συμπεριφέρεται.
Η κατάθλιψη διαστρεβλώνει την πραγματικότητα. Όσοι έχουν κατάθλιψη μπορεί να είναι απρόθυμοι να πιστέψουν ότι έχουν κατάθλιψη. Και οι γύρω του μπορεί να είναι εξίσου απρόθυμοι να δεχθούν ότι κάποιος δικός τους έχει κατάθλιψη ακόμα και αν γνωρίζουν με τι μοιάζει η κατάθλιψη. Η άρνηση παίζει μεγάλο ρόλο στην συχνή μας αδυναμία να αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά μια ασθένεια που μπορεί να θεραπευθεί επιτυχώς στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων.
Η κατάθλιψη μπορεί να εντάσσεται στα πλαίσια της διπολικής διαταραχής, δηλαδή να αποτελεί μέρος της μικτής εικόνας της μανιοκατάθλιψης. Μέχρι το 1970, η μανιοκατάθλιψη δεν αναγνωριζόταν ως ψυχιατρική διάγνωση στα παιδιά και στους εφήβους. Σήμερα είναι πλέον γνωστή η αυξημένη συχνότητα έναρξης της νόσου στην εφηβεία (0,3 % νηπιακή ηλικία, 1,8% παιδική ηλικία, 4,7% εφηβεία) και η συνέχισή της στην ενήλικη ζωή. Η διπολική διαταραχή συνήθως ξεκινάει με κατάθλιψη στην προεφηβεία και κατά την εφηβεία εμφανίζεται υπομανία ή μανία.
Η κλινική εικόνα παρουσιάζει μικτά συμπτώματα και από τους δύο πόλους των συναισθηματικών διαταραχών. Καταθλιπτικά συμπτώματα είναι αναμεμιγμένα ή εναλλάσσονται ταχύτατα κάθε λίγες μέρες ή μέσα στην ίδια μέρα. Εξαιρετικά μεγάλη ευερεθιστότητα, ιδιαίτερα το πρωί, και ξεσπάσματα θυμού που διαρκούν μέρες είναι συχνότερα στους εφήβους, αντί για την κλασική ευφορία. Υπάρχει επιβάρυνση στη σχολική επίδοση και στις σχέσεις με τους συνομήλικους και αύξηση του κινδύνου για χρήση ουσιών και αυτοκτονία.
Η διπολική νόσος της εφηβικής ηλικίας έχει μεγαλύτερο κίνδυνο κακής έκβασης από αντίστοιχη νόσο μεγαλύτερης ηλικίας, επειδή παρεμβαίνει σε σημαντικές αναπτυξιακές διαδικασίες, όπως η ρύθμιση των συναισθημάτων, η απόκτηση ικανοτήτων και η επίτευξη και διατήρηση κοινωνικών σχέσεων. Σύγχρονες έρευνες δείχνουν αυξημένη συχνότητα συναισθηματικών διαταραχών σε οικογένειες εφήβων με διπολική διαταραχή, εύρημα που υπαινίσσεται γενετική βάση της νόσου, η οποία, λόγω της πρώιμης έναρξής της, αποτελεί εξαιρετικά σοβαρή κατάσταση.
Νέοι και κατάθλιψη: ερευνητικά δεδομένα
Η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Όπως οι περισσότερες ασθένειες, στοχεύει τους ευάλωτους. Και οι έντονες ψυχικές διακυμάνσεις της εφηβείας και των νεαρών ενηλίκων μπορεί να κάνουν τα άτομα αυτά πολύ ευάλωτα. Μπορεί, επίσης, να είναι δύσκολο να εντοπίσουμε την κατάθλιψη σε αυτά τα άτομα. Ο εκνευρισμός, ο θυμός, η απογοήτευση μπορεί να αποτελούν μέρος της συνηθισμένης καθημερινότητας. Μπορεί , επίσης, να είναι ενδείξεις και της κατάθλιψης. Και η φυσική ενεργητικότητα των νέων μπορεί να καλύπτει την κακή διάθεση, την κούραση και τη ληθαργικότητα που μπορεί να είναι πιο εμφανείς στην κατάθλιψη των ενηλίκων.
Πολλοί θεωρούν δεδομένη την ευτυχία του παιδιού τους. Η εικόνα βέβαια ενός εφήβου κλείνεται με τις ώρες στο δωμάτιό του αποφεύγοντας τις συναναστροφές, δεν είναι σπάνια. Η εξήγηση της συμπεριφοράς αυτής από τον περίγυρο δεν είναι απέχει πολύ από το «θα περάσει». Αγνοεί όμως τα συμπτώματα μιας νόσου που έχει πάρει τη μορφή επιδημίας και στους εφήβους.
Κατά την εφηβεία μια σειρά από αλλαγές σωματικές, ορμονικές και κυρίως ψυχολογικές καθιστούν τον έφηβο συναισθηματικά ευάλωτο. Στην πορεία προς την ενηλικίωση κατανοεί ότι δεν είναι παιδί αλλά ούτε ενήλικος, για αυτό και η συμπεριφορά του χαρακτηρίζεται από συναισθηματικές εξάψεις από έντονη χαρά μέχρι έντονη λύπη ή ακόμη και επιθετικότητα. Αυτό που τον νοιάζει κυρίως είναι η γνώμη που έχουν οι άλλοι για αυτόν. Όταν νιώσει πως η γνώμη των ανθρώπων που τον περιβάλλουν είναι αρνητική ή επικριτική, ο έφηβος εγκλωβίζεται σε ένα φαύλο κύκλο σκέψεων που εστιάζουν στην «κακή» πλευρά των πραγμάτων και όχι στην «καλή». Έτσι οδηγείται στην κατάθλιψη.
Τα παιδιά και οι έφηβοι με κατάθλιψη είναι συνήθως θλιμμένα, ενώ σε γενικές γραμμές βιώνουν την ασθένεια με παρόμοιο τρόπο με τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Η κατάθλιψη που δεν αντιμετωπίζεται θεραπευτικά μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα τη σχολική αποτυχία, την κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών, αλλά και την αυτοκτονία. Η αναγνώριση της κατάθλιψης στους νέους μπορεί να επηρεαστεί από μια προκατάληψη που σχετίζεται με το φύλο. Η κατάθλιψη θεωρείται συχνά ως «γυναικεία» διαταραχή, διότι τα δύο τρίτα από τους ασθενείς είναι γυναίκες. Αλλά οι αριθμοί βασίζονται στις περιπτώσεις που τελικά διαγιγνώσκονται από έναν γιατρό. Υπάρχουν, λοιπόν, περισσότερες από μία πιθανές εξηγήσεις για τη διαφορά που υπάρχει, στην συχνότητα εμφάνισης της κατάθλιψης στα δύο φύλα. Το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους άντρες να πάθουν κατάθλιψη είναι αληθοφανές. Μπορεί όμως απλώς οι γυναίκες να μοιράζονται τα συναισθήματά τους και να προσπαθούν να βρουν βοήθεια πιο συχνά από τους άνδρες. Οι άνδρες δύσκολα θα παραδεχθούν τα συναισθήματά τους. Θα παραδεχθούν οποιαδήποτε «αδυναμία» ή θα ζητήσουν βοήθεια. Αυτό που οι αριθμοί αποδεικνύουν χωρίς καμία αμφιβολία είναι ότι ο διπλάσιος αριθμός γυναικών από τους άνδρες βρίσκεται σε θεραπεία. Αλλά δεν αποδεικνύει ότι έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πάθουν κατάθλιψη.
Αυτό μπορεί να είναι ιδιαιτέρως σημαντικό όταν αξιολογούμε την κατάθλιψη σε πληθυσμούς νεαρών ατόμων. Γνωρίζουμε , ότι η αυτοκτονία είναι η πιο συνηθισμένη αιτία θανάτου σε νέους άνδρες μετά τα τροχαία ατυχήματα. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι η κατάθλιψη είναι από τις κύριες αιτίες αυτοκτονίας. Πολλές φορές δεν βλέπουμε την κατάθλιψη των αντρών, και βλέπουμε μόνο αυτήν των γυναικών. Κάποιοι φαίνονται «δυνατοί και αμίλητοι» έχουν απλά πέσει στη δίνη της κατάθλιψης.
Όταν οι νέοι αφήνουν το σπίτι τους, δεν αντιμετωπίζουν απλά μια σειρά από νέες δοκιμασίες και παράγοντες που μπορούν να τους προκαλέσουν ψυχολογική πίεση. Στην ουσία, βρίσκονται μεταξύ ξένων. Συχνά δεν υπάρχει κανείς που να τους γνωρίζει πως πραγματικά είναι ο χαρακτήρας τους και η φυσιολογική συμπεριφορά τους. Κι οι ίδιοι προσπαθούν να αποκτήσουν ένα νέο χαρακτήρα. Ποιος , λοιπόν, μπορεί να ξέρει ποια καταθλιπτική συμπεριφορά «δεν αρόζει στο χαρακτήρα του νέου;»
Ένα άλλο σημαντικό θέμα στο οποίο αξίζει να αναφερθεί κανείς είναι η σχολική επίδοση των καταθλιπτικών εφήβων. Οι φοιτητές με κατάθλιψη τείνουν να έχουν κακές επιδόσεις. Όταν οι καθηγητές προσπαθούν να βοηθήσουν τους φοιτητές που έχουν κακή επίδοση, δεν πρέπει απλά να παραδίδουν βοηθητικά μαθήματα. Πρέπει να κοιτούν για ενδείξεις κατάθλιψης, ειδικά στα άτομα εκείνα, η επίδοση των οποίων φαίνεται να είναι χαμηλότερη των ικανοτήτων τους. Οι γονείς , επίσης, ακόμα και αν ο φοιτητής ζει μακριά από το σπίτι του, αργά ή γρήγορα θα συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχουν προβλήματα επίδοσης. Μπορεί να εντοπίσουν τις ενδείξεις και τα συμπτώματα της κατάθλιψης νωρίτερα από οποιονδήποτε άλλο. Όλοι πριν υποθέσουμε ότι ένα νεαρό άτομο απλά τεμπελιάζει , θα πρέπει να εξετασθεί το ενδεχόμενο μιας καταθλιπτικής ασθένειας. Δεν είναι σπάνια. Ενώ η κατάθλιψη μπορεί να είναι το τελευταίο πράγμα που έρχεται στο νου του φοιτητή, πρέπει να ξέρετε ότι η κατάθλιψη υπάρχει γύρω σας. Μπορεί να επηρεάσει όλους.
Η καθημερινή παρατήρηση προσφέρει πλείστα παραδείγματα εφήβων που περνούν ατέλειωτες ώρες απομονωμένοι, ξαπλωμένοι ή καθιστοί, δείχνοντας βαρεμάρα και αδιαφορία για το κάθε τι που αγγίζει η καθημερινότητα. Αν τύχει και μας εμπιστευθούν και συζητήσουν μαζί μας, διακρίνουμε αισθήματα ενοχής, ντροπής, απογοήτευσης που εναλλάσσονται με εξάρσεις πάθους και μεγαλομανίας. Η απότομη αλλαγή της διάθεσης είναι γνωστό χαρακτηριστικό της εφηβείας, αλλά οι περισσότεροι έφηβοι παρουσιάζουν συχνά σταθερό καταθλιπτικό συναίσθημα. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί ερωτηματικά για το αν και πότε η κατάθλιψη αποτελεί μια φυσιολογική εκδήλωση της εφηβείας ή εντάσσεται στο πλαίσιο του παθολογικού και αποτελεί ψυχιατρική διαταραχή.
Αν και η εφηβική κατάθλιψη μπορεί να αποδειχθεί μια χρόνια υποτροπιάζουσα διαταραχή και να έχει σοβαρές συνέπειες στη ζωή του παιδιού και της οικογένειας, λίγες είναι οι έρευνες που αναφέρονται στη πρόληψή της. Γενικά είναι αποδεκτό ότι για την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού καλό είναι να αποφεύγονται οι πρώιμοι αποχωρισμοί ( π.χ. μακροχρόνια απουσία μητέρας, ταξίδια, νοσηλεία ).
Οι έφηβοι με δυσθυμία παρουσιάζουν το πρώτο επεισόδιο μείζονος κατάθλιψης 2-3 χρόνια μετά την έναρξη της δυσθυμίας. Τα παιδιά αυτά αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου και έχουν ανάγκη προληπτικής αντιμετώπισης. Προληπτικές στρατηγικές μπορούν επίσης να αποτρέψουν την εγκατάσταση άλλων διαταραχών. Η μείζων κατάθλιψη, π.χ. συχνά προηγείται της χρήσης ουσιών και η θεραπεία της επομένως, δρα προληπτικά για την ουσιοεξάρτηση. Ορισμένες προληπτικές στρατηγικές έχουν αναπτυχθεί με κύριο σκοπό την ελάττωση του κινδύνου εμφάνισης ψυχικών διαταραχών στα παιδιά καταθλιπτικών γονέων. Προτείνονται τόσο παρεμβάσεις υποστηρικτικές – συμβουλευτικές στους γονείς και ολόκληρη την οικογένεια όσο και ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση για να βοηθήσει το παιδί να διαχειριστεί τις δυσκολίες που προκαλούν οι συναισθηματικές διαταραχές των γονέων. Σημαντικό είναι επίσης να εκπαιδευτούν τα παιδιά οι γονείς και οι δάσκαλοι στην αναγνώριση συμπτωμάτων της κατάθλιψης.
Μπορούν έτσι να ζητήσουν έγκαιρα βοήθεια και να επιδείξουν καλύτερη θεραπευτική συμμόρφωση. Η πρώιμη ανίχνευση προστατεύει το παιδί από τις μακροχρόνιες συνέπειες της κατάθλιψης, που έχουν αρνητική επίδραση στα σχολικά επιτεύγματα, επηρεάζουν τις σχέσεις με τους γονείς και τους συνομηλίκους και αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας στην παιδική ηλικία.
Αυτό, που φαίνεται από πολλές έρευνες και έχει γίνει πια αποδεκτό είναι ότι όταν ένας άνθρωπος έχει τον έλεγχο της ζωής του και δεν είναι στο έλεος άλλων εξωτερικών πιέσεων μπορεί να αναπτύξει συμπεριφορές, που προάγουν την υγεία του και να αναστείλει αυτές που προκαλούν βλάβη.
Βάση της κατάθλιψης είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση , που βέβαια δεν εμφανίζεται ξαφνικά. Θεμελιώνεται από τα πρώτα χρόνια ζωής του παιδιού και καθορίζεται από τη σχέση με τους γονείς του. Ο τρόπος που διαχειρίζονται οι γονείς τις αντιδράσεις του παιδιού στα παιδικά χρόνια επηρεάζει την αυτοεκτίμησή του και τον τρόπο που αντιμετωπίζει τις δυσκολίες που παρουσιάζονται στην ενήλικη ζωή του.
Οι συγκρούσεις με τους γονείς σε αυτή την ηλικία είναι πολλές και στην περίπτωση ενός εφήβου με κατάθλιψη μπορεί να επιβαρύνουν την κατάσταση. Οι γονείς θα πρέπει να σταματήσουν να ασκούν κριτική και να μην είναι παρεμβατικοί στην κοινωνική ζωή του παιδιού τους, θα πρέπει επιπλέον να είναι ανοιχτοί για οποιαδήποτε συζήτηση, να την κρατούν σε ήπιους τόνους ανοίγοντας έτσι περισσότερες διόδους επικοινωνίας μαζί του.
Από την άλλη βέβαια η πλήρης απουσία των γονιών από τη ζωή του παιδιού και η έλλειψη διάθεσης για συζήτηση με τα παιδιά μπορεί να επιβαρύνει εξίσου την κατάσταση. Οι γονείς κάνουν πολλές φορές το λάθος να αφοσιώνονται στις δικές τους δραστηριότητες, με αποτέλεσμα τα παιδιά να περνούν πολλές ώρες της ημέρας απομονωμένα στο δωμάτιό τους. Έτσι κλείνονται ακόμα περισσότερο στον εαυτό τους και οδηγούνται ακόμη πιο βαθιά στην κατάθλιψη. Μια ενδιάμεση κατάσταση είναι απαραίτητη.
Συμπτώματα της εφηβικής κατάθλιψης
Επειδή τα χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι πολλές φορές κοινά με της κατάθλιψης, οι γονείς ξεγελιούνται και δικαιολογούν συμπεριφορές λέγοντας για παράδειγμα πως «το παιδί είναι λίγο κλειστό», «ντροπαλό», «δεν έχει διάθεση να βγει», κ.τ.λ. Στην πραγματικότητα όμως οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να είναι και συμπτώματα κατάθλιψης.
Υπάρχουν συμπτώματα τα οποία συνοδεύουν την κατάθλιψη στους εφήβους. Όταν διαρκούν για πολλές μέρες, πέραν των δυο εβδομάδων, το σύνολο της κλινικής εικόνας που παρουσιάζει το παιδί πρέπει να εξετάζει το παιδί πρέπει να εξετάζεται για να ανιχνεύεται έγκαιρα εάν υπάρχει η κατάθλιψη.
Μεταξύ των συμπτωμάτων που συνοδεύουν την κατάθλιψη περιλαμβάνονται:
• θλίψη και απελπισία (τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας και για αρκετές ώρες της ημέρας το παιδί κλαίει και είναι θλιμμένο)
• απομάκρυνση από φίλους και από δραστηριότητες από τις οποίες ο έφηβος αντλούσε χαρά και ικανοποίηση στο παρελθόν (ο έφηβος δεν επισκέπτεται πια τους φίλους του , ή δεν κάνει καθόλου φίλους και περνά τον περισσότερο χρόνο του μόνο, ενώ δραστηριότητες που το ευχαριστούν στο παρελθόν δεν έχουν πλέον ενδιαφέρον για το παιδί)
• αυξημένος εκνευρισμός και ευερεθιστικότητα (ακόμα και οι πιο μικρές δυσκολίες φέρνουν εκνευρισμό και θυμό που το παιδί δεν μπορεί να διαχειριστεί)
• πολλές απουσίες από το σχολείο και σημαντική μείωση στη σχολική επίδοση (το παιδί χάνει πολλά μαθήματα και η επίδοσή του στα μαθήματα μειώνεται σε σημαντικό βαθμό)
• αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες (αύξηση ή ελάττωση της όρεξης)
• προβλήματα στον ύπνο (το παιδί μπορεί να ξυπνά πολλές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας ή να μην μπορεί να ξυπνήσει το πρωί)
• αναποφασιστικότητα, έλλειψη συγκέντρωσης (παιδιά που ήταν καλά οργανωμένα στο παρελθόν φαίνεται να ξεχνούν, να μην μπορούν να οργανώσουν το χρόνο και τις δραστηριότητές τους ή να συγκεντρωθούν σε ό,τι κάνουν)
• υπερβολικά συναισθήματα ενοχής και ανικανότητας, απουσία ενθουσιασμού ή κινήτρου και χαμηλή αυτοεκτίμηση (φράσεις όπως « είμαι χαζός», «εγώ φταίω για όλα» είναι συχνές στο καταθλιπτικό έφηβο)
• συχνά παράπονα για κεφαλαλγίες και πόνους στο στομάχι (τα συμπτώματα αυτά συνήθως απορρέουν από την αλλαγή των διατροφικών συνηθειών)
• χαμηλή ενεργητικότητα και χρόνια κόπωση
• κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών
• επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας. ( αρκετές φορές ο έφηβος που είναι θυμωμένος μπορεί να πει τη φράση «μακάρι να πέθαινα». Η αυτοκτονία όμως είναι μια πραγματικότητα ακόμη και για τους εφήβους. Όταν μια τέτοια φράση προέρχεται από τα χείλη ενός παιδιού με κατάθλιψη, θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπόψιν)
Οι περισσότεροι έφηβοι παρουσιάζουν μόνο περιστασιακά μερικά συμπτώματα ψυχικής καταπόνησης τα οποία στη συνέχεια ξεπερνούν . Όμως ένα σημαντικό ποσοστό, χρειάζεται βοήθεια να αποφύγει τους κινδύνους της κατάθλιψης. Μερικοί έχουν περισσότερο κίνδυνο από άλλους να υποστούν κατάθλιψη. Η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού κατάθλιψης, γεγονότων με ιδιαίτερα τραυματικό χαρακτήρα όπως ο θάνατος πολύ αγαπημένων προσώπων ή το διαζύγιο, αυξάνουν τον κίνδυνο κατάθλιψης. Σε μερικές περιπτώσεις, η κατάθλιψη οφείλεται στη μείωση ορισμών νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο και υπάρχουν φάρμακα που αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά το πρόβλημα.
Είναι απαραίτητο οι γονείς να μπορούν να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης και να τα διαχωρίσουν από αυτά της φυσιολογικής εφηβείας. Στην περίπτωση που το παιδί ζητήσει βοήθεια είτε από τους γονείς είτε από κάποιον ειδικό θα πρέπει να φροντίσουν να του την προσφέρουν χωρίς δεύτερη σκέψη. Αν δε απειλεί ότι θα αυτοκτονήσει, οι γονείς δεν θα πρέπει να πιστέψουν ότι η απειλή είναι απλώς μια προκλητική κουβέντα και επιβάλλεται να ζητήσουν βοήθεια από τον ειδικό.
Οι παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της κατάθλιψης είναι οι εξής:
· τα παιδιά που βρίσκονται σε κατάσταση έντονου στρες, που έχουν βιώσει μια σημαντική απώλεια, έχουν μαθησιακές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κατάθλιψη
· η εφηβεία είναι ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για τα κορίτσια σε σύγκριση με τα αγόρια
· τα παιδιά που εμφανίζουν κλινική κατάθλιψη, συνήθως προέρχονται από οικογένειες με ιστορικό κατάθλιψης.
Οι επιπτώσεις για την εμφάνιση της κατάθλιψης είναι οι εξής :
· τα παιδιά που έχουν περάσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο είναι πολύ πιθανό στα επόμενα πέντε χρόνια να εμφανίσουν ένα δεύτερο επεισόδιο
· η κατάθλιψη στην παιδική ηλικία μπορεί να προοιωνίζει σοβαρότερες καταστάσεις κατά την ενήλικη ζωή
· η κατάθλιψη σε παιδιά και εφήβους είναι συνδεδεμένη με τον αυξημένο κίνδυνο της αυτοκτονίας.
Η γλώσσα των εφήβων
Οι νέοι όχι μόνο δεν πάσχουν από λεξιπενία, αλλά έχουν γλώσσα πλούσια και συνεχώς ανανεωνόμενη. Απλώς, είναι άλλη από αυτήν που μιλάνε οι μεγάλοι. Δεν είναι τίποτα καινούργιο. Από την εποχή της boom generation (= της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς εφήβων στις δυτικές κοινωνίες), οι τινέιτζερ επιχειρούσαν να διαφοροποιηθούν από τους ενηλίκους και μέσω της γλώσσας. Η αργκό είναι ανατρεπτική και επιχειρεί να σοκάρει, οπότε υπήρχε (και φυσικά υπάρχει) ευρύτατη χρήση υβρεολόγιου, μόνο που σήμερα ελάχιστοι γονείς σοκάρονται αν το παιδί τους πει ‘και γαμώ’ αντί για ‘σούπερ’. Αυτοί που όντως σοκάρονται ακόμη είναι αυτοί που καταγγέλλουν τη νέα γενιά για το φτωχό της λεξιλόγιο.
· Το βασικό χαρακτηριστικό της γλώσσας των νέων είναι ότι εκφράζει και εκφράζεται μέσα στην «παρέα», το δίκτυο των συνομηλίκων. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει μια ενιαία γλώσσα· κάθε παρέα έχει δικό της κώδικα επικοινωνίας, που μπορεί να τον «αρπάξει» μια άλλη παρέα και μετά μια άλλη, μέχρι που κάποιες εκφράσεις να υιοθετηθούν από μεγάλο μέρος της νεολαίας, ειδικά με την εξέλιξη της τεχνολογίας της επικοινωνίας.
· Γιατί οι νέοι αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους έκφρασης? Ο διδάκτωρ Γλωσσολογίας Γιάννης Ανδρουτσόπουλος, που ασχολείται ειδικά με τη γλώσσα στη νεανική κουλτούρα, σημειώνει: «Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Απ' την άλλη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ότι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα χρόνια».
· Γλωσσάρι για κάθε περίπτωση
· Το έχω! = Ναι, το μπορώ/το γνωρίζω/μου φαίνεται καλή ιδέα. Σημαίνει, επίσης, είμαι καταπληκτικός: «Το 'χεις, λέμε!» Συνώνυμο του παλιότερου «Είσαι θεός/-ά!» και του ακόμη παλιότερου «Σκίζεις!».
· Δεν της το 'χα = Δεν την είχα ικανή για κάτι τέτοιο...
· Δεν υπάρχει! = Είναι απίστευτο, τρελό, καταπληκτικό. Το χρησιμοποιούμε και ως υπερθετικό για πρόσωπα: «Καλά, δεν υπάρχεις, μιλάμε!»
· Ότι να 'ναι = Χρησιμοποιείται πάρα πολύ και με διάφορες αφορμές, αλλά και χωρίς αφορμή· δηλώνει την ασυνεννοησία, την ανοργανωσιά. Ως χαρακτηρισμός προσώπου δηλώνει κάποιον που είναι στον κόσμο του: «Ο τύπος είναι ό,τι να 'ναι!»
· Το 'χει κάψει, είναι καμένος = Τα εγκεφαλικά του κύτταρα έχουν καταστραφεί (από βιντεογκέιμ).
· Δεν την παλεύω = Δεν μπορώ, δεν αντέχω άλλο, δεν «το 'χω».
· Τα σπάμε = Είμαστε καταπληκτικοί, «το 'χουμε», περνάμε σούπερ. «Τα σπάει!» = είναι τέλειο, εντυπωσιάζει...
· Πού 'σαι, ρε Μαν; = Η φράση χρησιμοποιείται έτσι ακριβώς ως χαιρετισμός. Από το αγγλικό man και με εμφανή την επιρροή της χιπ χοπ κουλτούρας.
· Νταουνιάσου! = Κάτσε κάτω, sit down. Είναι νέα, χιουμοριστική χρήση που δεν έχει σχέση με το «νταουνιάζομαι», το «πέφτω ψυχολογικά», που ήταν λαστ γίαρ!
· Ενιγουέι = (Anyway) Όπως και να 'χει. Χρησιμοποιείται όπως και το αντίστοιχο αγγλικό.
· Χελόου; = (Hello?) Είναι κανείς εκεί; (μέσα στο κεφάλι σου) ή «το 'χεις ακατοίκητο;» Χρησιμοποιείται όπως και το αντίστοιχο αγγλικό, για να δηλώσει το υπερπροφανές, αυτό που ο άλλος είναι «ούφο» αν δεν το καταλαβαίνει.
· Τζίζας = (Jesus) Ο Ιησούς και τα άτομα που έχουν εμφάνιση αυτού του τύπου. «Πού πας, ρε μεγάλε, με τα μαλλιά σαν τον Τζίζας;»
· Ρισπέκτ! = (Respect!) Χρησιμοποιείται όπως και η αντίστοιχη αγγλική έκφραση, για να δηλώσει βαθιά εκτίμηση σε πρόσωπο, πράγμα ή κατάσταση: «Εντάξει, ξέρει μπάσκετ το άτομο, ρισπέκτ!» - «Χα, χα, ρισπέκτ, μεγάλε, μου 'φτιαξες το κέφι, Μαν!»
Σχέσεις γονέων-εφήβων
Οι γονείς κατά την περίοδο της εφηβικής αναστάτωσης νιώθουν προδομένοι καθώς αισθάνονται ότι αν και έχουν κάνει ότι μπορούν για να βοηθήσουν το παιδί τους και έχουν προσφέρει περισσότερα σε αυτό από ότι οι ίδιοι είχαν λάβει από τους δικούς τους γονείς, αντιμετωπίζουν την αμφισβήτηση και την απόρριψή του. Συχνά οι γονείς αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο της κατάστασης και θεωρούν ότι οι συγκεκριμένες συμπεριφορές και στάσεις του παιδιού τους δεν είναι παρά η αρχή μιας αρνητικής εξέλιξης, την οποία πρέπει να αποτρέψουν με κάθε τρόπο.
· Η αντίληψη αυτή προκαλεί γονικές συμπεριφορές που επιδεινώνουν το αδιέξοδο, γιατί μεγαλώνουν το χάσμα μεταξύ εφήβου και των γονέων του και δρουν ανασταλτικά στην ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη. Για παράδειγμα οι γονείς μπορεί να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν την ανυπακοή ή την επαναστατική συμπεριφορά του εφήβου χρησιμοποιώντας διάφορα μέσα, όπως η υπερπροστατευτική, η επικριτική, η αυταρχική, η τιμωρητέα, η αυστηρή ή η υπερβολικά υποχωρητική στάση. Άλλες φορές προσπαθούν να κερδίσουν τη συνεργασία του εφήβου μέσα από μια εναλλαγή υπέρμετρα αυστηρής και επιτρεπτικής συμπεριφοράς, με αποτέλεσμα τα όρια, οι ρόλοι και οι κανόνες να μην είναι ευδιάκριτα, σταθερά και κατάλληλα.
· Οι γονείς που συνδυάζουν την αγάπη με τον έλεγχο επιβάλλουν περιορισμούς, είναι υπερπροστατευτικοί, κτητικοί ή υπερυποχωριτικοί προς το παιδί. Οι γονείς που συνδυάζουν την αγάπη με την παραχωρητικότητα χαρακτηρίζονται από μία στάση αποδοχής προς το παιδί, συνεργατικότητα και δημοκρατικότητα. Ο συνδυασμός απόρριψης και ελέγχου χαρακτηρίζει τους γονείς που συμπεριφέρονται αυταρχικά, απολυταρχικά, είναι απαιτητικοί ή ανταγωνιστικοί προς τα παιδιά τους. Τέλος οι γονείς που συνδυάζουν την απόρριψη με την παραχωρητικότητα είναι απόμακροι, αδιάφοροι, συμπεριφέρονται με περιφρόνηση ή εχθρικότητα προς τα παιδιά τους.
· Οι παραχωρητικοί γονείς και αυτό δεν σημαίνει γονείς που παραμελούν τα παιδιά τους και δεν ενδιαφέρονται για τίποτα προσπαθούν να μην είναι τιμωρητικοί, καλλιεργώντας μια στάση αποδοχής και κατανόησης απέναντι στις ορμές, τις επιθυμίες και τις ενέργειες των παιδιών τους, συσκέπτονται μαζί τους για να αποφασίσουν τι είναι πιο φρόνιμο να γίνει και δίνουν ερμηνείες για τους οικογενειακούς κανόνες, επιτρέπουν στους νέους να ρυθμίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις προσωπικές τους δραστηριότητες και αποφεύγουν την υπερβολική άσκηση ελέγχου, τέλος, δεν ενθαρρύνουν τη συμμόρφωση με εξωτερικά πρότυπα.
· Οι υπερπροστατευτικοί γονείς παρουσιάζουν συχνά εναλλαγές στην συμπεριφορά τους. Άλλοτε, έχουν την τάση να κυριαρχούν στα παιδιά τους και άλλοτε, να υποτάσσονται σε αυτά. Μια κυριαρχική στάση να οδηγήσει σε υπερβολικά εξαρτημένη, παθητική και υποτακτική συμπεριφορά εκ μέρους του εφήβου. Πιστεύεται ότι, αν οι νέοι αποθαρρύνονται από την ανεξάρτητη δράση, την εξερεύνηση και τον πειραματισμό, αναπτύσσουν φοβίες, αδεξιότητες και έλλειψη αυθορμητισμού.
· Οι περιοριστικοί, αυταρχικοί γονείς προσπαθούν να διαμορφώνουν, να ελέγχουν και να αξιολογούν τη συμπεριφορά και τις στάσεις του παιδιού σύμφωνα με έναν άκαμπτο κώδικα διαγωγής. Τα παιδιά κυρίαρχων γονέων έχουν συχνά έλλειψη αυτοπεποίθησης και στερούνται της ικανότητας να αντιμετωπίζουν ρεαλιστικά τα προβλήματά τους, αργότερα μπορεί να αποτύχουν ή να αργήσουν να αποδεχθούν τις ευθύνες του ενηλίκου. Έχουν την τάση να αποσύρονται από καταστάσεις που θεωρούν δύσκολες, και συχνά, εξελίσσονται σε άτομα που αργότερα θα συστήσουν το μεγαλύτερο μέρος εκείνου του ενηλίκου πληθυσμού που ψυχολογικά «δεν φεύγει ποτέ από το σπίτι» και, τις περισσότερες φορές, δεν τολμά να φεύγει και στην πραγματικότητα.
· Στο αντίθετο άκρο βρίσκονται γονείς που το ενδιαφέρον τους είναι ελάχιστο και των οποίων οι στάσεις απέναντι στο παιδί είναι υπερβολικά φιλελεύθερες ή ακόμα και αδιάφορες. Αν οι γονείς απορρίπτουν το παιδί τους, τότε μπορεί η ψυχολογική ανεξαρτησία των παιδιών αυτών να βρίσκεται σε κίνδυνο. Για μερικούς εφήβους απόρριψη σημαίνει παραμέληση, χωρίς ίχνος συναισθήματος και αδιαφορία ή αναμφισβήτητη εχθρότητα εκ μέρους των γονέων, αλλά μπορεί επίσης η συναισθηματική απόρριψη να μην είναι τόσο εμφανής αλλά οι έφηβοι φτάνουν να πιστέψουν ότι δεν αξίζουν, ότι η ίδια η ύπαρξή τους κάνει τους γονείς τους δυστυχίες.
· Ένας απορριπτικός γονέας ίσως να μην αγνοεί μόνο την ανάγκη του παιδιού του για καθοδήγηση αλλά και να τιμωρεί εκδηλώσεις αυτής της ανάγκης. Θα περίμενε κανείς λοιπόν, ότι οι πιο σοβαρές μορφές απόρριψης θα οδηγούσαν το νέο να καταπιέζει τέτοια συμπεριφορά. Όταν από την άλλη πλευρά οι γονείς δεν δείχνουν ή είναι φειδωλοί σε προσοχή και καθοδήγηση, έστω και χωρίς να τιμωρούν την εξαρτημένη συμπεριφορά, είναι πολύ πιθανό να εντείνουν την ανάγκη του εφήβου για προσοχή και καθοδήγηση. Όσο πιο πολύ ένας νέος «αποδιώχνεται»(μιλώντας μεταφορικά) τόσο πιο πολύ προσκολλάται.
· Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνά κανείς ότι δεν είναι δυνατόν να αποφεύγει τις διαφωνίες σχετικά με κανόνες, κατά τη διάρκεια της εφηβικής τάσης για ανεξαρτητοποίηση. Ο έφηβος δεν σκέφτεται πια ως παιδί. Η νοητική ανάπτυξη παρουσιάζει μια σχεδόν απότομη διαφοροποίηση κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της εφηβείας, και μετά συνεχίζει με μειωμένο ρυθμό μέχρι να επιτευχθεί η τελική της μορφή γύρω στα 20. Η πιο αξιοσημείωτη πρόοδος στις νοητικές ικανότητες είναι η εμφάνιση, γύρω στην ηλικία των 12, των λεγόμενων τυπικών νοητικών πράξεων, η ικανότητα να σκέφτεται ο έφηβος υποθετικά, να φαντάζεται μια σειρά πιθανοτήτων και μελλοντικών γεγονότων και να σκέφτεται ο ίδιος συστηματικά σχετικά με τις δικές του διαδικασίες σκέψης. Με άλλα λόγια, οι έφηβοι είναι ικανοί για λογική, αφαιρετική σκέψη. Δεν μας ξαφνιάζει ότι οι νέοι άνθρωποι αρχίζουν να εξασκούν τους «διανοητικούς τους μυς» χρησιμοποιώντας τις καινούργιες δυνάμεις της λογικής για να ασκήσουν κριτική ή να εκδηλώσουν σκεπτικισμό απέναντι στις μέχρι τώρα αποδεκτές γονικές πεποιθήσεις και αξίες, όπως και τους πιο καλοπροαίρετους κανόνες.
Η παρουσία των εφήβων μέσα στην σχολική τάξη
Η σκιαγράφηση της εφηβικής ηλικίας είναι έργο που για χρόνια έχει απασχολήσει την επιστήμη της ψυχολογίας. Στο παρόν κείμενο θα επιχειρήσω να παρουσιάσω μία πολύ συγκεκριμένη εικόνα των εφήβων, αυτή που διαμορφώνουν στο δικό τους <<χώρο σταδιοδρομίας>>, το σχολείο.
1) Ο έφηβος μαθητής είναι γεμάτος ανασφάλεια, ακόμα και όταν δείχνει το ακριβώς αντίθετο. Αυτό σημαίνει ότι το κλίμα της τάξης πρέπει να προσφέρει ασφάλεια και ο καθηγητής οφείλει να ενθαρρύνει όλους τους μαθητές.
2) Ο έφηβος μαθητής καθώς είναι εύθικτος , προσβάλλεται πολύ εύκολα μπροστά στους συνομηλίκους του. Γι’αυτό είναι καλό να επιπλήττεται ιδιαιτέρως, αλλά να τον επαινούμε δημοσίως.
3) Ο έφηβος μαθητής , ακόμα και αυτός που δεν έχει διαπιστωμένες μαθησιακές δυσκολίες, αντιμετωπίζει το πρόβλημα της διάστασης προσοχής, που απορρέει όχι μόνο από τις βιολογικές αλλαγές που συντελούνται, αλλά κυρίως από τις σκέψεις που κατακλύζουν το νου του και τις αγωνίες που ταλανίζουν την καρδιά τους. Κάτι τέτοιο σημαίνει για τον εκπαιδευτικό ότι πρέπει να αναζητά συνεχώς τρόπους που να διατηρούν αμείωτο το ενδιαφέρον των μαθητών χωρίς να εκλαμβάνει την αδιαφορία τους ως στάση εξοργιστική και απαξιωτική.
4) Ο έφηβος μαθητής είναι ευαίσθητος και αντιλαμβάνεται αμέσως τον εκπαιδευτικό που πασχίζει για το καλό του και εργάζεται με ευσυνειδησία, γεγονός το οποίο εκδηλώνεται από τη μεριά του με συμπάθεια προς το πρόσωπο του καθηγητή και σεβασμό προς το μάθημα.
5) ο έφηβος μαθητής έχει αναπτυγμένο το αίσθημα της δικαιοσύνης και αγανακτεί με κάθε άδικη συμπεριφορά. Οι καθηγητές οφείλουν, λοιπόν, σε κάθε τους πράξη και σε κάθε τους λόγο να είναι δίκαιοι, να δίνουμε λογικές εξηγήσεις και να αποφεύγουν τις αυθαιρεσίες.
6) Ο έφηβος μαθητής θέλει τον καθηγητή του καινοτόμο και ενημερωμένο για τις σύγχρονες τάσεις, όχι όμως και μιμητή του.
7) Ο έφηβος μαθητής έχει ανάγκη να μιλήσει στον καθηγητή του, πολλές φορές και να του εμπιστευθεί κάτι, όχι όμως στον περίεργο αλλά σ’αυτόν που νοιάζεται και με λεπτότητα χειρίζεται τους μαθητές του. Θα πρέπει, όμως, πάντα να θυμούνται ότι είναι καθηγητές του και όχι οι φίλοι του ή οι γονείς του.
8)
Ο έφηβος μαθητής χρειάζεται επιτακτικά πολύ συγκεκριμένα όρια, δηλωμένα εξ’ αρχής με σαφήνεια και τηρούμενα απαρέγκλιτα σε κάθε περίπτωση, για κάθε περίπτωση. Η ελαστικότητα και η ασάφεια τον μπερδεύουν και συχνά τον εκνευρίζουν.
Αριστοτέλης- τα ήθη των νέων
(Μετάφραση)
"... Οι νέοι αισθάνονται σφοδρές επιθυμίες και μπορούν να εκπληρώσουν εκείνο που επιθυμούν. Από τις επιθυμίες πάλι που σχετίζονται με το σώμα αισθάνονται κυρίως τις ερωτικές και δεν μπορούν να κυριαρχήσουν επάνω τους. Είναι ευμετάβλητοι και γρήγορα χορταίνουν με κείνα που επιθύμησαν, και γι' αυτό, ενώ δοκιμάζουν σφοδρές επιθυμίες, πολύ γρήγορα αδιαφορούν. Επειδή η θέλησή τους, ενώ είναι έντονη δεν είναι ταυτόχρονα και μεγάλη - όπως συμβαίνει στον άρρωστο με την πείνα και με τη δίψα. Έχουν ροπή προς την οργή, παραφέρονται εύκολα και ακολουθούν εκείνο που αποφάσισαν πάνω στο θυμό τους, χωρίς να μπορούν να συγκρατηθούν. Και τούτο, επειδή από εγωισμό δεν δέχονται την περιφρόνηση και αγανακτούν όταν νομίζουν πως αδικούνται. Αγαπούν τις τιμές κι ακόμα πιο πολύ τη νίκη, επειδή τα νιάτα θέλουν να υπερέχουν και η νίκη είναι ένα είδος υπεροχής. Αγαπούν αυτά τα δύο πιο πολύ παρά το χρήμα ή καλύτερα - δεν τους ενδιαφέρει το χρήμα ολότελα, επειδή ακόμα δεν έχουν δοκιμάσει τι θα πει φτώχεια κι αυτό εκφράζει το γνωστό απόφθεγμα του Πιττακού για τον Αμφιάραο.
"Μα εσύ δεν είχες ακόμα δοκιμάσει τον έρωτα προς το χρήμα, πώς λοιπόν τα χέρια σου ήταν έτοιμα να αρπάξουν;"
Οι νέοι δεν έχουν κακές διαθέσεις. Είναι μάλλον καλοί, επειδή δεν είδαν ακόμη πολλά παραδείγματα διεφθαρμένων ανθρώπων. Είναι ευκολόπιστοι, επειδή ακόμα δεν τους έχουν εξαπατήσει συχνά. Είναι γεμάτοι ελπίδες, κι αυτό συμβαίνει επειδή η φύση τους έχει προικίσει με κάποιο είδος θέρμης, σαν εκείνη που νιώθουν αυτοί που έχουνε πιει πολύ κρασί. Αλλά η ιδιότητά τους αυτή οφείλεται και στο ότι δεν έχουν ακόμα δοκιμάσει πολλές αποτυχίες. Ζούνε κυρίως με την ελπίδα, επειδή η ελπίδα αφορά το μέλλον, ενώ η ανάμνηση το παρελθόν. Και για τους νέους το μέλλον είναι μεγάλο, ενώ το παρελθόν μικρό. Αλήθεια, στην αρχή της ύπαρξης δεν μπορεί να υπάρξει καμιά ανάμνηση, ενώ όλες οι ελπίδες επιτρέπονται. Και γι' αυτό το λόγο εύκολα εξαπατώνται, επειδή και εύκολα σχηματίζουν ελπίδες. Και επειδή ρέπουν προς την οργή και προς την ελπίδα, είναι γενναίοι επειδή η μια ιδιότητά τους συντελεί στο να μη φοβούνται, ενώ η άλλη τους δίνει θάρρος. Αλήθεια, κανένας δεν φοβάται όταν είναι θυμωμένος, ενώ η ελπίδα της επιτυχίας μας κάνει θαρραλέους. Είναι ντροπαλοί, επειδή ξέρουν μόνο εκείνα που έχουν διδαχθεί σύμφωνα με τους νόμους και δεν υποθέτουν πως υπάρχουν κι άλλα ευχάριστα πράγματα. Είναι μεγαλόψυχοι, επειδή δεν τους ταπείνωσε ακόμα ο αγώνας της ζωής, ούτε δοκίμασαν ανάγκες. Εξάλλου όποιος πιστεύει πως είναι άξιος μεγάλων πραγμάτων είναι και μεγαλόψυχος. Αυτό όμως το πιστεύουν όσοι έχουν πολλές ελπίδες.
Προτιμούν να κάνουν ό,τι τους φαίνεται ωραίο παρά ό,τι τους συμφέρει, επειδή οι πράξεις τους υπαγορεύονται πιο πολύ από την καρδιά παρά από τον ψυχρό υπολογισμό, κι ενώ αυτός λογαριάζει το συμφέρον, η αρετή λογαριάζει το ωραίο. Οι νέοι αγαπούν τους φίλους τους και τους συντρόφους τους πιο πολύ, παρά όσοι βρίσκονται σε μεγαλύτερη ηλικία, και τούτο, επειδή νιώθουν μεγάλη ευχαρίστηση να ζουν μαζί με τους άλλους και ακόμα δεν έχουν αρχίσει να σχηματίζουν κρίσεις με βάση το συμφέρον τους για κανένα πράγμα, λοιπόν ούτε και για τους φίλους τους. Όλα τα σφάλματά τους προέρχονται από την υπερβολή, επειδή οι νέοι δεν τηρούν το λόγο του Χίλωνα (μηδέν άγαν). Αλήθεια, υπερβάλλουν σε όλα. Αγαπούν υπερβολικά, μισούν υπερβολικά και το ίδιο συμβαίνει και για όλες τις άλλες πράξεις τους. Πιστεύουν πως ξέρουν τα πάντα κι ανακατεύονται στα πάντα και γι' αυτόν ακριβώς το λόγο είναι υπερβολικοί. Αν συμβεί να διαπράξουν κάποιο αδίκημα, αυτό οφείλεται στην αυθάδεια και όχι σε κακία. Αισθάνονται εύκολα οίκτο, επειδή θεωρούν όλους τους ανθρώπους απλούς και ενάρετους. Αλήθεια, κρίνουν τους άλλους με τη δική τους αθωότητα και γι' αυτό πιστεύουν ότι, κάτι που παθαίνει κάποιος άλλος, δεν αξίζει να το πάθει. Αγαπούν τα γέλια και γι' αυτό τους αρέσουν τα πειράγματα, όπου με ευγένεια στρέφονται κατά των άλλων".
