Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα έκθεση β΄λυκείου. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα έκθεση β΄λυκείου. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
7 Οκτωβρίου 2017
19 Σεπτεμβρίου 2012
1 Νοεμβρίου 2011
Εξαγωγή – σύνταξη της περίληψης (Πρακτικός οδηγός)
Α. Προετοιμασία
1. Πρώτη ανάγνωση του κειμένου, αργά και προσεκτικά, για να βρεθεί το Θεματικό Κέντρο (Θ.Κ)
2. Δεύτερη ανάγνωση και αντιμετώπιση του κειμένου κατά παράγραφο:
α. διαβάζω
β. υπογραμμίζω
γ. κατανοώ
δ. διατυπώνω το νόημα με απλά λόγια
ε. βγάζω διευρυμένο πλαγιότιτλο – συμπυκνωμένο νόημα της παραγράφου
3. Ο διευρυμένος πλαγιότιτλος αποτελεί φράση – πρόταση με ολοκληρωμένο νόημα, διότι, πρόκειται να αποτελέσει περίοδο λόγου στη μελλοντική μου περίληψη
4. Κάποτε μπορεί να αντιμετωπίσω το κείμενο και κατά ενότητα, ενώνοντας 2-3 παραγράφους που έχουν νοηματική συνάφεια και βγάζοντας ένα ενιαίο νόημα.
5. Εντοπίζω τις διαρθρωτικές λέξεις καθώς και τις φράσεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή του ευρύτερου κειμένου. Βρίσκω τις νοηματικές σχέσεις που σημαίνουν και τις μεταφέρω στο κείμενο της περίληψης.
6. Δημιουργία πρώτα μιας προφορικής περίληψης. Είναι αναγκαία η συνολική γνώση και εποπτεία του κειμένου, των βασικών ιδεών, της δομής και των νοηματικών του συνδέσεων και έπειτα περίληψη στο πρόχειρο
7. Συγγραφή περίληψης:
§ Συνδέουμε τα μικρά συμπυκνωμένα νοήματα που γράψαμε (= διευρυμένοι πλαγιότιτλοι), αξιοποιώντας τις διαρθρωτικές λέξεις – φράσεις που έχουμε υπογραμμίσει, για να αποδώσουμε τη δομή της σκέψης και την οργάνωση του λόγου του συγγραφέα.
§ Στη θεματική περίοδο της περίληψης μας παρουσιάζουμε το θεματικό κέντρο του κειμένου
§ Χρησιμοποιούμε κάποτε (π.χ στην αρχή, τη μέση και το τέλος, χωρίς να κάνουμε κατάχρηση) εκφράσεις του πλαγίου λόγου (π.χ. ο συγγραφέας υποστηρίζει, τονίζει, επισημαίνει, αντιπαραθέτει, παρουσιάζει, συμπεραίνει, προσδιορίζει…)
§ Χρησιμοποιούμε όρους του κειμένου. Δεν αντιγράφουμε ποτέ αυτούσιες εκφράσεις ή προτάσεις
§ Δεν κρίνουμε τις απόψεις του συγγραφέα
§ Δε μιμούμαστε το ύφος του συγγραφέα
§ Δεν προσθέτουμε δικά μας σχόλια στην περίληψη
§ Δεν διατυπώνουμε δικά μας συμπεράσματα
§ Δε γράφουμε παραδείγματα, παρά μόνο υπό προϋποθέσεις
§ Πιθανή αρχή της περίληψης: «Στο κείμενο αυτό ο Χ / ο συγγραφέας /δοκιμιογράφος / αρθρογράφος πραγματεύεται / διερευνά…+ (Θ.Κ)»
§ Πιθανό τέλος της περίληψης: «Τέλος / συνοψίζοντας / τελειώνοντας ο συγγραφέας προτείνει / συμπεραίνει / διαπιστώνει…»
Β. ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ
1. Η περίληψη γράφεται πρώτα στο πρόχειρο, όπου γίνονται οι απαραίτητες διορθώσεις, προσθαφαιρέσεις κ.λπ και έπειτα μεταφέρεται στο καθαρό
2. Διαρθρωτικές λέξεις μπορούν να είναι οι ίδιες ή παρόμοιας σημασίας με εκείνες του ευρύτερου κειμένου
3. Θα πρέπει να περιοριστεί η πλατειαστική χρήση αναφορικών προτάσεων και να συμπυκνωθεί το νόημα με τη χρήση προσδιοριστικών επιθέτων
4. Η πύκνωση του νοήματος μπορεί να επιτευχθεί με τη διευρυμένη χρήση της παθητικής σύνταξης
Γ. ΑΡΕΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ:
1. Περιεχόμενο: μεταφορά των βασικών ιδεών του κειμένου (= θεματικές περίοδοι και κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες της κάθε παραγράφου)
2. Δομή: οι περίοδοι λόγου (τα βασικά νοήματα της περίληψης) πρέπει να χαρακτηρίζονται από συνοχή νοηματική και εκφραστική, δηλαδή να συνδέονται μεταξύ τους και να υπάρχουν αντίστοιχες διαρθρωτικές λέξεις, αντωνυμίες, λέξεις – κλειδιά.
3. Έκφραση: Να υπάρχει εκφραστική αυτονομία και να μη χρησιμοποιούνται αυτούσιες φράσεις του αρχικού κειμένου (εξαιρούνται οι λέξεις – κλειδιά που είναι απαραίτητες για την κατανόηση του κειμένου).
Να μη γίνεται κατάχρηση του πλάγιου λόγου («ο συγγραφέας πιστεύει, νομίζει, ισχυρίζεται…» κ.λπ)
4. Έκταση: Να μην ξεπερνά κατά πολύ το όριο των επιτρεπόμενων λέξεων (ανοχή + 10%)
© Κ. Καρεμφύλλης, Έκφραση – Έκθεση Γ’ Λυκείου, Εκδόσεις «Καλαμαρί», Θεσσαλονίκη 2000
23 Ιουλίου 2010
Τα συγχρονα μεσα ενημερωσης και ο ρολος τους στη συγχρονη κοινωνια.
Τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης και ο ρόλος τους στη σύγχρονη κοινωνία.
1. Γενική αναφορά: Διανύουμε μια περίοδο, που βιώνουμε τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, της άμεσης πληροφόρησης και της υπερτελειοποίησης των Μ.Μ.Ε. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με την εκπληκτική δυνατότητα συνδυασμού ήχου και εικόνας και με την ευκρίνεια τους, εξασφαλίζουν «την τεχνολογική γεφύρωση της πληροφορίας με την κατανόηση» . Έτσι έχει δημιουργηθεί ένα ανοικτό «εκπαιδευτικό περιβάλλον», που ανάλογα με την παρεχόμενη γνώση επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την κοινωνία. Τα ΜΜΕ αποτελούν στις μέρες μας τις αποκλειστικές σχεδόν πηγές ενημέρωσης για τα τεκταινόμενα στον κόσμο. Η έρευνα έχει δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ καθορίζουν τη θεματολογία της ενημέρωσης όσον αφορά στο δημόσιο χώρο προσανατολίζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται γι' αυτά.
2. Διασάφηση της έννοιας: Όλα τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης και ενημέρωσης, που απευθύνονται στα πλατιά στρώματα του λαού και αφορούν θέματα πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, επιστημονικά, ονομάζονται μαζικά μέσα ενημέρωσης.
Σ’ αυτά περιλαμβάνονται : ο τύπος (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία) , το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και ασκούν καταλυτική επίδραση σε όλα τα επίπεδα ζωής μιας κοινωνίας, ιδιαίτερα σήμερα με την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας.
3. Επιδράσεις τους στην κοινωνία: Ανάλογα με την ποιότητα της ενημέρωσης, τον τρόπο λειτουργίας τους και το κοινό προς το οποίο απευθύνονται, εξαρτάται το πόσο και πως επηρεάζουν.
Α. Θετικά: Όταν η ενημέρωση είναι υπεύθυνη και αντικειμενική και η ποιότητα του κοινού καλή, τότε επιδρά θετικά γιατί:
• Γίνονται πηγή γνώσεων, πληροφοριών και νέων επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων και δεδομένων, πράγμα που βοηθά τον άνθρωπο στην προσαρμογή στη νέα
πραγματικότητα.
• Ενημερώνουν για όλα όσα συμβαίνουν σε παγκόσμια κλίμακα και το άτομο γνωρίζοντας τις αντικειμενικές συνθήκες μπορεί να προγραμματίσει και να οργανώσει σωστά τη ζωή του. Επίσης, έχει τη δυνατότητα να συγχρονιστεί με τις νέες κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες, που δημιουργούνται στην παγκόσμια κοινότητα.
• Προσφέρουν στο ευρύ κοινό πολιτιστικά και πνευματικά αγαθά σύγχρονα και του παρελθόντος και έτσι διευρύνουν τις γνώσεις του και οξύνουν την κρίση του.
• Μέσω των ΜΜΕ αποκτούμε γνώση πολύπλευρη, κρίνουμε και αξιοποιούμε τα δρώμενα, προσλαμβάνουμε νέες ιδέες, διαμορφώνοντας ολοκληρωμένη αντίληψη για τα πράγματα.
• Συμβάλλουν στην επικοινωνία των λαών και στην αλληλεπίδραση του πολιτισμού τους, στη δημιουργία φιλίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης.
• Ενημερώνουν, ευαισθητοποιούν και διαφωτίζουν τους λαούς γύρω από τα μεγάλα, ποικίλα και πολύπλοκα παγκόσμια προβλήματα και προβάλλουν τις προσπάθειες, που γίνονται για την επίλυση τους.
• Γίνονται τα μέσα διακίνησης των ιδεών και των ιδεολογιών συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κρίσης του ατόμου και την απαλλαγή του από δογματισμό και τις προκαταλήψεις, διευρύνουν τους πνευματικούς του ορίζοντες και το κάνουν ενεργό συμμέτοχο στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Όταν η πληροφόρηση είναι απροκατάληπτη και πολύπλευρη, ο πολίτης αποκτά άποψη έχοντας έτσι τη δυνατότητα να συμμετάσχει σε κοινωνικό και πολιτικό διάλογο και να ελέγχει την πολιτική ηγεσία.
• Όταν λειτουργούν βάσει κανόνων δεοντολογίας, αποτελούν ψυχαγωγικό και μορφωτικό μέσο των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων του λαού.Λειτουργούν ως μέσα ελέγχου και κριτικής των ιθυνόντων και συντελούν στην αποτροπή σκανδάλων και κατάχρησης εξουσίας. Ακόμα και σε κοινωνικό επίπεδο ελέγχουν και επικρίνουν την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, το ρατσισμό και την αδικία. Οι πολίτες, τέλος, που είναι ενημερωμένοι κατάλληλα, όταν τα ΜΜΕ λει¬τουργούν ορθά, ευαισθητοποιούνται για τα κοινωνικά προβλήματα όπως ο ρατσισμός, η βία, η τρομοκρατία, ο αναλφαβητισμός, η καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αγωνίζονται στη συνέχεια για την επίλυση αυτών και τη διασφάλιση της κοινωνικής ευρυθμίας. Οι ενημερωμένοι και ευαι¬σθητοποιημένοι πολίτες, αγωνίζονται για τη δικαιοσύνη και την αξιο¬κρατία και αντιστέκονται στον τυφλό κομματισμό και την πόλωση, ψηφίζουν υπεύθυνα και αγωνίζονται για μια πιο υγιή Δημοκρατία.
Β. Αρνητικά: Όταν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης λείπει η αντικειμενικότητα ή λειτουργούν χάρη συμφερόντων, τότε επιδρούν αρνητικά, οπότε έχουμε τον «κιτρινισμό» τους λειτουργούν αρνητικά στο σύνολο, όταν:
α) Αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από τα πραγματικά προβλήματα, ή διαστρεβλώνουν τα γεγονότα, εξυπηρετώντας κάποια πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, καθώς και ιδεολογικές σκοπιμότητες.
β) Καλλιεργούν τα πάθη και τα μίση, ή φανατίζουν το κοινό με την πολιτική και ιδεολογική προπαγάνδα για να πετύχουν συγκεκριμένους σκοπούς. Ενισχύουν το πνεύμα του ρατσισμού και εθνικισμού.
γ) Κάνουν «πλύση εγκεφάλου» με την προπαγάνδα, που είναι το προσφορότερο μέσο υπονόμευσης της κοινωνίας. Συνεπώς χειραγωγούν, αλλοτριώνουν, εξωκατευθύνουν.
δ) Καλλιεργούν τη σκανδαλολογία και σπιλώνουν προσωπικότητες του δημοσίου βίου για εξυπηρέτηση κάποιων σκοπιμοτήτων.
ε) Προβάλλουν πλαστά πρότυπα ζωής, ή δημιουργούν πλασματικές ανάγκες στα μέλη της κοινωνίας ή προβάλλουν σαν μέγιστη αξία το χρήμα. Επομένως, προωθούν το καταναλωτικό πρότυπο ζωής και τις υλικές αξίες.
στ) Περιορίζουν το διάλογο, λόγω της εικόνας, και κατεπέκταση την επικοινωνία των ατόμων.
ζ) Κακομεταχειρίζονται τη γλώσσα, με αποτέλεσμα να την αλλοτριώνουν, να την υποβαθμίζουν και να ασχημονούν σε βάρος της. Χρησιμοποιούν πολλές ξενόφερτες λέξεις.
η) Γίνονται μέσα για την προώθηση της «προπαγάνδας» με την οποία μπορούν να χειραγωγούν τη μεγάλη μάζα του λαού.
θ) Προβάλλουν σκηνές ή πράξεις βίας, που επηρεάζουν αρνητικά ειδικά τον ψυχισμό των νέων ανθρώπων και κυρίως των παιδιών.
ι) Δημιουργούν τεχνητή ένταση και κινδυνολογία από ανύπαρκτα γεγονότα, ή επιβάλλουν με την τεράστια δύναμη τους ανάξια πρόσωπα σε ανώτερα αξιώματα και υπονομεύουν τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς και την ίδια της ύπαρξη της δημοκρατίας.
ια)Παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή επώνυμων και ανώνυμων πολιτών. Το θεμελιώδες αυτό αγαθό, της ιδιωτικότητας, κινδυνεύει από την παραβατικότητα πολλών, οι οποίοι λατρεύουν να ζουν μέσα από τη ζωή των άλλων. Συσκευές Gps, webcameras, κινητά τηλέφωνα τελευταίας τεχνολογίας με ενσωματωμένες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, κάμερες και εκατοντάδες άλλες εφαρμογές προηγμένης τεχνολογίας, έχουν επιστρατευθεί για τη συλλογή και εκμετάλλευση πλήθους προσωπικών στιγμών εκατομμυρίων ανυποψίαστων πολιτών διάσημων ή άσημων. Αναμφίβολα η εξέλιξη αυτών των νέων τεχνολογιών, δημιουργεί μια άνευ προηγουμένου δυναμική εισβολή στην ιδιωτική ζωή του κάθε ατόμου. Είναι γεγονός ότι αρκετός κόσμος έχει προβληματιστεί και έχει εκφραστεί ανοιχτά, σχετικά με τη δίκαιη ή όχι, εκμετάλλευση της ιδιωτικής ζωής του καθενός από τα ΜΜΕ. Αναμφίβολα, λοιπόν, η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στους δημοσιογράφους να προμηθεύονται υλικό, που σε αντίθετες συνθήκες θα ήταν αδιανόητο να λάβουν. Στη διάθεση πολλών δημοσιογραφικών επιτελείων, που συχνά αντιπροσωπεύουν ένα συγκεκριμένο είδος, συχνά βρίσκονται υπερσύγχρονες τεχνολογίες παρακολούθησης.
4. Προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας: Για να λειτουργήσουν σωστά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να ισχύουν κάποιοι κανόνες δεοντολογίας, που εφαρμόζονται χωρίς φυσικά να γίνεται λογοκρισία.
Επίσης σ’ αυτό θα συμβάλλει και η στάση το ατόμου απέναντι σ’ αυτά, που. εξαρτάται από το πνευματικό του επίπεδο και τους αμυντικούς μηχανισμούς, που έχει αναπτύξει.
Η ορθή λειτουργία προϋποθέτει τα εξής:
α) τη λειτουργία δημοκρατικού πολιτεύματος , που κατοχυρώνει την ελευθερία
του τύπου, της έκφρασης και τα υποστηρίζει, αφού με αυτά εξασφαλίζεται και
η συμμετοχή όλων των κοινωνικών φορέων στη διαμόρφωση της σωστής και
αντικειμενικής πληροφόρησης ή και της κριτικής (τη διαμόρφωση της κοινής
γνώμης θετική ή αρνητικής).
β) τη σφαιρική, ολόπλευρη, ποιοτική και αντικειμενική ενημέρωση του κοινού.
γ) ποιοτικά και όχι μόνο εμπορικά κριτήρια στην επιλογή των θεμάτων
δ) προβολή θεμάτων, ειδήσεων και εκδηλώσεων που δεν προσβάλλουν το
δημόσιο αίσθημα.
ε) την έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση του κοινού.
στ) το ήθος, την πνευματική δραστηριότητα, τη συνειδητοποίηση των ευθυνών
των λειτουργών των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
ζ) την κριτική στάση του ίδιου του αποδέκτη, που εξαρτάται φυσικά από την
πνευματική του καλλιέργεια και τα πνευματικά του ερεθίσματα.
η) την αξιολόγηση, τον έλεγχο και τη λογική επεξεργασία των μηνυμάτων από
τον αποδέκτη.
θ) τη σωστή αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων, που οφείλεται τόσο στην
παιδεία, όσο και την απαλλαγή από φανατισμό ή προκατάληψη του αποδέκτη.
Επίλογος: Η τεχνολογική εξέλιξη έδωσε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης μια τεράστια δύναμη, που συνδυασμένη και με τα πολύπλοκα πολιτικοοικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα, μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στην πορεία της ανθρωπότητας. Αυτή η πορεία εξαρτάται τόσο από την καλή ή κακή χρήση τους από τους λειτουργούς τους, όσο και από το πνευματικό επίπεδο των λαών - αποδεκτών των μηνυμάτων. Είναι ένα κρίσιμο σημείο, που θα πρέπει να το εξετάσουν με ψυχραιμία και ευθύνη κυρίως οι λειτουργοί των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ώστε ο ρόλος τους να αποβεί ωφέλιμος και εποικοδομητικός για την κλυδωνιζόμενη σύγχρονη κοινωνία.
Επιμέλεια: Βέρα Δακανάλη
1. Γενική αναφορά: Διανύουμε μια περίοδο, που βιώνουμε τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, της άμεσης πληροφόρησης και της υπερτελειοποίησης των Μ.Μ.Ε. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με την εκπληκτική δυνατότητα συνδυασμού ήχου και εικόνας και με την ευκρίνεια τους, εξασφαλίζουν «την τεχνολογική γεφύρωση της πληροφορίας με την κατανόηση» . Έτσι έχει δημιουργηθεί ένα ανοικτό «εκπαιδευτικό περιβάλλον», που ανάλογα με την παρεχόμενη γνώση επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την κοινωνία. Τα ΜΜΕ αποτελούν στις μέρες μας τις αποκλειστικές σχεδόν πηγές ενημέρωσης για τα τεκταινόμενα στον κόσμο. Η έρευνα έχει δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ καθορίζουν τη θεματολογία της ενημέρωσης όσον αφορά στο δημόσιο χώρο προσανατολίζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται γι' αυτά.
2. Διασάφηση της έννοιας: Όλα τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης και ενημέρωσης, που απευθύνονται στα πλατιά στρώματα του λαού και αφορούν θέματα πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, επιστημονικά, ονομάζονται μαζικά μέσα ενημέρωσης.
Σ’ αυτά περιλαμβάνονται : ο τύπος (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία) , το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και ασκούν καταλυτική επίδραση σε όλα τα επίπεδα ζωής μιας κοινωνίας, ιδιαίτερα σήμερα με την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας.
3. Επιδράσεις τους στην κοινωνία: Ανάλογα με την ποιότητα της ενημέρωσης, τον τρόπο λειτουργίας τους και το κοινό προς το οποίο απευθύνονται, εξαρτάται το πόσο και πως επηρεάζουν.
Α. Θετικά: Όταν η ενημέρωση είναι υπεύθυνη και αντικειμενική και η ποιότητα του κοινού καλή, τότε επιδρά θετικά γιατί:
• Γίνονται πηγή γνώσεων, πληροφοριών και νέων επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων και δεδομένων, πράγμα που βοηθά τον άνθρωπο στην προσαρμογή στη νέα
πραγματικότητα.
• Ενημερώνουν για όλα όσα συμβαίνουν σε παγκόσμια κλίμακα και το άτομο γνωρίζοντας τις αντικειμενικές συνθήκες μπορεί να προγραμματίσει και να οργανώσει σωστά τη ζωή του. Επίσης, έχει τη δυνατότητα να συγχρονιστεί με τις νέες κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες, που δημιουργούνται στην παγκόσμια κοινότητα.
• Προσφέρουν στο ευρύ κοινό πολιτιστικά και πνευματικά αγαθά σύγχρονα και του παρελθόντος και έτσι διευρύνουν τις γνώσεις του και οξύνουν την κρίση του.
• Μέσω των ΜΜΕ αποκτούμε γνώση πολύπλευρη, κρίνουμε και αξιοποιούμε τα δρώμενα, προσλαμβάνουμε νέες ιδέες, διαμορφώνοντας ολοκληρωμένη αντίληψη για τα πράγματα.
• Συμβάλλουν στην επικοινωνία των λαών και στην αλληλεπίδραση του πολιτισμού τους, στη δημιουργία φιλίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης.
• Ενημερώνουν, ευαισθητοποιούν και διαφωτίζουν τους λαούς γύρω από τα μεγάλα, ποικίλα και πολύπλοκα παγκόσμια προβλήματα και προβάλλουν τις προσπάθειες, που γίνονται για την επίλυση τους.
• Γίνονται τα μέσα διακίνησης των ιδεών και των ιδεολογιών συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κρίσης του ατόμου και την απαλλαγή του από δογματισμό και τις προκαταλήψεις, διευρύνουν τους πνευματικούς του ορίζοντες και το κάνουν ενεργό συμμέτοχο στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Όταν η πληροφόρηση είναι απροκατάληπτη και πολύπλευρη, ο πολίτης αποκτά άποψη έχοντας έτσι τη δυνατότητα να συμμετάσχει σε κοινωνικό και πολιτικό διάλογο και να ελέγχει την πολιτική ηγεσία.
• Όταν λειτουργούν βάσει κανόνων δεοντολογίας, αποτελούν ψυχαγωγικό και μορφωτικό μέσο των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων του λαού.Λειτουργούν ως μέσα ελέγχου και κριτικής των ιθυνόντων και συντελούν στην αποτροπή σκανδάλων και κατάχρησης εξουσίας. Ακόμα και σε κοινωνικό επίπεδο ελέγχουν και επικρίνουν την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, το ρατσισμό και την αδικία. Οι πολίτες, τέλος, που είναι ενημερωμένοι κατάλληλα, όταν τα ΜΜΕ λει¬τουργούν ορθά, ευαισθητοποιούνται για τα κοινωνικά προβλήματα όπως ο ρατσισμός, η βία, η τρομοκρατία, ο αναλφαβητισμός, η καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αγωνίζονται στη συνέχεια για την επίλυση αυτών και τη διασφάλιση της κοινωνικής ευρυθμίας. Οι ενημερωμένοι και ευαι¬σθητοποιημένοι πολίτες, αγωνίζονται για τη δικαιοσύνη και την αξιο¬κρατία και αντιστέκονται στον τυφλό κομματισμό και την πόλωση, ψηφίζουν υπεύθυνα και αγωνίζονται για μια πιο υγιή Δημοκρατία.
Β. Αρνητικά: Όταν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης λείπει η αντικειμενικότητα ή λειτουργούν χάρη συμφερόντων, τότε επιδρούν αρνητικά, οπότε έχουμε τον «κιτρινισμό» τους λειτουργούν αρνητικά στο σύνολο, όταν:
α) Αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από τα πραγματικά προβλήματα, ή διαστρεβλώνουν τα γεγονότα, εξυπηρετώντας κάποια πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, καθώς και ιδεολογικές σκοπιμότητες.
β) Καλλιεργούν τα πάθη και τα μίση, ή φανατίζουν το κοινό με την πολιτική και ιδεολογική προπαγάνδα για να πετύχουν συγκεκριμένους σκοπούς. Ενισχύουν το πνεύμα του ρατσισμού και εθνικισμού.
γ) Κάνουν «πλύση εγκεφάλου» με την προπαγάνδα, που είναι το προσφορότερο μέσο υπονόμευσης της κοινωνίας. Συνεπώς χειραγωγούν, αλλοτριώνουν, εξωκατευθύνουν.
δ) Καλλιεργούν τη σκανδαλολογία και σπιλώνουν προσωπικότητες του δημοσίου βίου για εξυπηρέτηση κάποιων σκοπιμοτήτων.
ε) Προβάλλουν πλαστά πρότυπα ζωής, ή δημιουργούν πλασματικές ανάγκες στα μέλη της κοινωνίας ή προβάλλουν σαν μέγιστη αξία το χρήμα. Επομένως, προωθούν το καταναλωτικό πρότυπο ζωής και τις υλικές αξίες.
στ) Περιορίζουν το διάλογο, λόγω της εικόνας, και κατεπέκταση την επικοινωνία των ατόμων.
ζ) Κακομεταχειρίζονται τη γλώσσα, με αποτέλεσμα να την αλλοτριώνουν, να την υποβαθμίζουν και να ασχημονούν σε βάρος της. Χρησιμοποιούν πολλές ξενόφερτες λέξεις.
η) Γίνονται μέσα για την προώθηση της «προπαγάνδας» με την οποία μπορούν να χειραγωγούν τη μεγάλη μάζα του λαού.
θ) Προβάλλουν σκηνές ή πράξεις βίας, που επηρεάζουν αρνητικά ειδικά τον ψυχισμό των νέων ανθρώπων και κυρίως των παιδιών.
ι) Δημιουργούν τεχνητή ένταση και κινδυνολογία από ανύπαρκτα γεγονότα, ή επιβάλλουν με την τεράστια δύναμη τους ανάξια πρόσωπα σε ανώτερα αξιώματα και υπονομεύουν τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς και την ίδια της ύπαρξη της δημοκρατίας.
ια)Παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή επώνυμων και ανώνυμων πολιτών. Το θεμελιώδες αυτό αγαθό, της ιδιωτικότητας, κινδυνεύει από την παραβατικότητα πολλών, οι οποίοι λατρεύουν να ζουν μέσα από τη ζωή των άλλων. Συσκευές Gps, webcameras, κινητά τηλέφωνα τελευταίας τεχνολογίας με ενσωματωμένες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, κάμερες και εκατοντάδες άλλες εφαρμογές προηγμένης τεχνολογίας, έχουν επιστρατευθεί για τη συλλογή και εκμετάλλευση πλήθους προσωπικών στιγμών εκατομμυρίων ανυποψίαστων πολιτών διάσημων ή άσημων. Αναμφίβολα η εξέλιξη αυτών των νέων τεχνολογιών, δημιουργεί μια άνευ προηγουμένου δυναμική εισβολή στην ιδιωτική ζωή του κάθε ατόμου. Είναι γεγονός ότι αρκετός κόσμος έχει προβληματιστεί και έχει εκφραστεί ανοιχτά, σχετικά με τη δίκαιη ή όχι, εκμετάλλευση της ιδιωτικής ζωής του καθενός από τα ΜΜΕ. Αναμφίβολα, λοιπόν, η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στους δημοσιογράφους να προμηθεύονται υλικό, που σε αντίθετες συνθήκες θα ήταν αδιανόητο να λάβουν. Στη διάθεση πολλών δημοσιογραφικών επιτελείων, που συχνά αντιπροσωπεύουν ένα συγκεκριμένο είδος, συχνά βρίσκονται υπερσύγχρονες τεχνολογίες παρακολούθησης.
4. Προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας: Για να λειτουργήσουν σωστά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να ισχύουν κάποιοι κανόνες δεοντολογίας, που εφαρμόζονται χωρίς φυσικά να γίνεται λογοκρισία.
Επίσης σ’ αυτό θα συμβάλλει και η στάση το ατόμου απέναντι σ’ αυτά, που. εξαρτάται από το πνευματικό του επίπεδο και τους αμυντικούς μηχανισμούς, που έχει αναπτύξει.
Η ορθή λειτουργία προϋποθέτει τα εξής:
α) τη λειτουργία δημοκρατικού πολιτεύματος , που κατοχυρώνει την ελευθερία
του τύπου, της έκφρασης και τα υποστηρίζει, αφού με αυτά εξασφαλίζεται και
η συμμετοχή όλων των κοινωνικών φορέων στη διαμόρφωση της σωστής και
αντικειμενικής πληροφόρησης ή και της κριτικής (τη διαμόρφωση της κοινής
γνώμης θετική ή αρνητικής).
β) τη σφαιρική, ολόπλευρη, ποιοτική και αντικειμενική ενημέρωση του κοινού.
γ) ποιοτικά και όχι μόνο εμπορικά κριτήρια στην επιλογή των θεμάτων
δ) προβολή θεμάτων, ειδήσεων και εκδηλώσεων που δεν προσβάλλουν το
δημόσιο αίσθημα.
ε) την έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση του κοινού.
στ) το ήθος, την πνευματική δραστηριότητα, τη συνειδητοποίηση των ευθυνών
των λειτουργών των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
ζ) την κριτική στάση του ίδιου του αποδέκτη, που εξαρτάται φυσικά από την
πνευματική του καλλιέργεια και τα πνευματικά του ερεθίσματα.
η) την αξιολόγηση, τον έλεγχο και τη λογική επεξεργασία των μηνυμάτων από
τον αποδέκτη.
θ) τη σωστή αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων, που οφείλεται τόσο στην
παιδεία, όσο και την απαλλαγή από φανατισμό ή προκατάληψη του αποδέκτη.
Επίλογος: Η τεχνολογική εξέλιξη έδωσε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης μια τεράστια δύναμη, που συνδυασμένη και με τα πολύπλοκα πολιτικοοικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα, μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στην πορεία της ανθρωπότητας. Αυτή η πορεία εξαρτάται τόσο από την καλή ή κακή χρήση τους από τους λειτουργούς τους, όσο και από το πνευματικό επίπεδο των λαών - αποδεκτών των μηνυμάτων. Είναι ένα κρίσιμο σημείο, που θα πρέπει να το εξετάσουν με ψυχραιμία και ευθύνη κυρίως οι λειτουργοί των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ώστε ο ρόλος τους να αποβεί ωφέλιμος και εποικοδομητικός για την κλυδωνιζόμενη σύγχρονη κοινωνία.
Επιμέλεια: Βέρα Δακανάλη
Η ιδιωτικη ζωη των δημοσιων προσωπων
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=2&artid=90839&dt=07/09/1997
ΝΙΚΟΣ Κ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ | Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 1997
Τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας και αλλού μια σειρά περιστατικών έχει θέσει ξανά, με τρόπο ιδιαίτερα οξύ, το ερώτημα αν η ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων προστατεύεται ή όχι έναντι των μέσων ενημέρωσης.
Θυμίζω τον βασικό προβληματισμό επί του θέματος: σε αντίθεση προς τον ανώνυμο πολίτη, η ιδιωτική ζωή του οποίου είναι απαραβίαστη και γίνεται δεκτό ότι προστατεύεται από το μάτι όχι μόνον του περίεργου απλώς συμπολίτη του, αλλά και από τη γραφίδα ή την κάμερα του πολυμήχανου δημοσιογράφου, υποστηρίζεται ότι κάθε πρόσωπο που διεκδικεί ή αναδέχεται δημόσια αξιώματα οφείλει να εκτίθεται στην κριτική. Οχι μόνον για τις δημόσιες πράξεις ή παραλείψεις του, αλλά και για κάθε πτυχή της ζωής του, πρόσφατης ή απώτερης, προσωπικής, επαγγελματικής ή άλλης. Και τούτο, όπως δέχθηκε το ελληνικό δικαστήριο που δικαίωσε τηλεοπτικό κανάλι και συνεργάτη του στην υπόθεση Παπαθεμελή, «λόγω του δικαιολογημένου επαγγελματικού ενδιαφέροντος των δημοσιογράφων, που ασκούν δημόσια αποστολή, για τη δημοσίευση ή μετάδοση ειδήσεων (γεγονότων) και σχολίων σχετικά με τις πράξεις και τη συμπεριφορά προσώπων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την κοινή γνώμη. Γι' αυτό» συνέχιζε το ίδιο δικαστήριο συνοψίζοντας αρκετά ικανοποιητικά την κρατούσα νομολογία «μπορούν να δημοσιεύουν ή να μεταδίδουν ειδήσεις, εικόνες από την ιδιωτική ζωή και σχόλια, για τη σχετική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού, με δριμεία κριτική ή δυσμενείς, ακόμη και σκωπτικούς ή ειρωνικούς χαρακτηρισμούς για τα πρόσωπα αυτά, χωρίς αυτό να συνιστά προσβολή της προσωπικότητάς τους ή παραβίαση των [...] κανόνων δεοντολογίας» (ΔΠρωτΑθ 16280/1995).
Ετσι, για να υπενθυμίσω μερικά χτυπητά παραδείγματα των τελευταίων ετών, στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρήθηκε θεμιτή η αποκάλυψη παλαιού εξωσυζυγικού δεσμού υποψήφιου προέδρου η οποία τον εξαφάνισε πολιτικά, όπως και η αποκάλυψη ότι επιλεγείς για θέση ανώτατου δικαστή έπαιρνε ως φοιτητής μαριχουάνα, πληροφορία που χαντάκωσε την υποψηφιότητά του. Στη Γαλλία πάλι, η δημοσίευση φωτογραφίας της εξώγαμης κόρης του προέδρου Μιτεράν θεωρήθηκε απόλυτα φυσιολογική ενώ, αντίθετα, η δημοσίευση φωτογραφίας της συζύγου του πρωθυπουργού Φαμπιύς να κάνει ηλιοθεραπεία γυμνόστηθη προκάλεσε καταδίκη του εντύπου. Οσο για το φιλοναζιστικό παρελθόν των γερμανών πολιτικών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, θεωρήθηκε απόλυτα θεμιτό να ερευνάται, ακόμη και όταν αφορούσε λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές εκδηλώσεις της εφηβικής, ακόμη και της παιδικής ηλικίας. Στη χώρα μας, τέλος, μετά τη μεταπολίτευση του 1974, δεν γνωρίζω καμιά καταδίκη εντύπου για αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής δημόσιων προσώπων, είτε πρόκειται για τις γνωστές φωτογραφίες της κυρίας Δ. Λιάνη - Παπανδρέου, που μάλλον ήταν γνήσιες, είτε πρόκειται για την άλλη γνωστή φωτογραφία του κ. Μητσοτάκη με στολή αξιωματικού των SS, που μάλλον ήταν πλαστή.
Λιγότερο, λοιπόν, ή περισσότερο αυστηρή προστασία της ιδιωτικής ζωής των ανωνύμων και πλήρης κατ' αρχήν ασυλία του Τύπου και των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης όταν αυτά αναφέρονται στον βίο και την πολιτεία των δημόσιων προσώπων: αυτός φαίνεται να είναι σήμερα ο κανόνας, όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά και σε όλες τις χώρες του δυτικού συνταγματικού πολιτισμού. Εκδήλωση της ελευθερίας της έκφρασης σε μια δημοκρατική κοινωνία, ο κανόνας αυτός φιλοδοξεί επιπλέον να πραγματώσει και μιαν άλλη μείζονα συνταγματική αρχή: την αρχή της διαφάνειας για το πώς και το γιατί παίρνονται οι πολιτικές αποφάσεις, είτε πρόκειται για επιλογές με σπουδαίες οικονομικές επιπτώσεις, όπως π.χ. η ίδρυση ενός καζίνου ή η κατακύρωση ενός μεγάλου δημόσιου έργου, είτε πρόκειται για υποθέσεις τρέχουσας διαχείρισης, όπως η δανειοδότηση ενός επιχειρηματία ή η επιδότηση μιας επένδυσης.
* Η αρχή της διαφάνειας
Δεν προτίθεμαι να αμφισβητήσω ούτε την πολιτική σοφία ούτε το ηθικό βάρος του χρυσού αυτού κανόνα τον οποίο με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο αποδέχονται όλες οι δημοκρατικές έννομες τάξεις. Η ελευθερία της έκφρασης και της κριτικής, το δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού και ο δημοσιογράφος που δεν μετέρχεται μόνον ορθόδοξα μέσα για να εξασφαλίσει την είδηση είναι στοιχεία της δημοκρατίας και του νομικού πια πολιτισμού μας. Αντίθετα, σκοπεύω να επιστήσω την προσοχή σε μερικά σημεία του χρυσού αυτού κανόνα που, παραμένοντας ακόμη αρκετά ρευστά, έχουν οδηγήσει σε υπερβολές που κανένα δικαίωμα ενημέρωσης και καμιά αρχή της διαφάνειας δεν δικαιολογεί.
Τα σημεία στα οποία θα ήθελα να επιμείνω είναι τα εξής τρία: Ποια είναι εν τέλει τα δημόσια πρόσωπα που η ιδιωτική τους ζωή δεν προστατεύεται όπως εκείνη του κοινού πολίτη; Μήπως σε μια δημοκρατική κοινωνία που θέλει να σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, ορισμένες πτυχές της ιδιωτικής ζωής και των δημόσιων προσώπων πρέπει να παραμένουν εκτός προβολέων της δημοσιότητας αν οι ίδιοι το επιθυμούν; Και, τέλος, ποιες είναι καταλληλότερες θεσμικές εγγυήσεις για την αποτροπή των όποιων αθέμιτων προσβολών;
Είναι φανερό πως για το ζήτημα που μας απασχολεί, το ποιος είναι και το ποιος δεν είναι δημόσιο πρόσωπο έχει καίρια σημασία. Για μεν τον πρώτο, όπως είδαμε, τα μέσα ενημέρωσης βρίσκονται σε ένα οιονεί απυρόβλητο. Απεναντίας, για τον δεύτερο, οφείλουν να λογοδοτούν ακόμη και για ελάσσονες προσβολές της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής του. Ως εκ τούτου η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους μεν και τους δε έχει σπουδαία θεωρητική αλλά και πρακτική σημασία. Η σχετική συζήτηση διεξάγεται εδώ και χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η νομολογία του Ανώτατου Δικαστηρίου διακρίνει τους ασκούντες δημόσιο λειτούργημα (public officials) από τα πρόσωπα που, είτε λόγω της θέσης που κατέχουν είτε λόγω τυχαίων συμβάντων, βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης (public figures). Αντίστοιχη με τη γερμανική διάκριση μεταξύ προσώπων απόλυτης αφενός και σχετικής επικαιρότητας αφετέρου, η κατηγοριοποίηση αυτή δεν λύνει όλα τα προβλήματα. Γιατί, αν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ένας σημαίνων πολιτικός ή, σε τοπικό τουλάχιστον επίπεδο, ένας δημόσιος λειτουργός ανήκει εξ ορισμού στην κατηγορία των public officials ιδίως αν είναι αιρετός , δεν συμβαίνει το ίδιο με τον καλλιτέχνη που δεν επιδιώκει τη μεγάλη δημοσιότητα, ούτε με τον επιχειρηματία που δεν διοικεί ποδοσφαιρικό σωματείο, ούτε με τον μοναδικό αυτόπτη μάρτυρα ή το θύμα ενός στυγερού εγκλήματος, ούτε με τον υπερτυχερό του ΛΟΤΤΟ. Στις περιπτώσεις αυτές, όταν δεν είναι νοσηρή, η περιέργεια του κοινού να πληροφορηθεί πτυχές της ιδιωτικής ζωής των περί ων πρόκειται προσώπων δεν δικαιολογείται συνήθως από κανένα ενδιαφέρον για τα κοινά. Θα ήταν, συνεπώς, οξύμωρο, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης ενημέρωσης, η ιδιωτική ζωή τους να γίνει βορά της όποιας εφημερίδας ή του όποιου ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού.
Συνοψίζοντας, οσάκις δεν πρόκειται για πολιτικούς εν ενεργεία ή επίδοξους και για πρόσωπα που ασκούν δημόσιο λειτούργημα, χρειάζεται να γίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση μια στάθμιση για το αν και κατά πόσον η προσβολή της ιδιωτικής ζωής εξυπηρετεί ή όχι το θεμιτό δικαίωμα ενημέρωσης. Η αποκάλυψη, π.χ., του ότι ο αυτόπτης μάρτυς του στυγερού εγκλήματος του παραδείγματός μας είναι συνήθης μέθυσος δικαιολογείται, διότι σχετίζεται με την αξιοπιστία του. Δεν δικαιολογείται όμως εξίσου η αποκάλυψη ότι ο υπερτυχερός του ΛΟΤΤΟ, αν και φερόμενος ως καλός οικογενειάρχης, συντηρεί δύο ή περισσότερες ερωμένες.
Σημείο δεύτερο: Μήπως ακόμη και τα με την στενή έννοια του όρου δημόσια πρόσωπα, όπως ο πρωθυπουργός, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο αρχηγός του κράτους ή ο αρχιεπίσκοπος, διαθέτουν έναν πυρήνα ιδιωτικής ζωής ο οποίος βρίσκεται στο απυρόβλητο της δημοσιογραφικής αποκάλυψης και της δημόσιας κριτικής; Μήπως, δηλαδή, ακόμη και όσοι βρίσκονται εξ ορισμού στο επίκεντρο του εύλογου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης δικαιούνται μιας σφαίρας ιδιωτικού απορρήτου, σε πείσμα της ελευθερίας της έκφρασης και της αρχής της διαφάνειας; Καταφατική απάντηση στο ερώτημα αυτό έδωσε η γαλλική Δικαιοσύνη στην υπόθεση της συζύγου του τ. πρωθυπουργού Ρ. Φαμπιύς που μνημόνευσα προηγουμένως. Ενδιαφέρον επίσης έχει και η περίπτωση του Α. Παπανδρέου, ο δεσμός του οποίου με την κυρία Δ. Λιάνη, αν και επί μήνες γνωστός το 1986-87, δεν κατέστη αντικείμενο δημόσιας κριτικής και σκανδαλοθηρικών σχολίων παρά μόνον όταν αποκαλύφθηκε ο θαλάσσιος περίπατός τους με θαλαμηγό γνωστού δημάρχου και παράγοντα, την ημέρα της πρώτης επετείου του σεισμού της Καλαμάτας. Είχε τότε ανακοινωθεί επισήμως ότι ο πρωθυπουργός δεν θα μπορέσει να μεταβεί στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα για να διαπιστώσει επί τόπου την πορεία των έργων αποκατάστασης, λόγω ανειλημμένων υπηρεσιακών υποχρεώσεων. Εξάλλου, στην υπόθεση Προφιούμο, που συντάραξε την Αγγλία το 1963 και επέσπευσε τότε την πτώση του Συντηρητικού Κόμματος, η σχέση του ομώνυμου υπουργού Αμύνης με την Κριστίν Κίλερ δεν θα προκαλούσε ενδεχομένως τόσο θόρυβο αν δεν αποδεικνυόταν ότι η τελευταία συντηρούσε ταυτόχρονα ερωτικό δεσμό με τον στρατιωτικό ακόλουθο της σοβιετικής πρεσβείας στο Λονδίνο, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου.
Από τα παραδείγματα αυτά προκύπτει ότι η σφαίρα του ιδιωτικού απορρήτου των εν στενή εννοία δημόσιων προσώπων δεν έχει σταθερά όρια, τα οποία μπορούν εκ των προτέρων να καθορισθούν με νόμο ή άλλους κανόνες δεοντολογίας. Μια απλή κοινωνική συνάντηση του πρωθυπουργού με αμφίβολης εντιμότητας επιχειρηματία ενδέχεται να αποτελεί είδηση. Οπως και ένας ερωτικός δεσμός του, αν αυτός έχει επιπτώσεις πάνω στο πώς ασκεί τα καθήκοντά του. Αντίθετα, το καλλίγραμμο ή μη των στηθών της πρωθυπουργικής συζύγου, αν η τελευταία δεν έχει την παραμικρή ανάμειξη με τα δημόσια πράγματα ή αν η ίδια δεν έχει ταχθεί δημόσια κατά του γυμνισμού στις παραλίες, δεν νομίζω ότι εκφεύγει της σφαίρας του απορρήτου.
Ως εκ τούτου, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη διάκριση δημόσιων και μη προσώπων, έτσι και για την οριοθέτηση της σφαίρας του απόλυτου απορρήτου τα πράγματα είναι ρευστά και επιβάλλουν κάθε φορά σταθμίσεις, εν όψει των συγκεκριμένων περιστατικών. Ποιο είναι όμως το καταλληλότερο όργανο να προβαίνει στις εν λόγω σταθμίσεις; Οι όποιες επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων; Κάποια ανεξάρτητη διοικητική αρχή, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης; Ή μήπως ο δικαστής; Φθάνω, έτσι, στο τρίτο και τελευταίο σημείο που θα ήθελα να θίξω, δηλαδή στο ζήτημα των προσφορότερων εγγυήσεων για την αποτροπή των όποιων καταχρήσεων.
Οταν αναφέρομαι στα όργανα αυτά και τον ρόλο τους δεν υπαινίσσομαι σε καμιά περίπτωση προληπτικές παρεμβάσεις, αλλά μόνον κατασταλτικές. Παρεμβάσεις, δηλαδή, οι οποίες θα γίνονται εκ των υστέρων μετά την κυκλοφορία του εντύπου ή την πραγματοποίηση της επίμαχης εκπομπής και οι οποίες θα ήταν προτιμότερο να κινούνται μόνον ύστερα από παράπονο των άμεσα θιγομένων, δηλαδή αγωγή ή μηνυτήρια αναφορά, και όχι αυτεπαγγέλτως. Προληπτικά μέτρα, όπως η επιβολή κάποιου είδους λογοκρισίας, ενόσω θεωρητικά δεν απαγορεύονται στον τόπο μας για τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, αντίκεινται ευθέως προς την ελευθεροφωνία και θα πρέπει συνεπώς να αποφεύγονται.
Ετσι, σε ό,τι αφορά τις επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων ή, ενδεχομένως, και των ιδιοκτητών των μέσων ενημέρωσης , αν και η πρακτική άλλων χωρών έχει δείξει ότι η παρέμβασή τους με την επιβολή πειθαρχικών κυρώσεων σε δημοσιογράφους ή και εκδότες μπορεί να αποβεί αποτελεσματική, νομίζω ότι στη χώρα μας θα χρειασθεί να περάσει πολύς χρόνος για να λειτουργήσουν με τη στοιχειώδη σοβαρότητα αλλά και την αναγκαία αποτελεσματικότητα. Εν πρώτοις, διότι κατά τη γνώμη μου τα οικεία σωματεία αποφεύγουν συνήθως όπως ο διάβολος το λιβάνι να ασκήσουν την κρίσιμη αυτή αρμοδιότητα, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης υπεράσπισης των συμφερόντων των μελών τους. Διότι, δεύτερον, τα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια δεν διαθέτουν συνήθως το αναγκαίο κύρος για να ασκήσουν μια τόσο σοβαρή αρμοδιότητα. Διότι, τέλος, στο κυνήγι της αύξησης της κυκλοφορίας και των δεικτών ακροαματικότητας και θεαματικότητας, ο ανταγωνισμός είναι σήμερα τόσο ανελέητος ώστε τα περιθώρια για νηφάλιες σταθμίσεις και εφαρμογή ηθικών εν τέλει και μάλιστα εν πολλοίς άγραφων κανόνων, από τους άμεσα ενδιαφερομένους, να είναι εκ των πραγμάτων μικρά.
Σχεδόν εξίσου απαισιόδοξες σκέψεις προκαλεί και η προοπτική της ανάμειξης ανεξάρτητων διοικητικών αρχών στο πεδίο που μας απασχολεί. Οι υφιστάμενες και αναφέρομαι εδώ πρωτίστως στο ΕΣΡ δεν διαθέτουν ούτε το στοιχειώδες προσωπικό ούτε τα μέσα οικονομικά και άλλα για αποτελεσματική παρέμβαση. Απέχουν, επομένως, ακόμη από το να κατακτήσουν το αναγκαίο κύρος που θα τους επιτρέψει να ασκήσουν μιαν αρμοδιότητα που σημειωτέον ο τελευταίος ραδιοτηλεοπτικός νόμος τούς έχει κατ' ουσίαν αφαιρέσει. Το ζήτημα δεν είναι απλώς νομικό, ούτε καλών ενδεχομένως προθέσεων κάποιων ρομαντικών. Είναι κυρίως πολιτιστικό και πολιτικό, σε μια κοινωνία και σε ένα πολιτικό σύστημα που αρνούνται πεισματικά να υιοθετήσουν σοβαρούς θεσμούς για τον αυτοέλεγχό τους.
Απομένουν οι δικαστές. Την τομή, εν προκειμένω, την έκαμε ο νόμος 1178/1981 για την αστική ευθύνη του Τύπου, η ισχύς του οποίου επεκτάθηκε και στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης το 1995. Καθιερώνοντας μια σύντομη κατ' αρχήν διαδικασία για την εκδίκαση των σχετικών αγωγών και θέτοντας ένα minimum αποζημίωσης για αποκατάσταση της ηθικής βλάβης των θιγέντων από δημοσιεύματα ή εκπομπές, ο νόμος αυτός ευθυγράμμισε τη χώρα μας με την τάση που παρατηρείται στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, σε Ευρώπη και Αμερική, τα αδικήματα δηλαδή των μέσων ενημέρωσης να τιμωρούνται πρωτίστως από τον πολιτικό και μόνον δευτερευόντως από τον ποινικό δικαστή. Αν και δεν έχω ασχοληθεί συστηματικά με το θέμα, νομίζω ότι η 15χρονη εφαρμογή του ως άνω νόμου είναι κατ' αρχήν θετική, σε αντίθεση προς την εφαρμογή των περί προσβολής της τιμής διατάξεων του Π.Κ. από τα κοινά ποινικά δικαστήρια, στα οποία όλο και λιγότεροι θιγόμενοι καταφεύγουν.
* Η σφαίρα του απορρήτου
Αν η ελευθερία της έκφρασης και η αρχή της διαφάνειας απαγορεύουν κατ' αρχάς να τίθενται φραγμοί στη δημοσιογραφική έρευνα ακόμη και της ιδιωτικής ζωής των δημόσιων προσώπων, είναι εξίσου βέβαιο ότι, στην απόλυτη εκδοχή του, ο εν λόγω κανόνας μπορεί να οδηγήσει σε άτοπα. Η διάκριση δημόσιων προσώπων που η ιδιωτική ζωή τους μπορεί κατά τεκμήριο να ελεγχθεί και μη δημόσιων, η ιδιωτική ζωή των οποίων συνιστά απαγορευμένη ζώνη, δεν είναι πάντοτε ευχερής. Το ίδιο ισχύει και για τον καθορισμό της στενής σφαίρας του απορρήτου στην ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων, η οποία σε αντίθεση προς την ευρύτερη ιδιωτικότητά τους θα πρέπει να παραμείνει στο απυρόβλητο. Κανένας νόμος, κανένας κώδικας δεοντολογίας δεν μπορεί να λύσει τα δυσχερή προβλήματα που περιέγραψα. Ως εκ τούτου επιβάλλεται να εξευρεθούν τα κατάλληλα όργανα που, περιβεβλημένα με το αναγκαίο κύρος και με εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, θα είναι σε θέση να προβαίνουν, όσο το δυνατόν πιο απροκατάληπτα και αποτελεσματικά, στις δύσκολες σταθμίσεις που απαιτεί ο συνδυασμός της προστασίας της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής με το δικαίωμα πληροφόρησης. Στη χώρα μας, τό γε νυν έχον, νομίζω ότι το καταλληλότερο όργανο για τη λεπτή αυτή αποστολή δεν είναι άλλο από τον πολιτικό δικαστή.
Τα κύρια σημεία του άρθρου αυτού παρουσιάστηκαν στο συνέδριο με θέμα «Η "κατασκευή" της πραγματικότητας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης», που διοργάνωσε στο Ζάππειο το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 24-27 Απριλίου 1996. Τα πρακτικά του συνεδρίου πρόκειται να κυκλοφορήσουν σύντομα σε αυτοτελή τόμο.
Ο κ. Ν. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΝΙΚΟΣ Κ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ | Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 1997
Τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας και αλλού μια σειρά περιστατικών έχει θέσει ξανά, με τρόπο ιδιαίτερα οξύ, το ερώτημα αν η ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων προστατεύεται ή όχι έναντι των μέσων ενημέρωσης.
Θυμίζω τον βασικό προβληματισμό επί του θέματος: σε αντίθεση προς τον ανώνυμο πολίτη, η ιδιωτική ζωή του οποίου είναι απαραβίαστη και γίνεται δεκτό ότι προστατεύεται από το μάτι όχι μόνον του περίεργου απλώς συμπολίτη του, αλλά και από τη γραφίδα ή την κάμερα του πολυμήχανου δημοσιογράφου, υποστηρίζεται ότι κάθε πρόσωπο που διεκδικεί ή αναδέχεται δημόσια αξιώματα οφείλει να εκτίθεται στην κριτική. Οχι μόνον για τις δημόσιες πράξεις ή παραλείψεις του, αλλά και για κάθε πτυχή της ζωής του, πρόσφατης ή απώτερης, προσωπικής, επαγγελματικής ή άλλης. Και τούτο, όπως δέχθηκε το ελληνικό δικαστήριο που δικαίωσε τηλεοπτικό κανάλι και συνεργάτη του στην υπόθεση Παπαθεμελή, «λόγω του δικαιολογημένου επαγγελματικού ενδιαφέροντος των δημοσιογράφων, που ασκούν δημόσια αποστολή, για τη δημοσίευση ή μετάδοση ειδήσεων (γεγονότων) και σχολίων σχετικά με τις πράξεις και τη συμπεριφορά προσώπων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την κοινή γνώμη. Γι' αυτό» συνέχιζε το ίδιο δικαστήριο συνοψίζοντας αρκετά ικανοποιητικά την κρατούσα νομολογία «μπορούν να δημοσιεύουν ή να μεταδίδουν ειδήσεις, εικόνες από την ιδιωτική ζωή και σχόλια, για τη σχετική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού, με δριμεία κριτική ή δυσμενείς, ακόμη και σκωπτικούς ή ειρωνικούς χαρακτηρισμούς για τα πρόσωπα αυτά, χωρίς αυτό να συνιστά προσβολή της προσωπικότητάς τους ή παραβίαση των [...] κανόνων δεοντολογίας» (ΔΠρωτΑθ 16280/1995).
Ετσι, για να υπενθυμίσω μερικά χτυπητά παραδείγματα των τελευταίων ετών, στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρήθηκε θεμιτή η αποκάλυψη παλαιού εξωσυζυγικού δεσμού υποψήφιου προέδρου η οποία τον εξαφάνισε πολιτικά, όπως και η αποκάλυψη ότι επιλεγείς για θέση ανώτατου δικαστή έπαιρνε ως φοιτητής μαριχουάνα, πληροφορία που χαντάκωσε την υποψηφιότητά του. Στη Γαλλία πάλι, η δημοσίευση φωτογραφίας της εξώγαμης κόρης του προέδρου Μιτεράν θεωρήθηκε απόλυτα φυσιολογική ενώ, αντίθετα, η δημοσίευση φωτογραφίας της συζύγου του πρωθυπουργού Φαμπιύς να κάνει ηλιοθεραπεία γυμνόστηθη προκάλεσε καταδίκη του εντύπου. Οσο για το φιλοναζιστικό παρελθόν των γερμανών πολιτικών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, θεωρήθηκε απόλυτα θεμιτό να ερευνάται, ακόμη και όταν αφορούσε λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές εκδηλώσεις της εφηβικής, ακόμη και της παιδικής ηλικίας. Στη χώρα μας, τέλος, μετά τη μεταπολίτευση του 1974, δεν γνωρίζω καμιά καταδίκη εντύπου για αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής δημόσιων προσώπων, είτε πρόκειται για τις γνωστές φωτογραφίες της κυρίας Δ. Λιάνη - Παπανδρέου, που μάλλον ήταν γνήσιες, είτε πρόκειται για την άλλη γνωστή φωτογραφία του κ. Μητσοτάκη με στολή αξιωματικού των SS, που μάλλον ήταν πλαστή.
Λιγότερο, λοιπόν, ή περισσότερο αυστηρή προστασία της ιδιωτικής ζωής των ανωνύμων και πλήρης κατ' αρχήν ασυλία του Τύπου και των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης όταν αυτά αναφέρονται στον βίο και την πολιτεία των δημόσιων προσώπων: αυτός φαίνεται να είναι σήμερα ο κανόνας, όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά και σε όλες τις χώρες του δυτικού συνταγματικού πολιτισμού. Εκδήλωση της ελευθερίας της έκφρασης σε μια δημοκρατική κοινωνία, ο κανόνας αυτός φιλοδοξεί επιπλέον να πραγματώσει και μιαν άλλη μείζονα συνταγματική αρχή: την αρχή της διαφάνειας για το πώς και το γιατί παίρνονται οι πολιτικές αποφάσεις, είτε πρόκειται για επιλογές με σπουδαίες οικονομικές επιπτώσεις, όπως π.χ. η ίδρυση ενός καζίνου ή η κατακύρωση ενός μεγάλου δημόσιου έργου, είτε πρόκειται για υποθέσεις τρέχουσας διαχείρισης, όπως η δανειοδότηση ενός επιχειρηματία ή η επιδότηση μιας επένδυσης.
* Η αρχή της διαφάνειας
Δεν προτίθεμαι να αμφισβητήσω ούτε την πολιτική σοφία ούτε το ηθικό βάρος του χρυσού αυτού κανόνα τον οποίο με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο αποδέχονται όλες οι δημοκρατικές έννομες τάξεις. Η ελευθερία της έκφρασης και της κριτικής, το δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού και ο δημοσιογράφος που δεν μετέρχεται μόνον ορθόδοξα μέσα για να εξασφαλίσει την είδηση είναι στοιχεία της δημοκρατίας και του νομικού πια πολιτισμού μας. Αντίθετα, σκοπεύω να επιστήσω την προσοχή σε μερικά σημεία του χρυσού αυτού κανόνα που, παραμένοντας ακόμη αρκετά ρευστά, έχουν οδηγήσει σε υπερβολές που κανένα δικαίωμα ενημέρωσης και καμιά αρχή της διαφάνειας δεν δικαιολογεί.
Τα σημεία στα οποία θα ήθελα να επιμείνω είναι τα εξής τρία: Ποια είναι εν τέλει τα δημόσια πρόσωπα που η ιδιωτική τους ζωή δεν προστατεύεται όπως εκείνη του κοινού πολίτη; Μήπως σε μια δημοκρατική κοινωνία που θέλει να σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, ορισμένες πτυχές της ιδιωτικής ζωής και των δημόσιων προσώπων πρέπει να παραμένουν εκτός προβολέων της δημοσιότητας αν οι ίδιοι το επιθυμούν; Και, τέλος, ποιες είναι καταλληλότερες θεσμικές εγγυήσεις για την αποτροπή των όποιων αθέμιτων προσβολών;
Είναι φανερό πως για το ζήτημα που μας απασχολεί, το ποιος είναι και το ποιος δεν είναι δημόσιο πρόσωπο έχει καίρια σημασία. Για μεν τον πρώτο, όπως είδαμε, τα μέσα ενημέρωσης βρίσκονται σε ένα οιονεί απυρόβλητο. Απεναντίας, για τον δεύτερο, οφείλουν να λογοδοτούν ακόμη και για ελάσσονες προσβολές της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής του. Ως εκ τούτου η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους μεν και τους δε έχει σπουδαία θεωρητική αλλά και πρακτική σημασία. Η σχετική συζήτηση διεξάγεται εδώ και χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η νομολογία του Ανώτατου Δικαστηρίου διακρίνει τους ασκούντες δημόσιο λειτούργημα (public officials) από τα πρόσωπα που, είτε λόγω της θέσης που κατέχουν είτε λόγω τυχαίων συμβάντων, βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης (public figures). Αντίστοιχη με τη γερμανική διάκριση μεταξύ προσώπων απόλυτης αφενός και σχετικής επικαιρότητας αφετέρου, η κατηγοριοποίηση αυτή δεν λύνει όλα τα προβλήματα. Γιατί, αν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ένας σημαίνων πολιτικός ή, σε τοπικό τουλάχιστον επίπεδο, ένας δημόσιος λειτουργός ανήκει εξ ορισμού στην κατηγορία των public officials ιδίως αν είναι αιρετός , δεν συμβαίνει το ίδιο με τον καλλιτέχνη που δεν επιδιώκει τη μεγάλη δημοσιότητα, ούτε με τον επιχειρηματία που δεν διοικεί ποδοσφαιρικό σωματείο, ούτε με τον μοναδικό αυτόπτη μάρτυρα ή το θύμα ενός στυγερού εγκλήματος, ούτε με τον υπερτυχερό του ΛΟΤΤΟ. Στις περιπτώσεις αυτές, όταν δεν είναι νοσηρή, η περιέργεια του κοινού να πληροφορηθεί πτυχές της ιδιωτικής ζωής των περί ων πρόκειται προσώπων δεν δικαιολογείται συνήθως από κανένα ενδιαφέρον για τα κοινά. Θα ήταν, συνεπώς, οξύμωρο, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης ενημέρωσης, η ιδιωτική ζωή τους να γίνει βορά της όποιας εφημερίδας ή του όποιου ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού.
Συνοψίζοντας, οσάκις δεν πρόκειται για πολιτικούς εν ενεργεία ή επίδοξους και για πρόσωπα που ασκούν δημόσιο λειτούργημα, χρειάζεται να γίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση μια στάθμιση για το αν και κατά πόσον η προσβολή της ιδιωτικής ζωής εξυπηρετεί ή όχι το θεμιτό δικαίωμα ενημέρωσης. Η αποκάλυψη, π.χ., του ότι ο αυτόπτης μάρτυς του στυγερού εγκλήματος του παραδείγματός μας είναι συνήθης μέθυσος δικαιολογείται, διότι σχετίζεται με την αξιοπιστία του. Δεν δικαιολογείται όμως εξίσου η αποκάλυψη ότι ο υπερτυχερός του ΛΟΤΤΟ, αν και φερόμενος ως καλός οικογενειάρχης, συντηρεί δύο ή περισσότερες ερωμένες.
Σημείο δεύτερο: Μήπως ακόμη και τα με την στενή έννοια του όρου δημόσια πρόσωπα, όπως ο πρωθυπουργός, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο αρχηγός του κράτους ή ο αρχιεπίσκοπος, διαθέτουν έναν πυρήνα ιδιωτικής ζωής ο οποίος βρίσκεται στο απυρόβλητο της δημοσιογραφικής αποκάλυψης και της δημόσιας κριτικής; Μήπως, δηλαδή, ακόμη και όσοι βρίσκονται εξ ορισμού στο επίκεντρο του εύλογου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης δικαιούνται μιας σφαίρας ιδιωτικού απορρήτου, σε πείσμα της ελευθερίας της έκφρασης και της αρχής της διαφάνειας; Καταφατική απάντηση στο ερώτημα αυτό έδωσε η γαλλική Δικαιοσύνη στην υπόθεση της συζύγου του τ. πρωθυπουργού Ρ. Φαμπιύς που μνημόνευσα προηγουμένως. Ενδιαφέρον επίσης έχει και η περίπτωση του Α. Παπανδρέου, ο δεσμός του οποίου με την κυρία Δ. Λιάνη, αν και επί μήνες γνωστός το 1986-87, δεν κατέστη αντικείμενο δημόσιας κριτικής και σκανδαλοθηρικών σχολίων παρά μόνον όταν αποκαλύφθηκε ο θαλάσσιος περίπατός τους με θαλαμηγό γνωστού δημάρχου και παράγοντα, την ημέρα της πρώτης επετείου του σεισμού της Καλαμάτας. Είχε τότε ανακοινωθεί επισήμως ότι ο πρωθυπουργός δεν θα μπορέσει να μεταβεί στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα για να διαπιστώσει επί τόπου την πορεία των έργων αποκατάστασης, λόγω ανειλημμένων υπηρεσιακών υποχρεώσεων. Εξάλλου, στην υπόθεση Προφιούμο, που συντάραξε την Αγγλία το 1963 και επέσπευσε τότε την πτώση του Συντηρητικού Κόμματος, η σχέση του ομώνυμου υπουργού Αμύνης με την Κριστίν Κίλερ δεν θα προκαλούσε ενδεχομένως τόσο θόρυβο αν δεν αποδεικνυόταν ότι η τελευταία συντηρούσε ταυτόχρονα ερωτικό δεσμό με τον στρατιωτικό ακόλουθο της σοβιετικής πρεσβείας στο Λονδίνο, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου.
Από τα παραδείγματα αυτά προκύπτει ότι η σφαίρα του ιδιωτικού απορρήτου των εν στενή εννοία δημόσιων προσώπων δεν έχει σταθερά όρια, τα οποία μπορούν εκ των προτέρων να καθορισθούν με νόμο ή άλλους κανόνες δεοντολογίας. Μια απλή κοινωνική συνάντηση του πρωθυπουργού με αμφίβολης εντιμότητας επιχειρηματία ενδέχεται να αποτελεί είδηση. Οπως και ένας ερωτικός δεσμός του, αν αυτός έχει επιπτώσεις πάνω στο πώς ασκεί τα καθήκοντά του. Αντίθετα, το καλλίγραμμο ή μη των στηθών της πρωθυπουργικής συζύγου, αν η τελευταία δεν έχει την παραμικρή ανάμειξη με τα δημόσια πράγματα ή αν η ίδια δεν έχει ταχθεί δημόσια κατά του γυμνισμού στις παραλίες, δεν νομίζω ότι εκφεύγει της σφαίρας του απορρήτου.
Ως εκ τούτου, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη διάκριση δημόσιων και μη προσώπων, έτσι και για την οριοθέτηση της σφαίρας του απόλυτου απορρήτου τα πράγματα είναι ρευστά και επιβάλλουν κάθε φορά σταθμίσεις, εν όψει των συγκεκριμένων περιστατικών. Ποιο είναι όμως το καταλληλότερο όργανο να προβαίνει στις εν λόγω σταθμίσεις; Οι όποιες επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων; Κάποια ανεξάρτητη διοικητική αρχή, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης; Ή μήπως ο δικαστής; Φθάνω, έτσι, στο τρίτο και τελευταίο σημείο που θα ήθελα να θίξω, δηλαδή στο ζήτημα των προσφορότερων εγγυήσεων για την αποτροπή των όποιων καταχρήσεων.
Οταν αναφέρομαι στα όργανα αυτά και τον ρόλο τους δεν υπαινίσσομαι σε καμιά περίπτωση προληπτικές παρεμβάσεις, αλλά μόνον κατασταλτικές. Παρεμβάσεις, δηλαδή, οι οποίες θα γίνονται εκ των υστέρων μετά την κυκλοφορία του εντύπου ή την πραγματοποίηση της επίμαχης εκπομπής και οι οποίες θα ήταν προτιμότερο να κινούνται μόνον ύστερα από παράπονο των άμεσα θιγομένων, δηλαδή αγωγή ή μηνυτήρια αναφορά, και όχι αυτεπαγγέλτως. Προληπτικά μέτρα, όπως η επιβολή κάποιου είδους λογοκρισίας, ενόσω θεωρητικά δεν απαγορεύονται στον τόπο μας για τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, αντίκεινται ευθέως προς την ελευθεροφωνία και θα πρέπει συνεπώς να αποφεύγονται.
Ετσι, σε ό,τι αφορά τις επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων ή, ενδεχομένως, και των ιδιοκτητών των μέσων ενημέρωσης , αν και η πρακτική άλλων χωρών έχει δείξει ότι η παρέμβασή τους με την επιβολή πειθαρχικών κυρώσεων σε δημοσιογράφους ή και εκδότες μπορεί να αποβεί αποτελεσματική, νομίζω ότι στη χώρα μας θα χρειασθεί να περάσει πολύς χρόνος για να λειτουργήσουν με τη στοιχειώδη σοβαρότητα αλλά και την αναγκαία αποτελεσματικότητα. Εν πρώτοις, διότι κατά τη γνώμη μου τα οικεία σωματεία αποφεύγουν συνήθως όπως ο διάβολος το λιβάνι να ασκήσουν την κρίσιμη αυτή αρμοδιότητα, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης υπεράσπισης των συμφερόντων των μελών τους. Διότι, δεύτερον, τα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια δεν διαθέτουν συνήθως το αναγκαίο κύρος για να ασκήσουν μια τόσο σοβαρή αρμοδιότητα. Διότι, τέλος, στο κυνήγι της αύξησης της κυκλοφορίας και των δεικτών ακροαματικότητας και θεαματικότητας, ο ανταγωνισμός είναι σήμερα τόσο ανελέητος ώστε τα περιθώρια για νηφάλιες σταθμίσεις και εφαρμογή ηθικών εν τέλει και μάλιστα εν πολλοίς άγραφων κανόνων, από τους άμεσα ενδιαφερομένους, να είναι εκ των πραγμάτων μικρά.
Σχεδόν εξίσου απαισιόδοξες σκέψεις προκαλεί και η προοπτική της ανάμειξης ανεξάρτητων διοικητικών αρχών στο πεδίο που μας απασχολεί. Οι υφιστάμενες και αναφέρομαι εδώ πρωτίστως στο ΕΣΡ δεν διαθέτουν ούτε το στοιχειώδες προσωπικό ούτε τα μέσα οικονομικά και άλλα για αποτελεσματική παρέμβαση. Απέχουν, επομένως, ακόμη από το να κατακτήσουν το αναγκαίο κύρος που θα τους επιτρέψει να ασκήσουν μιαν αρμοδιότητα που σημειωτέον ο τελευταίος ραδιοτηλεοπτικός νόμος τούς έχει κατ' ουσίαν αφαιρέσει. Το ζήτημα δεν είναι απλώς νομικό, ούτε καλών ενδεχομένως προθέσεων κάποιων ρομαντικών. Είναι κυρίως πολιτιστικό και πολιτικό, σε μια κοινωνία και σε ένα πολιτικό σύστημα που αρνούνται πεισματικά να υιοθετήσουν σοβαρούς θεσμούς για τον αυτοέλεγχό τους.
Απομένουν οι δικαστές. Την τομή, εν προκειμένω, την έκαμε ο νόμος 1178/1981 για την αστική ευθύνη του Τύπου, η ισχύς του οποίου επεκτάθηκε και στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης το 1995. Καθιερώνοντας μια σύντομη κατ' αρχήν διαδικασία για την εκδίκαση των σχετικών αγωγών και θέτοντας ένα minimum αποζημίωσης για αποκατάσταση της ηθικής βλάβης των θιγέντων από δημοσιεύματα ή εκπομπές, ο νόμος αυτός ευθυγράμμισε τη χώρα μας με την τάση που παρατηρείται στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, σε Ευρώπη και Αμερική, τα αδικήματα δηλαδή των μέσων ενημέρωσης να τιμωρούνται πρωτίστως από τον πολιτικό και μόνον δευτερευόντως από τον ποινικό δικαστή. Αν και δεν έχω ασχοληθεί συστηματικά με το θέμα, νομίζω ότι η 15χρονη εφαρμογή του ως άνω νόμου είναι κατ' αρχήν θετική, σε αντίθεση προς την εφαρμογή των περί προσβολής της τιμής διατάξεων του Π.Κ. από τα κοινά ποινικά δικαστήρια, στα οποία όλο και λιγότεροι θιγόμενοι καταφεύγουν.
* Η σφαίρα του απορρήτου
Αν η ελευθερία της έκφρασης και η αρχή της διαφάνειας απαγορεύουν κατ' αρχάς να τίθενται φραγμοί στη δημοσιογραφική έρευνα ακόμη και της ιδιωτικής ζωής των δημόσιων προσώπων, είναι εξίσου βέβαιο ότι, στην απόλυτη εκδοχή του, ο εν λόγω κανόνας μπορεί να οδηγήσει σε άτοπα. Η διάκριση δημόσιων προσώπων που η ιδιωτική ζωή τους μπορεί κατά τεκμήριο να ελεγχθεί και μη δημόσιων, η ιδιωτική ζωή των οποίων συνιστά απαγορευμένη ζώνη, δεν είναι πάντοτε ευχερής. Το ίδιο ισχύει και για τον καθορισμό της στενής σφαίρας του απορρήτου στην ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων, η οποία σε αντίθεση προς την ευρύτερη ιδιωτικότητά τους θα πρέπει να παραμείνει στο απυρόβλητο. Κανένας νόμος, κανένας κώδικας δεοντολογίας δεν μπορεί να λύσει τα δυσχερή προβλήματα που περιέγραψα. Ως εκ τούτου επιβάλλεται να εξευρεθούν τα κατάλληλα όργανα που, περιβεβλημένα με το αναγκαίο κύρος και με εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, θα είναι σε θέση να προβαίνουν, όσο το δυνατόν πιο απροκατάληπτα και αποτελεσματικά, στις δύσκολες σταθμίσεις που απαιτεί ο συνδυασμός της προστασίας της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής με το δικαίωμα πληροφόρησης. Στη χώρα μας, τό γε νυν έχον, νομίζω ότι το καταλληλότερο όργανο για τη λεπτή αυτή αποστολή δεν είναι άλλο από τον πολιτικό δικαστή.
Τα κύρια σημεία του άρθρου αυτού παρουσιάστηκαν στο συνέδριο με θέμα «Η "κατασκευή" της πραγματικότητας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης», που διοργάνωσε στο Ζάππειο το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 24-27 Απριλίου 1996. Τα πρακτικά του συνεδρίου πρόκειται να κυκλοφορήσουν σύντομα σε αυτοτελή τόμο.
Ο κ. Ν. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Τηλεόραση και αγωγή του παιδιού
Τηλεοραση και αγωγη του παιδιου
του ΜΙΧΑΛΗ ΛΑΓΟΥΔΑΚΗ*
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πάντα αποτελούσαν ένα από τα κύρια ζητήματα συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων. Με την σύγχρονη μορφή και λειτουργία τους αποτελούν έναν από τους κύριους διαμορφωτές της προσωπικότητας των παιδιών, αφού ασκούν καταλυτικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση τους και συμβάλλουν στη γνωστική τους ανάπτυξη.
Στην σύγχρονη εποχή έχουν ακουστεί πολλές αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με τον ρόλο που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή τον ρόλο που θα έπρεπε να ασκούν για να συμβάλλουν θετικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Στην πλειοψηφία τους οι γνώμες που ακούγονται έχουν αρνητική χροιά υποστηρίζοντας ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν συμβάλλουν στη σωστή ανάπτυξη των νοητικών ικανοτήτων των παιδιών.
Από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ασκούν καθοριστική επίδραση στην σύγχρονη κοινωνία είναι η τηλεόραση. Η τηλεόραση αποτελεί το κυριότερο μέσο επίδρασης και προβολής προτύπων. Ως το σημαντικότερο μέσο του έντυπου τύπου η τηλεόραση έχει κατηγορηθεί ότι δεν συμβάλλει στην προβολή σωστών προτύπων αλλά αποτελεί βήμα προβολής εκπομπών κάκιστης ποιότητας.
Η τηλεόραση που εμφανίστηκε στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας αποτελεί ένα τεχνικό μέσο, βασικός σκοπός του οποίου είναι η μετάδοση ήχων και εικόνων σε μεγάλη απόσταση και σε ευρύ κοινό. Στην Ελλάδα η τηλεόραση έκανε την εμφάνιση της στις δεκαετίες του 1960 με 1970 και συνέβαλε στην εξέλιξη του ηλεκτρονικού τύπου αποφασιστικά.
Η τηλεόραση ένα από τα βασικά μέσα μαζικής επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε) βρίσκεται σήμερα στα σπίτια των περισσοτέρων Ελλήνων, ενώ οι οικογένειες που δεν έχουν αυτή την συσκευή αποτελούν μία μικρή μειοψηφία στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Δεν αποτελεί αξιοπερίεργο το γεγονός πολλά ελληνικά σπίτια να έχουν περισσότερες των μία συσκευές τηλεόρασης.
Αυτό και μόνο το στοιχείο μας αρκεί για να συλλάβουμε το μέγεθος της επίδρασης που ασκεί καθημερινά η τηλεόραση πάνω στον σύγχρονο άνθρωπο και ειδικότερα στο παιδί, ενώ ταυτόχρονα διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο και στη διαμόρφωση της κοινωνικής ιδεολογίας και στην εξέλιξη της κοινωνίας. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας αποκαλούνται «τέταρτη εξουσία».
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια διεξάγεται ένας πολύ έντονος διάλογος σχετικά με τον ρόλο των Μ.Μ.Ε και ειδικότερα της τηλεόρασης, η οποία αποτελεί τον σημαντικότερο καταλύτη στη διαμόρφωση του σύγχρονου «γίγνεσθαι». Καταλυτικό ρόλο στη διεξαγωγή αυτού του διαλόγου παίζει η συνεχώς αυξανόμενη επιρροή της τηλεόρασης τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά, καθώς και η δημιουργία νέων τηλεοπτικών σταθμών.
Αυτή η αύξηση της επιρροής της τηλεόρασης έχει ως αποτέλεσμα τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του τύπου και πιο συγκεκριμένα του ηλεκτρονικού τύπου. Αυτό δεν σημαίνει ότι συρρικνώθηκε ο ρόλος του τύπου, του γραπτού και του ηλεκτρονικού, αλλά χρειάζεται μία καινούργια θεώρηση για τη θέση και την στάση που πρέπει να κρατήσει ο τύπος στα σύγχρονα προβλήματα.
Η αύξηση της επιρροής της τηλεόρασης έχει σχέση με τις ακόλουθες διαστάσεις: α) κοινωνικοοικονομικοπολιτιστικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο γεννιέται, δημιουργεί και λειτουργεί β) την επιστημονική τεχνολογία, η οποία επιτρέπει στην τηλεόραση τη μετάδοση μηνυμάτων και πληροφοριών σε μαζικά ακροατήρια και γ) την ουσία και το περιεχόμενο των μηνυμάτων και την επιρροή που ασκούν στο κοινό.
Η τηλεόραση ανάλογα με την επιρροή που ασκεί και τον τρόπο που γίνεται αποδεκτή από το τηλεοπτικό κοινό έχει και θετική και αρνητική επίδραση. Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση μπορεί και πρέπει να έχει θετική επίδραση όταν ακολουθεί κάποιους κανόνες πολιτισμού και αισθητικής.
ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση διευρύνει τις εμπειρίες του ατόμου και ειδικότερα του παιδιού. Η τηλεόραση έχει επίσης τη δυνατότητα να παρέχει την ίδια γνώση και πληροφόρηση με την ίδια λίγο πολύ αμεσότητα σ' όλο το τηλεοπτικό κοινό. Ειδικά τα παιδιά ωφελούνται με τη σωστή παρακολούθηση της τηλεόρασης, αφού οι εμπειρίες που αποκομίζουν από τις τηλεοπτικές εκπομπές είναι ιδιαίτερα σημαντικές.
Η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων διεγείρει τη φαντασία του ατόμου και του παιδιού και όταν δεν οδηγείται στην υπερβολή είναι θετικό στοιχείο για την προσωπικότητα του. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αξιοποιήσουν τις δεξιότητες και τα ταλέντα τους μέσα από τη διέγερση της φαντασίας τους.
Σημαντικό χαρακτηριστικό της τηλεόρασης είναι η αμεσότητα της με την καθημερινή ζωντανή πραγματικότητα. Τα άτομα βλέποντας τηλεόραση αποκτούν ευρύτερες γνώσεις και εμπειρίες για ένα κόσμο πολύ πιο πλατύ από εκείνο που γνωρίζουν και ζουν καθημερινά. Τα παιδιά μαθαίνουν για γεγονότα, καταστάσεις, εμπειρίες και φαινόμενα, τα οποία θα ήταν δύσκολο να τα ζήσουν άμεσα.
Θετικές επίσης μπορεί να είναι οι επιδράσεις της στην ψυχαγωγία του κοινού και ειδικότερα στη μόρφωση και στην ενημέρωση. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει τον ενήλικα και το παιδί να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο τους και να αποκτήσουν γνώσεις, άγνωστες μέχρι τότε για αυτούς, ενώ αποτελεί το βαρόμετρο στην αυξομείωση του πολιτιστικού και μορφωτικού επιπέδου του λαού.
Επίσης, αρκετοί επιστήμονες, χωρίς αυτό να είναι απόλυτα επιστημονικά αποδεκτό υποστηρίζουν ότι η τηλεόραση παρακινεί τους ανθρώπους και ειδικότερα τα παιδιά να διαβάζουν περισσότερο. Αυτό δεν είναι ερευνητικά επιβεβαιωμένο, καθώς υπάρχει και η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι η τηλεόραση αποσπά την προσοχή των ατόμων και ειδικότερα των παιδιών και τους δεσμεύει τον ελεύθερο τους χρόνο. Από τα παραπάνω μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι στον ελεύθερο τους χρόνο αντί να διαβάζουν βιβλία, παρακολουθούν παθητικά τηλεόραση.
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Γεγονός είναι ότι η τηλεόραση έχει αρνητικές επιδράσεις στο σύγχρονο άτομο και στο παιδί ειδικότερα που παρακολουθούν τα τηλεοπτικά προγράμματα. Η τηλεόραση κατηγορείται ως ένα παθητικό και αντιπνευματικό μέσο επικοινωνίας που ενθαρρύνει τον άνθρωπο να «χαζεύει» και να αποξενώνεται. Το παιδί παρακολουθεί την τηλεόραση χωρίς να χρησιμοποιεί την κριτική του ικανότητα και γενικότερα τις πνευματικές του δυνατότητες.
Μερικά φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, για τα οποία κατηγορείται ως υπεύθυνη και η τηλεόραση, είναι η αύξηση της παιδικής βίας και εγκληματικότητας, η έλλειψη επικοινωνίας και η αποξένωση των παιδιών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τηλεοπτικά προγράμματα κατακρίνονται ότι συμβάλλουν στο φτωχό λεξιλόγιο των παιδιών.
Διαμέσου της τηλεόρασης, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα το παιδί να ταυτιστεί με τους τηλεοπτικούς ήρωες, οι οποίοι μπορεί να είναι αντικοινωνικοί, ακόλαστοι, χωρίς κανένα ίχνος ηθικής και ανθρωπιάς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να είναι δυνατό να προβεί σε πράξεις κι ενέργειες ταύτισης με τα τηλεοπτικά πρότυπα, οι οποίες όμως πράξεις να αντιβαίνουν τελικά τους κώδικες ηθικής και τους νόμους.
Το παιδί υιοθετεί ευκολότερα και ουσιαστικότερα τα μηνύματα και τις επιρροές των τηλεοπτικών εκπομπών. Είναι δύσκολο να «αντισταθεί» στην τηλεόραση, η οποία θεωρείται η πηγή με τα πιο ισχυρά ερεθίσματα από το εξωτερικό περιβάλλον, ενώ είναι άλλωστε γνωστό ότι επηρεάζει καταλυτικά όλα τα μέλη της κοινωνικής δομής και βέβαια τα μικρότερα μέλη της κοινωνίας.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τηλεόραση επηρεάζει σημαντικά την προσπάθεια του παιδιού να ταυτιστεί με τους τηλεοπτικούς ήρωες. Η ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς και η διαμόρφωση της προσωπικότητας του, είναι και συνάρτηση της επιρροής που ασκεί η τηλεόραση.
Το παιδί επηρεασμένο από την τηλεοπτική κουλτούρα φθάνει στο σημείο να μιμείται τους τηλεοπτικούς ήρωες με έντονες συναισθηματικές εκδηλώσεις. Δεν θα ήταν υπερβολικό να τονισθεί ότι ο μιμητισμός φθάνει σε ακραία όρια ακόμα και σε αυτοκτονίες κάποιες φορές. Από τα παραπάνω και από κάποιες έρευνες που έχουν διενεργηθεί είναι φανερό ότι η τηλεόραση επιδρά και αρνητικά στο παιδί και στην αγωγή ειδικότερα.
Η αύξηση της νεανικής εγκληματικότητας, η παθητικότητα και η πνευματική υποτονία, η μεταβολή της οικογενειακής ζωής (λιγότερη επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας, λιγότερη φροντίδα των παιδιών, λιγότερη μελέτη βιβλίων), η μαζικοποίηση και αλλοτρίωση του ανθρώπου, η δημιουργία καταναλωτικής κοινωνίας και ακόμα οι βλάβες στην υγεία (κόπωση ματιών από την τηλεθέαση) είναι μερικοί από τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από την συνεχή και ανεξέλεγκτη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων.
ΤΡΟΠΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΛΥΤΕΡΩΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Είναι άραγε εφικτό η τηλεόραση να γίνει αγωγός θετικών στοιχείων και να επηρεάζει θετικά την κοινωνία. Είναι δύσκολο με τα σημερινά δεδομένα να αλλάξει πρόσωπο η τηλεόραση και να γίνει θετικός παράγοντας στην αγωγή του ατόμου και ειδικότερα του παιδιού. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τα σύγχρονα τηλεοπτικά προγράμματα εξυπηρετούν σκοπούς, οπότε αυτή η αλλαγή θα πρέπει να αντιμετωπίσει συμφέροντα και κεκτημένα δικαιώματα.
Η απαγόρευση παρακολούθησης τηλεοπτικών προγραμμάτων, κυρίως από τα παιδιά δεν έχει πάντα τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η στέρηση δημιουργεί στερητικά βιώματα, πληγώνει ψυχικά το παιδί και αυξάνει την περιέργεια. Αν η τηλεόραση βλάπτει ή ωφελεί τους τηλεθεατές εξαρτάται από τα προγράμματα που εκπονούν οι υπεύθυνοι κρατικοί ή ιδιωτικοί φορείς. Εκπομπές πολιτιστικής αξίας δεν μπορούν παρά να ωφελήσουν, να διδάξουν, να μορφώσουν, να εκπολιτίσουν τις λαϊκές μάζες και να ανεβάσουν το πολιτιστικό τους επίπεδο.
Η τηλεόραση, με την ευθύνη των υπεύθυνων κρατικών αλλά και ιδιωτικών φορέων, αλλά και την συνδρομή των πολιτών, είναι καιρός να γίνει μέσο πνευματικής αναγέννησης. Η κατάρτιση των τηλεοπτικών προγραμμάτων, ίσως, θα έπρεπε να γίνεται από ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων, από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και από παιδαγωγούς.
Η συστηματική αγωγή του μαθητή αποτελεί το πρώτιστο μέλημα του σχολείου. Το σχολείο οφείλει να έχει σκοπό την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του παιδιού και βέβαια της ικανότητας αξιολογήσεώς του. Το παιδί καλό είναι να μάθει από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να κρίνει, να αξιολογεί και να επιλέγει τα κατάλληλα τηλεοπτικά προγράμματα. Η σωστή αγωγή από το σχολείο οδηγεί το μαθητή στην συνειδητοποίηση της φύσης και του χαρακτήρα των μηνυμάτων που δέχεται και τον καθιστά ικανό να κρίνει ο ίδιος την σωστή τους σημασία.
Η σωστή τηλεοπτική αλλά και γενικότερη αγωγή πραγματοποιείται και μέσα στην οικογένεια. Το παράδειγμα των γονιών προς τα παιδιά αποτελεί σημαντικό παράγοντα σωστής αγωγής. Βλέποντας τα παιδιά τους γονείς τους να παρακολουθούν με τις ώρες τηλεόραση φυσικό και επόμενο είναι τα παιδιά να αναλώνουν τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο τους στην παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων. Διασκέδαση και ψυχαγωγία στο σπίτι δεν σημαίνει μόνο παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών. Υπάρχουν και άλλες μορφές διασκέδασης και επιμόρφωσης στο σπίτι όπως το διάβασμα βιβλίων και η ακρόαση καλής μουσικής.
Βέβαια, παίρνοντας ως αφορμή κάποια τηλεοπτική εκπομπή μπορεί να ξεκινήσει μία πολύ εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ των μελών της οικογένειας. Αυτές οι συζητήσεις μπορούν να γίνουν η βάση μίας πιο στενής επικοινωνίας και επαφής των μελών της οικογένειας με αποτέλεσμα την σύσφιγξη των δεσμών της οικογένειας.
Η τηλεόραση, η οποία αποτελεί ένα από κυριότερα και σημαντικότερα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, μπορεί και πρέπει να συμβάλλει αποφασιστικά στη γενικότερη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων, οι οποίες θα συντελέσουν στην σωστή και ολοκληρωμένη ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών. Η ουσία είναι ότι η τηλεόραση ασκεί καθοριστικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση τόσο των ενηλίκων όσο και των ανηλίκων και αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό απ' όλους τους φορείς που δημιουργούν τηλεοπτικά προγράμματα, έτσι, ώστε να αποτελέσει τελικά ένα καταλυτικό παράγοντα στην αντιμετώπιση της «πολιτιστικής ένδειας» της εποχής μας.
* Ο Μιχάλης Λαγουδάκης είναι εκπαιδευτικός, αποσπασμένος στη Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Χανίων
του ΜΙΧΑΛΗ ΛΑΓΟΥΔΑΚΗ*
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πάντα αποτελούσαν ένα από τα κύρια ζητήματα συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων. Με την σύγχρονη μορφή και λειτουργία τους αποτελούν έναν από τους κύριους διαμορφωτές της προσωπικότητας των παιδιών, αφού ασκούν καταλυτικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση τους και συμβάλλουν στη γνωστική τους ανάπτυξη.
Στην σύγχρονη εποχή έχουν ακουστεί πολλές αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με τον ρόλο που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή τον ρόλο που θα έπρεπε να ασκούν για να συμβάλλουν θετικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Στην πλειοψηφία τους οι γνώμες που ακούγονται έχουν αρνητική χροιά υποστηρίζοντας ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν συμβάλλουν στη σωστή ανάπτυξη των νοητικών ικανοτήτων των παιδιών.
Από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ασκούν καθοριστική επίδραση στην σύγχρονη κοινωνία είναι η τηλεόραση. Η τηλεόραση αποτελεί το κυριότερο μέσο επίδρασης και προβολής προτύπων. Ως το σημαντικότερο μέσο του έντυπου τύπου η τηλεόραση έχει κατηγορηθεί ότι δεν συμβάλλει στην προβολή σωστών προτύπων αλλά αποτελεί βήμα προβολής εκπομπών κάκιστης ποιότητας.
Η τηλεόραση που εμφανίστηκε στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας αποτελεί ένα τεχνικό μέσο, βασικός σκοπός του οποίου είναι η μετάδοση ήχων και εικόνων σε μεγάλη απόσταση και σε ευρύ κοινό. Στην Ελλάδα η τηλεόραση έκανε την εμφάνιση της στις δεκαετίες του 1960 με 1970 και συνέβαλε στην εξέλιξη του ηλεκτρονικού τύπου αποφασιστικά.
Η τηλεόραση ένα από τα βασικά μέσα μαζικής επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε) βρίσκεται σήμερα στα σπίτια των περισσοτέρων Ελλήνων, ενώ οι οικογένειες που δεν έχουν αυτή την συσκευή αποτελούν μία μικρή μειοψηφία στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Δεν αποτελεί αξιοπερίεργο το γεγονός πολλά ελληνικά σπίτια να έχουν περισσότερες των μία συσκευές τηλεόρασης.
Αυτό και μόνο το στοιχείο μας αρκεί για να συλλάβουμε το μέγεθος της επίδρασης που ασκεί καθημερινά η τηλεόραση πάνω στον σύγχρονο άνθρωπο και ειδικότερα στο παιδί, ενώ ταυτόχρονα διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο και στη διαμόρφωση της κοινωνικής ιδεολογίας και στην εξέλιξη της κοινωνίας. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας αποκαλούνται «τέταρτη εξουσία».
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια διεξάγεται ένας πολύ έντονος διάλογος σχετικά με τον ρόλο των Μ.Μ.Ε και ειδικότερα της τηλεόρασης, η οποία αποτελεί τον σημαντικότερο καταλύτη στη διαμόρφωση του σύγχρονου «γίγνεσθαι». Καταλυτικό ρόλο στη διεξαγωγή αυτού του διαλόγου παίζει η συνεχώς αυξανόμενη επιρροή της τηλεόρασης τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά, καθώς και η δημιουργία νέων τηλεοπτικών σταθμών.
Αυτή η αύξηση της επιρροής της τηλεόρασης έχει ως αποτέλεσμα τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του τύπου και πιο συγκεκριμένα του ηλεκτρονικού τύπου. Αυτό δεν σημαίνει ότι συρρικνώθηκε ο ρόλος του τύπου, του γραπτού και του ηλεκτρονικού, αλλά χρειάζεται μία καινούργια θεώρηση για τη θέση και την στάση που πρέπει να κρατήσει ο τύπος στα σύγχρονα προβλήματα.
Η αύξηση της επιρροής της τηλεόρασης έχει σχέση με τις ακόλουθες διαστάσεις: α) κοινωνικοοικονομικοπολιτιστικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο γεννιέται, δημιουργεί και λειτουργεί β) την επιστημονική τεχνολογία, η οποία επιτρέπει στην τηλεόραση τη μετάδοση μηνυμάτων και πληροφοριών σε μαζικά ακροατήρια και γ) την ουσία και το περιεχόμενο των μηνυμάτων και την επιρροή που ασκούν στο κοινό.
Η τηλεόραση ανάλογα με την επιρροή που ασκεί και τον τρόπο που γίνεται αποδεκτή από το τηλεοπτικό κοινό έχει και θετική και αρνητική επίδραση. Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση μπορεί και πρέπει να έχει θετική επίδραση όταν ακολουθεί κάποιους κανόνες πολιτισμού και αισθητικής.
ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση διευρύνει τις εμπειρίες του ατόμου και ειδικότερα του παιδιού. Η τηλεόραση έχει επίσης τη δυνατότητα να παρέχει την ίδια γνώση και πληροφόρηση με την ίδια λίγο πολύ αμεσότητα σ' όλο το τηλεοπτικό κοινό. Ειδικά τα παιδιά ωφελούνται με τη σωστή παρακολούθηση της τηλεόρασης, αφού οι εμπειρίες που αποκομίζουν από τις τηλεοπτικές εκπομπές είναι ιδιαίτερα σημαντικές.
Η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων διεγείρει τη φαντασία του ατόμου και του παιδιού και όταν δεν οδηγείται στην υπερβολή είναι θετικό στοιχείο για την προσωπικότητα του. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αξιοποιήσουν τις δεξιότητες και τα ταλέντα τους μέσα από τη διέγερση της φαντασίας τους.
Σημαντικό χαρακτηριστικό της τηλεόρασης είναι η αμεσότητα της με την καθημερινή ζωντανή πραγματικότητα. Τα άτομα βλέποντας τηλεόραση αποκτούν ευρύτερες γνώσεις και εμπειρίες για ένα κόσμο πολύ πιο πλατύ από εκείνο που γνωρίζουν και ζουν καθημερινά. Τα παιδιά μαθαίνουν για γεγονότα, καταστάσεις, εμπειρίες και φαινόμενα, τα οποία θα ήταν δύσκολο να τα ζήσουν άμεσα.
Θετικές επίσης μπορεί να είναι οι επιδράσεις της στην ψυχαγωγία του κοινού και ειδικότερα στη μόρφωση και στην ενημέρωση. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει τον ενήλικα και το παιδί να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο τους και να αποκτήσουν γνώσεις, άγνωστες μέχρι τότε για αυτούς, ενώ αποτελεί το βαρόμετρο στην αυξομείωση του πολιτιστικού και μορφωτικού επιπέδου του λαού.
Επίσης, αρκετοί επιστήμονες, χωρίς αυτό να είναι απόλυτα επιστημονικά αποδεκτό υποστηρίζουν ότι η τηλεόραση παρακινεί τους ανθρώπους και ειδικότερα τα παιδιά να διαβάζουν περισσότερο. Αυτό δεν είναι ερευνητικά επιβεβαιωμένο, καθώς υπάρχει και η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι η τηλεόραση αποσπά την προσοχή των ατόμων και ειδικότερα των παιδιών και τους δεσμεύει τον ελεύθερο τους χρόνο. Από τα παραπάνω μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι στον ελεύθερο τους χρόνο αντί να διαβάζουν βιβλία, παρακολουθούν παθητικά τηλεόραση.
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Γεγονός είναι ότι η τηλεόραση έχει αρνητικές επιδράσεις στο σύγχρονο άτομο και στο παιδί ειδικότερα που παρακολουθούν τα τηλεοπτικά προγράμματα. Η τηλεόραση κατηγορείται ως ένα παθητικό και αντιπνευματικό μέσο επικοινωνίας που ενθαρρύνει τον άνθρωπο να «χαζεύει» και να αποξενώνεται. Το παιδί παρακολουθεί την τηλεόραση χωρίς να χρησιμοποιεί την κριτική του ικανότητα και γενικότερα τις πνευματικές του δυνατότητες.
Μερικά φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, για τα οποία κατηγορείται ως υπεύθυνη και η τηλεόραση, είναι η αύξηση της παιδικής βίας και εγκληματικότητας, η έλλειψη επικοινωνίας και η αποξένωση των παιδιών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τηλεοπτικά προγράμματα κατακρίνονται ότι συμβάλλουν στο φτωχό λεξιλόγιο των παιδιών.
Διαμέσου της τηλεόρασης, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα το παιδί να ταυτιστεί με τους τηλεοπτικούς ήρωες, οι οποίοι μπορεί να είναι αντικοινωνικοί, ακόλαστοι, χωρίς κανένα ίχνος ηθικής και ανθρωπιάς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να είναι δυνατό να προβεί σε πράξεις κι ενέργειες ταύτισης με τα τηλεοπτικά πρότυπα, οι οποίες όμως πράξεις να αντιβαίνουν τελικά τους κώδικες ηθικής και τους νόμους.
Το παιδί υιοθετεί ευκολότερα και ουσιαστικότερα τα μηνύματα και τις επιρροές των τηλεοπτικών εκπομπών. Είναι δύσκολο να «αντισταθεί» στην τηλεόραση, η οποία θεωρείται η πηγή με τα πιο ισχυρά ερεθίσματα από το εξωτερικό περιβάλλον, ενώ είναι άλλωστε γνωστό ότι επηρεάζει καταλυτικά όλα τα μέλη της κοινωνικής δομής και βέβαια τα μικρότερα μέλη της κοινωνίας.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τηλεόραση επηρεάζει σημαντικά την προσπάθεια του παιδιού να ταυτιστεί με τους τηλεοπτικούς ήρωες. Η ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς και η διαμόρφωση της προσωπικότητας του, είναι και συνάρτηση της επιρροής που ασκεί η τηλεόραση.
Το παιδί επηρεασμένο από την τηλεοπτική κουλτούρα φθάνει στο σημείο να μιμείται τους τηλεοπτικούς ήρωες με έντονες συναισθηματικές εκδηλώσεις. Δεν θα ήταν υπερβολικό να τονισθεί ότι ο μιμητισμός φθάνει σε ακραία όρια ακόμα και σε αυτοκτονίες κάποιες φορές. Από τα παραπάνω και από κάποιες έρευνες που έχουν διενεργηθεί είναι φανερό ότι η τηλεόραση επιδρά και αρνητικά στο παιδί και στην αγωγή ειδικότερα.
Η αύξηση της νεανικής εγκληματικότητας, η παθητικότητα και η πνευματική υποτονία, η μεταβολή της οικογενειακής ζωής (λιγότερη επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας, λιγότερη φροντίδα των παιδιών, λιγότερη μελέτη βιβλίων), η μαζικοποίηση και αλλοτρίωση του ανθρώπου, η δημιουργία καταναλωτικής κοινωνίας και ακόμα οι βλάβες στην υγεία (κόπωση ματιών από την τηλεθέαση) είναι μερικοί από τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από την συνεχή και ανεξέλεγκτη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων.
ΤΡΟΠΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΛΥΤΕΡΩΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Είναι άραγε εφικτό η τηλεόραση να γίνει αγωγός θετικών στοιχείων και να επηρεάζει θετικά την κοινωνία. Είναι δύσκολο με τα σημερινά δεδομένα να αλλάξει πρόσωπο η τηλεόραση και να γίνει θετικός παράγοντας στην αγωγή του ατόμου και ειδικότερα του παιδιού. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τα σύγχρονα τηλεοπτικά προγράμματα εξυπηρετούν σκοπούς, οπότε αυτή η αλλαγή θα πρέπει να αντιμετωπίσει συμφέροντα και κεκτημένα δικαιώματα.
Η απαγόρευση παρακολούθησης τηλεοπτικών προγραμμάτων, κυρίως από τα παιδιά δεν έχει πάντα τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η στέρηση δημιουργεί στερητικά βιώματα, πληγώνει ψυχικά το παιδί και αυξάνει την περιέργεια. Αν η τηλεόραση βλάπτει ή ωφελεί τους τηλεθεατές εξαρτάται από τα προγράμματα που εκπονούν οι υπεύθυνοι κρατικοί ή ιδιωτικοί φορείς. Εκπομπές πολιτιστικής αξίας δεν μπορούν παρά να ωφελήσουν, να διδάξουν, να μορφώσουν, να εκπολιτίσουν τις λαϊκές μάζες και να ανεβάσουν το πολιτιστικό τους επίπεδο.
Η τηλεόραση, με την ευθύνη των υπεύθυνων κρατικών αλλά και ιδιωτικών φορέων, αλλά και την συνδρομή των πολιτών, είναι καιρός να γίνει μέσο πνευματικής αναγέννησης. Η κατάρτιση των τηλεοπτικών προγραμμάτων, ίσως, θα έπρεπε να γίνεται από ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων, από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και από παιδαγωγούς.
Η συστηματική αγωγή του μαθητή αποτελεί το πρώτιστο μέλημα του σχολείου. Το σχολείο οφείλει να έχει σκοπό την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του παιδιού και βέβαια της ικανότητας αξιολογήσεώς του. Το παιδί καλό είναι να μάθει από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να κρίνει, να αξιολογεί και να επιλέγει τα κατάλληλα τηλεοπτικά προγράμματα. Η σωστή αγωγή από το σχολείο οδηγεί το μαθητή στην συνειδητοποίηση της φύσης και του χαρακτήρα των μηνυμάτων που δέχεται και τον καθιστά ικανό να κρίνει ο ίδιος την σωστή τους σημασία.
Η σωστή τηλεοπτική αλλά και γενικότερη αγωγή πραγματοποιείται και μέσα στην οικογένεια. Το παράδειγμα των γονιών προς τα παιδιά αποτελεί σημαντικό παράγοντα σωστής αγωγής. Βλέποντας τα παιδιά τους γονείς τους να παρακολουθούν με τις ώρες τηλεόραση φυσικό και επόμενο είναι τα παιδιά να αναλώνουν τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο τους στην παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων. Διασκέδαση και ψυχαγωγία στο σπίτι δεν σημαίνει μόνο παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών. Υπάρχουν και άλλες μορφές διασκέδασης και επιμόρφωσης στο σπίτι όπως το διάβασμα βιβλίων και η ακρόαση καλής μουσικής.
Βέβαια, παίρνοντας ως αφορμή κάποια τηλεοπτική εκπομπή μπορεί να ξεκινήσει μία πολύ εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ των μελών της οικογένειας. Αυτές οι συζητήσεις μπορούν να γίνουν η βάση μίας πιο στενής επικοινωνίας και επαφής των μελών της οικογένειας με αποτέλεσμα την σύσφιγξη των δεσμών της οικογένειας.
Η τηλεόραση, η οποία αποτελεί ένα από κυριότερα και σημαντικότερα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, μπορεί και πρέπει να συμβάλλει αποφασιστικά στη γενικότερη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων, οι οποίες θα συντελέσουν στην σωστή και ολοκληρωμένη ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών. Η ουσία είναι ότι η τηλεόραση ασκεί καθοριστικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση τόσο των ενηλίκων όσο και των ανηλίκων και αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό απ' όλους τους φορείς που δημιουργούν τηλεοπτικά προγράμματα, έτσι, ώστε να αποτελέσει τελικά ένα καταλυτικό παράγοντα στην αντιμετώπιση της «πολιτιστικής ένδειας» της εποχής μας.
* Ο Μιχάλης Λαγουδάκης είναι εκπαιδευτικός, αποσπασμένος στη Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Χανίων
ΑΡΧΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ
http://www.esiea.gr/gr/1peri/deontology.html
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Ο Κώδικας Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δημοσιογράφων-μελών της Ε.Σ.Η.Ε.Α. έχει στόχο:
Να επαναβεβαιώσει και διασφαλίσει τον κοινωνικό ρόλο του δημοσιογράφου στις νέες συνθήκες, που διαμορφώνουν ο γιγαντισμός, το ολιγοπώλιο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, η αυξημένη εμβέλεια και επιρροή των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας.
Να αποθαρρύνει και να αντιστέκεται σε κάθε απόπειρα κρατικού ή άλλου επηρεασμού με τον αυτοκαθορισμό κανόνων υπεύθυνης επαγγελματικής λειτουργίας.
Να κατοχυρώσει την ελευθερία της πληροφόρησης και της έκφρασης, την αυτονομία και αξιοπρέπεια του δημοσιογράφου και να θωρακίσει την ελευθεροτυπία έπ’ αγαθώ της δημοκρατίας και της κοινωνίας.
Προς το σκοπό αυτό, οι δημοσιογράφοι αυτοδεσμεύονται να εφαρμόσουν και να περιφρουρήσουν τις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές:
^
Επιστροφή
Άρθρο 1
Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναφαίρετο. Η πληροφόρηση είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα ή μέσο προπαγάνδας. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να θεωρεί πρώτιστο καθήκον του προς την κοινωνία και τον εαυτό του τη δημοσιοποίηση όλης της αλήθειας.
β. Να θεωρεί προσβολή για την κοινωνία και πράξη μειωτική για τον εαυτό του τη διαστρέβλωση, την απόκρυψη, την αλλοίωση ή την πλαστογράφηση των πραγματικών περιστατικών.
γ. Να σέβεται και να τηρεί το διακριτό της είδησης, του σχολίου και του διαφημιστικού μηνύματος, την αναγκαία αντιστοιχία τίτλου και κειμένου και την ακριβή χρησιμοποίηση φωτογραφιών, εικόνων, γραφικών απεικονίσεων ή άλλων παραστάσεων.
δ. Να μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του.
ε. Να ερευνά προκαταβολικά, με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών, την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσει.
στ. Να επανορθώνει χωρίς χρονοτριβή, με ανάλογη παρουσίαση και ενδεδειγμένο τονισμό, ανακριβείς πληροφορίες και ψευδείς ισχυρισμούς, που προσβάλλουν την
τιμή και την υπόληψη του ανθρώπου και του πολίτη και να δημοσιεύει ή να μεταδίδει την αντίθετη άποψη, χωρίς, αναγκαστικά, ανταπάντηση, η οποία θα τον έθετε σε προνομιακή θέση έναντι του θιγομένου.
^
Επιστροφή
Άρθρο 2
Η δημοσιογραφία, ως επάγγελμα, αλλά και κοινωνικό λειτούργημα, συνεπάγεται δικαιώματα, καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις εθνικής καταγωγής, φύλου, φυλής, θρησκείας, πολιτικών φρονημάτων, οικονομικής κατάστασης και κοινωνικής θέσης.
β. Να σέβεται την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου και του πολίτη. Μόνο όταν το επιτάσσει το δικαίωμα της πληροφόρησης μπορεί να χρησιμοποιεί, πάντοτε με τρόπο υπεύθυνο, στοιχεία από την ιδιωτική ζωή προσώπων που ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή έχουν στην κοινωνία ιδιαίτερη θέση και ισχύ και υπόκεινται στον κοινωνικό έλεγχο.
γ. Να σέβεται το τεκμήριο της αθωότητας και να μην προεξοφλεί τις δικαστικές αποφάσεις.
δ. Να σέβεται την κατοχυρωμένη με διεθνείς συμβάσεις προστασία των ανηλίκων και των προσώπων με ειδικές ανάγκες και με σοβαρά προβλήματα υγείας.
ε. Να αντιμετωπίζει με διακριτικότητα και ευαισθησία τους πολίτες, όταν αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση πένθους, ψυχικού κλονισμού και οδύνης, καθώς και αυτούς που έχουν εμφανές ψυχικό πρόβλημα, αποφεύγοντας να προβάλει την ιδιαιτερότητά τους.
στ. Να μην αποκαλύπτει, άμεσα ή έμμεσα, την ταυτότητα των θυμάτων βιασμού, τα οποία επέζησαν της εγκληματικής πράξης.
ζ. Να ελέγχει και να τεκμηριώνει τις πληροφορίες, που αναφέρονται στον ευαίσθητο τομέα της υγείας, όπου η παραπλανητική πληροφόρηση και η εντυπωσιακή προβολή μπορούν να προκαλέσουν αδικαιολόγητη αναστάτωση στην κοινή γνώμη.
η. Να συλλέγει και να διασταυρώνει τις πληροφορίες του και να εξασφαλίζει την τεκμηρίωσή τους (έγγραφα, φωτογραφίες, κασέτες, τηλεοπτικές εικόνες) με δημοσιογραφικά θεμιτές μεθόδους, γνωστοποιώντας πάντοτε τη δημοσιογραφική του ιδιότητα.
θ. Να τηρεί το επαγγελματικό απόρρητο ως προς την πηγή των πληροφοριών που εξασφάλισε υπό εχεμύθεια.
ι. Να σέβεται τους κανόνες της εμπιστευτικής πληροφόρησης (off the record) εφ’ όσον ανέλαβε αυτή τη δέσμευση.
^
Επιστροφή
Άρθρο 3
Η ισηγορία και η πολυφωνία, οξυγόνο της δημοκρατίας, αναιρούνται σε συνθήκες κρατικού μονοπωλιακού ελέγχου των Μ.Μ.Ε. και υπονομεύονται με τη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας τους σε γιγαντιαίες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν την κοινή γνώμη σαν καταναλωτή και προσπαθούν να χειραγωγήσουν το φρόνημα, τις συνήθειες και την εν γένει συμπεριφορά της.
Γι' αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να υπερασπίζεται σθεναρά το δημοκρατικό πολίτευμα, που διασφαλίζει την ελευθεροτυπία και την απρόσκοπτη άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος.
β. Να αποκρούει και να καταγγέλλει τις εκδηλώσεις κρατικού αυταρχισμού και τις αυθαιρεσίες των ιδιοκτητών των Μ.Μ.Ε. και ιδιαίτερα των ολιγοπωλίων.
γ. Να υπερασπίζεται τη δημοσιογραφική ανεξαρτησία στον εργασιακό χώρο του και να αρνείται την εκτέλεση έργου, που έρχεται σε σύγκρουση με τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
δ. Να μη δέχεται τη σύνταξη είδησης, σχολίου ή άρθρου και την παραγωγή εκπομπής κατά τις υποδείξεις των προϊσταμένων ή του εργοδότη του, αν το περιεχόμενό τους δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και να καταγγέλλει τις εν αγνοία του παραποιήσεις και διαστρεβλώσεις του δημοσιογραφικού του προϊόντος.
Άρθρο 4
Η υπερπροσφορά εργασίας στο χώρο της δημοσιογραφίας επιτείνει τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση φαινομένων εκμετάλλευσης, όπως είναι: η άμισθη ή η συμβολικώς αμειβόμενη εργασία, η καταστρατήγηση συμβατικών υποχρεώσεων και κανόνων δεοντολογίας κ.λπ.. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να στηρίζει και να ενισχύει τις δραστηριότητες της συνδικαλιστικής του οργάνωσης, που αποσκοπούν στη βελτίωση των όρων αμοιβής και απασχόλησης στα Μ.Μ.Ε..
β. Να αποκρούει στο χώρο εργασίας του κάθε απόπειρα περιστολής των εργασιακών δικαιωμάτων του ή παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας.
γ. Να μην ασκεί και να μη δέχεται οποιαδήποτε μορφή διακρίσεων, που σχετίζονται με το φύλο ή την επαγγελματική ηλικία των συναδέλφων του.
^
Επιστροφή
Άρθρο 5
Η διαφάνεια στις οικονομικές σχέσεις αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της αξιοπιστίας, του κύρους και της επαγγελματικής αξιοπρέπειας του δημοσιογράφου, ο οποίος οφείλει:
α. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αμοιβή για δημοσιογραφική εργασία από απόρρητα κονδύλια κρατικών υπηρεσιών και δημόσιων ή ιδιωτικών οργανισμών.
β. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αργομισθία ή έπ’ αμοιβή θέση συναφή με την ειδικότητά του σε Γραφεία Τύπου, δημόσιες υπηρεσίες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις, που θέτει εν αμφιβόλω την επαγγελματική αυτονομία και ανεξαρτησία του.
γ. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται τη διαφημιστική χρήση του ονόματος, της φωνής και της εικόνας του, παρά μόνο για κοινωφελείς σκοπούς.
δ. Να μη μεταδίδει και να μην αξιοποιεί ιδιοτελώς αποκλειστικές πληροφορίες που επηρεάζουν την πορεία του Χρηματιστηρίου Αξιών και την αγορά.
ε. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται οποιεσδήποτε παροχές σε χρήμα και είδος, που θίγουν την αξιοπιστία και την αξιοπρέπειά του και επηρεάζουν την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του.
^
Επιστροφή
Άρθρο 6
Η συναδελφική αλληλεγγύη και ο αλληλοσεβασμός των δημοσιογράφων συμβάλλουν θετικά στις συλλογικές επαγγελματικές επιδιώξεις και στην κοινωνική εικόνα του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος οφείλει:
α. Να σέβεται την προσωπικότητα των συναδέλφων του. Να μην εκτοξεύει εναντίον τους ασύστατες κατηγορίες και να αποφεύγει τις προσωπικές αντεγκλήσεις, δημόσια και στους χώρους εργασίας.
β. Να θεωρεί σοβαρότατη αντιεπαγγελματική πράξη κάθε λογοκλοπή.
γ. Να μην οικειοποιείται την εργασία συναδέλφων του. Να αναφέρει πάντοτε το όνομα του συντάκτη, του οποίου χρησιμοποιεί κείμενα ή αποσπάσματα κειμένων.
Να μνημονεύει την πηγή των πληροφοριών, που έχουν ήδη δημοσιευθεί ή μεταδοθεί.
^
Επιστροφή
Άρθρο 7
Ο γιγαντισμός των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας αύξησαν σημαντικά τον παιδευτικό και πολιτισμικό ρόλο του ηλεκτρονικού και του γραπτού Τύπου. Με τις πρόσθετες ευθύνες του στις νέες συνθήκες, ο δημοσιογράφος οφείλει:
α. Να συμβάλλει στην αναβάθμιση του δημοσιογραφικού λόγου, αποφεύγοντας γραμματικές, συντακτικές και λεκτικές κακοποιήσεις.
β. Να αποφεύγει τη χυδαιογραφία, τη χυδαιολογία και τη γλωσσική βαρβαρότητα, τηρώντας, ακόμη και στη σάτιρα και τη γελοιογραφία, τους κανόνες της επαγγελματικής ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης.
γ. Να προστατεύει την ελληνική γλώσσα από την κατάχρηση ξένων λέξεων και όρων.
δ. Να συμβάλλει δημιουργικά στην προστασία της εθνικής μας παράδοσης και τη διασφάλιση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
^
Επιστροφή
Άρθρο 8
Οι υποχρεώσεις των δημοσιογράφων, που απορρέουν από αυτόν τον Κώδικα, δεν συνιστούν περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Οι παραβάσεις των υποχρεώσεων αυτών ελέγχονται από τα δύο Πειθαρχικά Συμβούλια, συνερχόμενα σε κοινή συνεδρίαση, μέχρις ότου τροποποιηθεί το Καταστατικό, που θα επιλύσει θεσμικά το θέμα του Εποπτικού Οργάνου του Κώδικα.
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Ο Κώδικας Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δημοσιογράφων-μελών της Ε.Σ.Η.Ε.Α. έχει στόχο:
Να επαναβεβαιώσει και διασφαλίσει τον κοινωνικό ρόλο του δημοσιογράφου στις νέες συνθήκες, που διαμορφώνουν ο γιγαντισμός, το ολιγοπώλιο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, η αυξημένη εμβέλεια και επιρροή των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας.
Να αποθαρρύνει και να αντιστέκεται σε κάθε απόπειρα κρατικού ή άλλου επηρεασμού με τον αυτοκαθορισμό κανόνων υπεύθυνης επαγγελματικής λειτουργίας.
Να κατοχυρώσει την ελευθερία της πληροφόρησης και της έκφρασης, την αυτονομία και αξιοπρέπεια του δημοσιογράφου και να θωρακίσει την ελευθεροτυπία έπ’ αγαθώ της δημοκρατίας και της κοινωνίας.
Προς το σκοπό αυτό, οι δημοσιογράφοι αυτοδεσμεύονται να εφαρμόσουν και να περιφρουρήσουν τις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές:
^
Επιστροφή
Άρθρο 1
Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναφαίρετο. Η πληροφόρηση είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα ή μέσο προπαγάνδας. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να θεωρεί πρώτιστο καθήκον του προς την κοινωνία και τον εαυτό του τη δημοσιοποίηση όλης της αλήθειας.
β. Να θεωρεί προσβολή για την κοινωνία και πράξη μειωτική για τον εαυτό του τη διαστρέβλωση, την απόκρυψη, την αλλοίωση ή την πλαστογράφηση των πραγματικών περιστατικών.
γ. Να σέβεται και να τηρεί το διακριτό της είδησης, του σχολίου και του διαφημιστικού μηνύματος, την αναγκαία αντιστοιχία τίτλου και κειμένου και την ακριβή χρησιμοποίηση φωτογραφιών, εικόνων, γραφικών απεικονίσεων ή άλλων παραστάσεων.
δ. Να μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του.
ε. Να ερευνά προκαταβολικά, με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών, την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσει.
στ. Να επανορθώνει χωρίς χρονοτριβή, με ανάλογη παρουσίαση και ενδεδειγμένο τονισμό, ανακριβείς πληροφορίες και ψευδείς ισχυρισμούς, που προσβάλλουν την
τιμή και την υπόληψη του ανθρώπου και του πολίτη και να δημοσιεύει ή να μεταδίδει την αντίθετη άποψη, χωρίς, αναγκαστικά, ανταπάντηση, η οποία θα τον έθετε σε προνομιακή θέση έναντι του θιγομένου.
^
Επιστροφή
Άρθρο 2
Η δημοσιογραφία, ως επάγγελμα, αλλά και κοινωνικό λειτούργημα, συνεπάγεται δικαιώματα, καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις εθνικής καταγωγής, φύλου, φυλής, θρησκείας, πολιτικών φρονημάτων, οικονομικής κατάστασης και κοινωνικής θέσης.
β. Να σέβεται την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου και του πολίτη. Μόνο όταν το επιτάσσει το δικαίωμα της πληροφόρησης μπορεί να χρησιμοποιεί, πάντοτε με τρόπο υπεύθυνο, στοιχεία από την ιδιωτική ζωή προσώπων που ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή έχουν στην κοινωνία ιδιαίτερη θέση και ισχύ και υπόκεινται στον κοινωνικό έλεγχο.
γ. Να σέβεται το τεκμήριο της αθωότητας και να μην προεξοφλεί τις δικαστικές αποφάσεις.
δ. Να σέβεται την κατοχυρωμένη με διεθνείς συμβάσεις προστασία των ανηλίκων και των προσώπων με ειδικές ανάγκες και με σοβαρά προβλήματα υγείας.
ε. Να αντιμετωπίζει με διακριτικότητα και ευαισθησία τους πολίτες, όταν αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση πένθους, ψυχικού κλονισμού και οδύνης, καθώς και αυτούς που έχουν εμφανές ψυχικό πρόβλημα, αποφεύγοντας να προβάλει την ιδιαιτερότητά τους.
στ. Να μην αποκαλύπτει, άμεσα ή έμμεσα, την ταυτότητα των θυμάτων βιασμού, τα οποία επέζησαν της εγκληματικής πράξης.
ζ. Να ελέγχει και να τεκμηριώνει τις πληροφορίες, που αναφέρονται στον ευαίσθητο τομέα της υγείας, όπου η παραπλανητική πληροφόρηση και η εντυπωσιακή προβολή μπορούν να προκαλέσουν αδικαιολόγητη αναστάτωση στην κοινή γνώμη.
η. Να συλλέγει και να διασταυρώνει τις πληροφορίες του και να εξασφαλίζει την τεκμηρίωσή τους (έγγραφα, φωτογραφίες, κασέτες, τηλεοπτικές εικόνες) με δημοσιογραφικά θεμιτές μεθόδους, γνωστοποιώντας πάντοτε τη δημοσιογραφική του ιδιότητα.
θ. Να τηρεί το επαγγελματικό απόρρητο ως προς την πηγή των πληροφοριών που εξασφάλισε υπό εχεμύθεια.
ι. Να σέβεται τους κανόνες της εμπιστευτικής πληροφόρησης (off the record) εφ’ όσον ανέλαβε αυτή τη δέσμευση.
^
Επιστροφή
Άρθρο 3
Η ισηγορία και η πολυφωνία, οξυγόνο της δημοκρατίας, αναιρούνται σε συνθήκες κρατικού μονοπωλιακού ελέγχου των Μ.Μ.Ε. και υπονομεύονται με τη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας τους σε γιγαντιαίες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν την κοινή γνώμη σαν καταναλωτή και προσπαθούν να χειραγωγήσουν το φρόνημα, τις συνήθειες και την εν γένει συμπεριφορά της.
Γι' αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να υπερασπίζεται σθεναρά το δημοκρατικό πολίτευμα, που διασφαλίζει την ελευθεροτυπία και την απρόσκοπτη άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος.
β. Να αποκρούει και να καταγγέλλει τις εκδηλώσεις κρατικού αυταρχισμού και τις αυθαιρεσίες των ιδιοκτητών των Μ.Μ.Ε. και ιδιαίτερα των ολιγοπωλίων.
γ. Να υπερασπίζεται τη δημοσιογραφική ανεξαρτησία στον εργασιακό χώρο του και να αρνείται την εκτέλεση έργου, που έρχεται σε σύγκρουση με τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
δ. Να μη δέχεται τη σύνταξη είδησης, σχολίου ή άρθρου και την παραγωγή εκπομπής κατά τις υποδείξεις των προϊσταμένων ή του εργοδότη του, αν το περιεχόμενό τους δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και να καταγγέλλει τις εν αγνοία του παραποιήσεις και διαστρεβλώσεις του δημοσιογραφικού του προϊόντος.
Άρθρο 4
Η υπερπροσφορά εργασίας στο χώρο της δημοσιογραφίας επιτείνει τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση φαινομένων εκμετάλλευσης, όπως είναι: η άμισθη ή η συμβολικώς αμειβόμενη εργασία, η καταστρατήγηση συμβατικών υποχρεώσεων και κανόνων δεοντολογίας κ.λπ.. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να στηρίζει και να ενισχύει τις δραστηριότητες της συνδικαλιστικής του οργάνωσης, που αποσκοπούν στη βελτίωση των όρων αμοιβής και απασχόλησης στα Μ.Μ.Ε..
β. Να αποκρούει στο χώρο εργασίας του κάθε απόπειρα περιστολής των εργασιακών δικαιωμάτων του ή παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας.
γ. Να μην ασκεί και να μη δέχεται οποιαδήποτε μορφή διακρίσεων, που σχετίζονται με το φύλο ή την επαγγελματική ηλικία των συναδέλφων του.
^
Επιστροφή
Άρθρο 5
Η διαφάνεια στις οικονομικές σχέσεις αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της αξιοπιστίας, του κύρους και της επαγγελματικής αξιοπρέπειας του δημοσιογράφου, ο οποίος οφείλει:
α. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αμοιβή για δημοσιογραφική εργασία από απόρρητα κονδύλια κρατικών υπηρεσιών και δημόσιων ή ιδιωτικών οργανισμών.
β. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αργομισθία ή έπ’ αμοιβή θέση συναφή με την ειδικότητά του σε Γραφεία Τύπου, δημόσιες υπηρεσίες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις, που θέτει εν αμφιβόλω την επαγγελματική αυτονομία και ανεξαρτησία του.
γ. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται τη διαφημιστική χρήση του ονόματος, της φωνής και της εικόνας του, παρά μόνο για κοινωφελείς σκοπούς.
δ. Να μη μεταδίδει και να μην αξιοποιεί ιδιοτελώς αποκλειστικές πληροφορίες που επηρεάζουν την πορεία του Χρηματιστηρίου Αξιών και την αγορά.
ε. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται οποιεσδήποτε παροχές σε χρήμα και είδος, που θίγουν την αξιοπιστία και την αξιοπρέπειά του και επηρεάζουν την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του.
^
Επιστροφή
Άρθρο 6
Η συναδελφική αλληλεγγύη και ο αλληλοσεβασμός των δημοσιογράφων συμβάλλουν θετικά στις συλλογικές επαγγελματικές επιδιώξεις και στην κοινωνική εικόνα του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος οφείλει:
α. Να σέβεται την προσωπικότητα των συναδέλφων του. Να μην εκτοξεύει εναντίον τους ασύστατες κατηγορίες και να αποφεύγει τις προσωπικές αντεγκλήσεις, δημόσια και στους χώρους εργασίας.
β. Να θεωρεί σοβαρότατη αντιεπαγγελματική πράξη κάθε λογοκλοπή.
γ. Να μην οικειοποιείται την εργασία συναδέλφων του. Να αναφέρει πάντοτε το όνομα του συντάκτη, του οποίου χρησιμοποιεί κείμενα ή αποσπάσματα κειμένων.
Να μνημονεύει την πηγή των πληροφοριών, που έχουν ήδη δημοσιευθεί ή μεταδοθεί.
^
Επιστροφή
Άρθρο 7
Ο γιγαντισμός των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας αύξησαν σημαντικά τον παιδευτικό και πολιτισμικό ρόλο του ηλεκτρονικού και του γραπτού Τύπου. Με τις πρόσθετες ευθύνες του στις νέες συνθήκες, ο δημοσιογράφος οφείλει:
α. Να συμβάλλει στην αναβάθμιση του δημοσιογραφικού λόγου, αποφεύγοντας γραμματικές, συντακτικές και λεκτικές κακοποιήσεις.
β. Να αποφεύγει τη χυδαιογραφία, τη χυδαιολογία και τη γλωσσική βαρβαρότητα, τηρώντας, ακόμη και στη σάτιρα και τη γελοιογραφία, τους κανόνες της επαγγελματικής ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης.
γ. Να προστατεύει την ελληνική γλώσσα από την κατάχρηση ξένων λέξεων και όρων.
δ. Να συμβάλλει δημιουργικά στην προστασία της εθνικής μας παράδοσης και τη διασφάλιση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
^
Επιστροφή
Άρθρο 8
Οι υποχρεώσεις των δημοσιογράφων, που απορρέουν από αυτόν τον Κώδικα, δεν συνιστούν περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Οι παραβάσεις των υποχρεώσεων αυτών ελέγχονται από τα δύο Πειθαρχικά Συμβούλια, συνερχόμενα σε κοινή συνεδρίαση, μέχρις ότου τροποποιηθεί το Καταστατικό, που θα επιλύσει θεσμικά το θέμα του Εποπτικού Οργάνου του Κώδικα.
4 Ιουλίου 2010
Επαγγελμα
Επαγγελματικός προσανατολισμός: είναι η συστηματική και επιστημονική βοήθεια που παρέχεται στο άτομο με σκοπό την ορθή επαγγελματική επιλογή, σύμφωνα με τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του.
Ποιες αξίες επιδιώκουν να υλοποιήσουν οι άνθρωποι με το επάγγελμα που επιλέγουν;
1. Υλικές αξίες: σταθερό και ικανοποιητικό εισόδημα, που εξασφαλίζει οικονομική άνεση και ανεξαρτησία.
2. Ασφάλεια και μονιμότητα.
3. Επαγγελματικό κύρος: αναγνώριση του εργαζόμενου από το κοινωνικό περιβάλλον, ηθική ικανοποίηση, αίσθημα επιτυχίας.
4. Κοινωνικότητα: δυνατότητες για ανάπτυξη της συνεργασίας και της διαπροσωπικής επαφής.
5. Δημιουργικότητα - Πρωτοτυπία: ο εργαζόμενος να μπορεί να εκφράσει την προσωπικότητα, τις ιδέες του και το δημιουργικό του πνεύμα.
6. Προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο: αρωγή και βοήθεια στο συνάνθρωπο, συμμετοχή σε έργα κοινής ωφέλειας.
7. Ελεύθερος χρόνος: βασικό κριτήριο για την επιλογή ενός επαγγέλματος είναι η δυνατότητα που του παρέχει να εξασφαλίζει αρκετό ελεύθερο χρόνο, ώστε να ενασχολείται ο εργαζόμενος και με την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Αίτια της εφαρμογής του Επαγγελματικού προσανατολισμού
• Η ανάγκη για την κοινωνία να απασχολείται κάθε άνθρωπος με το επάγγελμα που του ταιριάζει.
• Οι αυξημένες απαιτήσεις σ΄ όλους τους τομείς.
• Η εξειδίκευση και ο καταμερισμός της εργασίας.
• Η ανάπτυξη των επιστημών, της τεχνολογίας και η επέκταση των γνώσεων.
Παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή του επαγγέλματος
• Η οικογένεια: πρωταρχικός φορέας της κοινωνικοποίησης και καθοριστικός
παράγοντας, στην επιλογή του επαγγέλματος, αφού διαμορφώνει την
προσωπικότητα του νέου και του μεταδίδει αξίες και ιδανικά.
• Το σχολείο: Ο μαθητής αντιλαμβάνεται τις ιδιαίτερες κλίσεις του και τις
προτιμήσεις στο χώρο του σχολείο.
• Ο κοινωνικός περίγυρος: επηρεάζει το νέο, με τα πρότυπα, τις αξίες, τις
ανάγκες και τις τάσεις που επικρατούν.
• Τα ΜΜΕ, η τηλεόραση.
Στόχοι του επαγγελματικού προσανατολισμού
- Κατάκτηση της αυτογνωσίας και διάκριση των ικανοτήτων.
- Ενημέρωση για τις συνθήκες που επικρατούν.
- Στροφή στα επαγγέλματα που έχουν μέλλον και προοπτική.
Πώς πρέπει να γίνεται η σωστή εκλογή επαγγέλματος
Η ορθή εκλογή επαγγέλματος πρέπει να είναι ελεύθερη και σύμφωνη με τις κλίσεις, τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα του νέου.
Το άτομο πρέπει να διαθέτει τις ανάλογες ψυχικές, σωματικές και ηθικές δυνάμεις.
Απαραίτητος παράγοντας είναι η ύπαρξη της αυτογνωσίας, που βοηθά το άτομο να κατανοήσει την προσωπικότητά του και τις προτιμήσεις του.
Το επάγγελμα χρειάζεται να είναι παραγωγικό, δημιουργικό και να έχει προοπτικές εξέλιξης.
Η ενασχόληση του ατόμου είναι απαραίτητο να γίνεται με βάσει και την οικονομική εξασφάλιση που προσφέρει.
Ποιες αξίες επιδιώκουν να υλοποιήσουν οι άνθρωποι με το επάγγελμα που επιλέγουν;
1. Υλικές αξίες: σταθερό και ικανοποιητικό εισόδημα, που εξασφαλίζει οικονομική άνεση και ανεξαρτησία.
2. Ασφάλεια και μονιμότητα.
3. Επαγγελματικό κύρος: αναγνώριση του εργαζόμενου από το κοινωνικό περιβάλλον, ηθική ικανοποίηση, αίσθημα επιτυχίας.
4. Κοινωνικότητα: δυνατότητες για ανάπτυξη της συνεργασίας και της διαπροσωπικής επαφής.
5. Δημιουργικότητα - Πρωτοτυπία: ο εργαζόμενος να μπορεί να εκφράσει την προσωπικότητα, τις ιδέες του και το δημιουργικό του πνεύμα.
6. Προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο: αρωγή και βοήθεια στο συνάνθρωπο, συμμετοχή σε έργα κοινής ωφέλειας.
7. Ελεύθερος χρόνος: βασικό κριτήριο για την επιλογή ενός επαγγέλματος είναι η δυνατότητα που του παρέχει να εξασφαλίζει αρκετό ελεύθερο χρόνο, ώστε να ενασχολείται ο εργαζόμενος και με την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Αίτια της εφαρμογής του Επαγγελματικού προσανατολισμού
• Η ανάγκη για την κοινωνία να απασχολείται κάθε άνθρωπος με το επάγγελμα που του ταιριάζει.
• Οι αυξημένες απαιτήσεις σ΄ όλους τους τομείς.
• Η εξειδίκευση και ο καταμερισμός της εργασίας.
• Η ανάπτυξη των επιστημών, της τεχνολογίας και η επέκταση των γνώσεων.
Παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή του επαγγέλματος
• Η οικογένεια: πρωταρχικός φορέας της κοινωνικοποίησης και καθοριστικός
παράγοντας, στην επιλογή του επαγγέλματος, αφού διαμορφώνει την
προσωπικότητα του νέου και του μεταδίδει αξίες και ιδανικά.
• Το σχολείο: Ο μαθητής αντιλαμβάνεται τις ιδιαίτερες κλίσεις του και τις
προτιμήσεις στο χώρο του σχολείο.
• Ο κοινωνικός περίγυρος: επηρεάζει το νέο, με τα πρότυπα, τις αξίες, τις
ανάγκες και τις τάσεις που επικρατούν.
• Τα ΜΜΕ, η τηλεόραση.
Στόχοι του επαγγελματικού προσανατολισμού
- Κατάκτηση της αυτογνωσίας και διάκριση των ικανοτήτων.
- Ενημέρωση για τις συνθήκες που επικρατούν.
- Στροφή στα επαγγέλματα που έχουν μέλλον και προοπτική.
Πώς πρέπει να γίνεται η σωστή εκλογή επαγγέλματος
Η ορθή εκλογή επαγγέλματος πρέπει να είναι ελεύθερη και σύμφωνη με τις κλίσεις, τις δυνατότητες και τα ενδιαφέροντα του νέου.
Το άτομο πρέπει να διαθέτει τις ανάλογες ψυχικές, σωματικές και ηθικές δυνάμεις.
Απαραίτητος παράγοντας είναι η ύπαρξη της αυτογνωσίας, που βοηθά το άτομο να κατανοήσει την προσωπικότητά του και τις προτιμήσεις του.
Το επάγγελμα χρειάζεται να είναι παραγωγικό, δημιουργικό και να έχει προοπτικές εξέλιξης.
Η ενασχόληση του ατόμου είναι απαραίτητο να γίνεται με βάσει και την οικονομική εξασφάλιση που προσφέρει.
Θέματα έκθεσης
εξειδίκευση
Ορισμός :εξειδίκευση είναι η διαρκής , μεθοδική και συστηματική προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει και να κατανοήσει σε πλάτος και σε βάθος έναν τομέα της επιστήμης, της τεχνικής και της τεχνολογίας με απώτερο σκοπό τη μεγιστοποίηση της απόδοσής του σε κάθε επίπεδο. Συνεπώς είναι η αποκλειστική ενασχόληση μ΄ένα ειδικό αντικείμενο εργασίας και η παράλληλη απόκτηση πάγιων, συγκεκριμένων και ειδικών γνώσεων γι΄ αυτό.
Λόγοι που καθιστούν αναγκαία την εξειδίκευση:
Α .Πνευματικοί:
1. Τα όρια αντοχής του ανθρώπινου νου είναι συγκεκριμένα και περιορισμένα. Η καθολική και σφαιρική γνώση των πραγμάτων είναι αδύνατη και αυτό επειδή το ανθρώπινο πνεύμα έχει πεπερασμένες ικανότητες και δυνατότητες από άποψη μνήμης, όγκου και χρόνου.
2. Η δημιουργία νέων επιστημών και η ανάπτυξη της τεχνικής και της τεχνολογίας δίνει καινούργιες διαστάσεις και κάνει αναγκαίο τον κατακερματισμό της γνώσης.
3. Ο αέναος, ταχύρυθμος και εκρηκτικός πολλαπλασιασμός των γνώσεων, των εφευρέσεων και των εξελίξεων.
4. Η ανάγκη για ουσιαστική και εξονυχιστική εμβάθυνση στον τομέα των επιστημών, των τεχνών και των γραμμάτων. Το πλήθος των γνώσεων είναι τόσο μεγάλο που αν ισχυριστούμε ότι το κατέχουμε αυτό θα ήταν μόνο μια πλάνη και θα δημιουργούσε μια επιφανειακή κρούστα του επιστητού.
5. Η τάση του ανθρώπου να έχει ιδιαίτερες κλίσεις απέναντι σ΄ ένα συγκεκριμένο τομέα της γνώσης, της επιστήμης και της εργασίας. Η κλίση και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον επιφέρουν προτιμήσεις και ειδικές επιλογές. Η εξειδίκευση στηρίζεται επομένως στις διαφορές των φυσικών ικανοτήτων που υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων.
Β. Κοινωνικοί:
1. Η επιθυμία και η ανάγκη για αγαθά υψηλής ποιότητας.
2. H ανάγκη αύξησης της παραγωγής σε σύντομο χρόνο για την κάλυψη των καταναλωτικών τάσεων του ανθρώπου.
3. Η καταναλωτική μανία επιβάλλει τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας και της εργασίας σ΄ όλους τους τομείς.
Γ. Οικονομικοί:
1. Η επιστήμη έχει αναχθεί σε πρώτιστο παραγωγικό παράγοντα με απεριόριστες δυνατότητες.
2. Η τάση για μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας σε ελάχιστο χρόνο.
3. Ο οικονομικός ανταγωνισμός που υπάρχει ανάμεσα στα άτομα και στα κράτη.
Θετικά αποτελέσματα της εξειδίκευσης:
Α. Πνευματικός τομέας:
1. Το άτομο προσεγγίζει σε βάθος το αντικείμενο ή την εργασία με την οποία καταγίνεται. Ετσι, γνωρίζει τις λεπτομέρειες και τις όλες πτυχές του. Επομένως απομακρύνεται η πιθανότητα λάθους ή άστοχων ενεργειών.
2. Η ανθρώπινη σκέψη απελευθερώνεται και λυτρώνεται από προκαταλήψεις, σκοταδισμούς και προλήψεις.
3. Οι επιστήμες και οι τέχνες προωθούνται και εξελίσσονται. Διανοίγονται νέες προοπτικές και ευνοούνται νέοι τρόποι έρευνας.
Β. Οικονομικός τομέας:
1. Αυξάνεται η παραγωγή και επιταχύνεται ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης.
2. Βελτιώνονται ποιοτικά κι ποσοτικά τα παραγόμενα αγαθά.
3. Η εργασία οργανώνεται πιο μεθοδικά και συντελείται σε γρηγορότερο χρόνο.
4. Μειώνεται η ανεργία , αφού δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας
Γ. Κοινωνικός τομέας:
1. Καλλιεργείται η αδιάλειπτη και αρμονική συνεργασία και ενισχύεται η κοινωνικότητα του ατόμου.
2. Επιτυγχάνεται η επίλυση σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων που απαιτούν τη συμβολή και τη συνδρομή των εξειδικευμένων.
Δ. Προσωπικός τομέας:
1. Ο άνθρωπος ικανοποιεί τις φιλοδοξίες του και υλοποιεί τους πολυάριθμους στόχους του.
2. Αξιοποιούνται όλες οι ικανότητες του ατόμου και έτσι αποκτά πείρα και επιδεξιότητα.
Αρνητικά αποτελέσματα:
1. Το άτομο αδυνατεί να έχει συνολική θεώρηση και πολυπρισματική αντιμετώπιση των πραγμάτων. Επέρχεται η πνευματική μονομέρεια, η στεγανοποίηση και η τυποποίηση. Ο εργαζόμενος γίνεται μονοδιάστατος και ελλοχεύει ο κίνδυνος της απομόνωσης του από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
1. Επιφέρει την πλήξη, την ανία και τη μονοτονία. Το άτομο σταδιακά χάνει το ενδιαφέρον του για την εργασία και μπορεί ακόμη και να αδιαφορήσει γι΄ αυτή.
2. Ο άνθρωπος γίνεται δούλος και εξάρτημα της μηχανής. Μετατρέπεται σε στυγνό τεχνοκράτη χωρίς ευρύτερη παιδεία.
3. Ο εργαζόμενος στερείται τη χαρά της εργασίας και της δημιουργίας γιατί το προϊόν του μόχθου του αποτελεί μέρος του όλου.
4. Η εξειδίκευση μπορεί να προκαλέσει εσωτερικό κενό και να τον φθείρει εσωτερικά, αφού το έργο του στηρίζεται στην τυποποίηση και την επανάληψη.
5. Χάνεται η ατομικότητα και η μοναδικότητα.
6. Πιθανότητα κατασκευής μέσων μαζικής καταστροφής, όπως πυρηνικά όπλα και προώθηση του δόγματος “η επιστήμη για την επιστήμη”.
7. Συγκέντρωση υπερβολικής δύναμης σε κύκλους εξειδικευμένων ατόμων.
8. Η επιστήμη μπορεί να γίνει μέσο πλουτισμού και έτσι να χάσει το ανθρωπιστικό της περιεχόμενο.
Τρόποι περιστολής των αρνητικών διαστάσεων της εξειδίκευσης:
1. Ολοκληρωτική και γενική παιδεία. Η αγωγή που παρέχεται πρέπει να είναι πολύπλευρη και ουσιαστική. Η κατακερματισμένη και τεμαχισμένη γνώση στο χώρο του σχολείου δημιουργεί μονομερείς και ατελείς προσωπικότητες. Η ανθρωπιστική παιδεία μπορεί να δημιουργήσει αρτιωμένα άτομα.
2. Οι επιστήμες είναι αναγκαίο να εκδηλώνουν έντονη κοινωνική συμπεριφορά και να συμμετέχουν ενεργά στα κοινωνικά δρώμενα.
3. Επιβάλλεται να δημιουργηθούν ευχάριστες εργασιακές και διαπροσωπικές συνθήκες, έτσι ώστε να περιορίζεται η πλήξη και η ανία που προέρχονται από την τυποποίηση.
4. Επιτακτική ανάγκη είναι η τεχνολογία να χρησιμοποιηθεί για την πρόοδο και την εξέλιξη του ανθρώπου και όχι για την καταστροφή και την εξόντωσή του. Συνειδητοποίηση της ευθύνης των επιστημόνων, ώστε να αποφεύγονται τα καταστροφικά δημιουργήματα.
5. Η εξειδίκευση μπορεί να συζευχθεί αρμονικά με την ευρυμάθεια και την ψυχική ωριμότητα.
6. Ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητο να αξιοποιηθεί για την ανάπτυξη ποικίλων πνευματικών, καλλιτεχνικών, πολιτιστικών, ενδιαφερόντων.
7. Σύγχρονο αίτημα αποτελεί η συστηματική και στενή επικοινωνία ανάμεσα στους επιστημονικούς κλάδους και στις ειδικότητες , ώστε να γίνεται ανταλλαγή και να μη χάνεται η ολότητα.
Επιμέλεια: Βέρα Δακανάλη
Ορισμός :εξειδίκευση είναι η διαρκής , μεθοδική και συστηματική προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει και να κατανοήσει σε πλάτος και σε βάθος έναν τομέα της επιστήμης, της τεχνικής και της τεχνολογίας με απώτερο σκοπό τη μεγιστοποίηση της απόδοσής του σε κάθε επίπεδο. Συνεπώς είναι η αποκλειστική ενασχόληση μ΄ένα ειδικό αντικείμενο εργασίας και η παράλληλη απόκτηση πάγιων, συγκεκριμένων και ειδικών γνώσεων γι΄ αυτό.
Λόγοι που καθιστούν αναγκαία την εξειδίκευση:
Α .Πνευματικοί:
1. Τα όρια αντοχής του ανθρώπινου νου είναι συγκεκριμένα και περιορισμένα. Η καθολική και σφαιρική γνώση των πραγμάτων είναι αδύνατη και αυτό επειδή το ανθρώπινο πνεύμα έχει πεπερασμένες ικανότητες και δυνατότητες από άποψη μνήμης, όγκου και χρόνου.
2. Η δημιουργία νέων επιστημών και η ανάπτυξη της τεχνικής και της τεχνολογίας δίνει καινούργιες διαστάσεις και κάνει αναγκαίο τον κατακερματισμό της γνώσης.
3. Ο αέναος, ταχύρυθμος και εκρηκτικός πολλαπλασιασμός των γνώσεων, των εφευρέσεων και των εξελίξεων.
4. Η ανάγκη για ουσιαστική και εξονυχιστική εμβάθυνση στον τομέα των επιστημών, των τεχνών και των γραμμάτων. Το πλήθος των γνώσεων είναι τόσο μεγάλο που αν ισχυριστούμε ότι το κατέχουμε αυτό θα ήταν μόνο μια πλάνη και θα δημιουργούσε μια επιφανειακή κρούστα του επιστητού.
5. Η τάση του ανθρώπου να έχει ιδιαίτερες κλίσεις απέναντι σ΄ ένα συγκεκριμένο τομέα της γνώσης, της επιστήμης και της εργασίας. Η κλίση και το ιδιαίτερο ενδιαφέρον επιφέρουν προτιμήσεις και ειδικές επιλογές. Η εξειδίκευση στηρίζεται επομένως στις διαφορές των φυσικών ικανοτήτων που υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων.
Β. Κοινωνικοί:
1. Η επιθυμία και η ανάγκη για αγαθά υψηλής ποιότητας.
2. H ανάγκη αύξησης της παραγωγής σε σύντομο χρόνο για την κάλυψη των καταναλωτικών τάσεων του ανθρώπου.
3. Η καταναλωτική μανία επιβάλλει τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας και της εργασίας σ΄ όλους τους τομείς.
Γ. Οικονομικοί:
1. Η επιστήμη έχει αναχθεί σε πρώτιστο παραγωγικό παράγοντα με απεριόριστες δυνατότητες.
2. Η τάση για μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας σε ελάχιστο χρόνο.
3. Ο οικονομικός ανταγωνισμός που υπάρχει ανάμεσα στα άτομα και στα κράτη.
Θετικά αποτελέσματα της εξειδίκευσης:
Α. Πνευματικός τομέας:
1. Το άτομο προσεγγίζει σε βάθος το αντικείμενο ή την εργασία με την οποία καταγίνεται. Ετσι, γνωρίζει τις λεπτομέρειες και τις όλες πτυχές του. Επομένως απομακρύνεται η πιθανότητα λάθους ή άστοχων ενεργειών.
2. Η ανθρώπινη σκέψη απελευθερώνεται και λυτρώνεται από προκαταλήψεις, σκοταδισμούς και προλήψεις.
3. Οι επιστήμες και οι τέχνες προωθούνται και εξελίσσονται. Διανοίγονται νέες προοπτικές και ευνοούνται νέοι τρόποι έρευνας.
Β. Οικονομικός τομέας:
1. Αυξάνεται η παραγωγή και επιταχύνεται ο ρυθμός της οικονομικής ανάπτυξης.
2. Βελτιώνονται ποιοτικά κι ποσοτικά τα παραγόμενα αγαθά.
3. Η εργασία οργανώνεται πιο μεθοδικά και συντελείται σε γρηγορότερο χρόνο.
4. Μειώνεται η ανεργία , αφού δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας
Γ. Κοινωνικός τομέας:
1. Καλλιεργείται η αδιάλειπτη και αρμονική συνεργασία και ενισχύεται η κοινωνικότητα του ατόμου.
2. Επιτυγχάνεται η επίλυση σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων που απαιτούν τη συμβολή και τη συνδρομή των εξειδικευμένων.
Δ. Προσωπικός τομέας:
1. Ο άνθρωπος ικανοποιεί τις φιλοδοξίες του και υλοποιεί τους πολυάριθμους στόχους του.
2. Αξιοποιούνται όλες οι ικανότητες του ατόμου και έτσι αποκτά πείρα και επιδεξιότητα.
Αρνητικά αποτελέσματα:
1. Το άτομο αδυνατεί να έχει συνολική θεώρηση και πολυπρισματική αντιμετώπιση των πραγμάτων. Επέρχεται η πνευματική μονομέρεια, η στεγανοποίηση και η τυποποίηση. Ο εργαζόμενος γίνεται μονοδιάστατος και ελλοχεύει ο κίνδυνος της απομόνωσης του από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
1. Επιφέρει την πλήξη, την ανία και τη μονοτονία. Το άτομο σταδιακά χάνει το ενδιαφέρον του για την εργασία και μπορεί ακόμη και να αδιαφορήσει γι΄ αυτή.
2. Ο άνθρωπος γίνεται δούλος και εξάρτημα της μηχανής. Μετατρέπεται σε στυγνό τεχνοκράτη χωρίς ευρύτερη παιδεία.
3. Ο εργαζόμενος στερείται τη χαρά της εργασίας και της δημιουργίας γιατί το προϊόν του μόχθου του αποτελεί μέρος του όλου.
4. Η εξειδίκευση μπορεί να προκαλέσει εσωτερικό κενό και να τον φθείρει εσωτερικά, αφού το έργο του στηρίζεται στην τυποποίηση και την επανάληψη.
5. Χάνεται η ατομικότητα και η μοναδικότητα.
6. Πιθανότητα κατασκευής μέσων μαζικής καταστροφής, όπως πυρηνικά όπλα και προώθηση του δόγματος “η επιστήμη για την επιστήμη”.
7. Συγκέντρωση υπερβολικής δύναμης σε κύκλους εξειδικευμένων ατόμων.
8. Η επιστήμη μπορεί να γίνει μέσο πλουτισμού και έτσι να χάσει το ανθρωπιστικό της περιεχόμενο.
Τρόποι περιστολής των αρνητικών διαστάσεων της εξειδίκευσης:
1. Ολοκληρωτική και γενική παιδεία. Η αγωγή που παρέχεται πρέπει να είναι πολύπλευρη και ουσιαστική. Η κατακερματισμένη και τεμαχισμένη γνώση στο χώρο του σχολείου δημιουργεί μονομερείς και ατελείς προσωπικότητες. Η ανθρωπιστική παιδεία μπορεί να δημιουργήσει αρτιωμένα άτομα.
2. Οι επιστήμες είναι αναγκαίο να εκδηλώνουν έντονη κοινωνική συμπεριφορά και να συμμετέχουν ενεργά στα κοινωνικά δρώμενα.
3. Επιβάλλεται να δημιουργηθούν ευχάριστες εργασιακές και διαπροσωπικές συνθήκες, έτσι ώστε να περιορίζεται η πλήξη και η ανία που προέρχονται από την τυποποίηση.
4. Επιτακτική ανάγκη είναι η τεχνολογία να χρησιμοποιηθεί για την πρόοδο και την εξέλιξη του ανθρώπου και όχι για την καταστροφή και την εξόντωσή του. Συνειδητοποίηση της ευθύνης των επιστημόνων, ώστε να αποφεύγονται τα καταστροφικά δημιουργήματα.
5. Η εξειδίκευση μπορεί να συζευχθεί αρμονικά με την ευρυμάθεια και την ψυχική ωριμότητα.
6. Ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητο να αξιοποιηθεί για την ανάπτυξη ποικίλων πνευματικών, καλλιτεχνικών, πολιτιστικών, ενδιαφερόντων.
7. Σύγχρονο αίτημα αποτελεί η συστηματική και στενή επικοινωνία ανάμεσα στους επιστημονικούς κλάδους και στις ειδικότητες , ώστε να γίνεται ανταλλαγή και να μη χάνεται η ολότητα.
Επιμέλεια: Βέρα Δακανάλη
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)