Η σκηνοθέτρια Μαρία Ηλιού µιλάει για το ντοκυµαντέρ και τη φωτογραφική έκθεση µε ανέκδοτο υλικό
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 07/01/2012, 05:45
«Από τα πρώτα χρόνια της ζωής µου η Σµύρνη µε στοίχειωνε» λέει η σκηνοθέτρια Μαρία Ηλιού. «Ηταν εκεί, στις κουβέντες µας, στα όνειρά µας και στους εφιάλτες µας. Η αποδοχή του διαφορετικού, οι καινούργιες ιδέες, η µουσική, τα γέλια αλλά και η νοσταλγία για τον µαγικό τρόπο που περιέγραφε ο πατέρας µου υπήρχαν µε κάθε τρόπο στην καθηµερινότητά µας. Καµία άλλη πόλη στη Γη δεν ήταν τόσο µοναδική».
Αυτή τη µαγική πόλη, την κοσµοπολίτικη Σµύρνη που έσβησαν οι στάχτες της πυρκαγιάwς, προσπαθούσε να αναστήσει στο µυαλό της από κοριτσάκι. Αλίµονο, όµως. Οι εικόνες της Καταστροφής ήταν ισχυρότερες. Από µικρή ηλικία ακόµη θυµάται να ξυπνάει από τον ύπνο λουσµένη στον ιδρώτα προσπαθώντας να σωθεί από τον εφιάλτη της πόλης να καίγεται και της θάλασσας να γεµίζει πτώµατα. Και η προσπάθειά της να φανταστεί τη ζωή της Σµύρνης πριν από την Καταστροφή γινόταν ολοένα εντονότερη.
Οι φωτογραφίες όµως είχαν χαθεί στην πυρκαγιά. Πού θα µπορούσε να ανακαλύψει µια µυστική κλειδαρότρυπα, έναν µαγικό φακό για να µπορέσει να δει την καθηµερινή ζωή αλλά και τι ακριβώς συνέβη και φθάσαµε στην Καταστροφή;
Η απάντησηήρθε πολλά χρόνια αργότερα. Οταν βρέθηκε στην Αµερική για να δουλέψει το ντοκυµαντέρ «Το ταξίδι. Το ελληνικό όνειρο στην Αµερική» (παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη το 2007) η Μαρία Ηλιού ανακάλυψε άγνωστα φιλµάκια και φωτογραφίες από τη Σµύρνη. «Τότε ήταν που ένιωσα ότι είχε φτάσει η στιγµή να δω επιτέλους µέσα από πραγµατικές εικόνες την πόλη της Σµύρνης».
Ενενήντα χρόνια μετά
Κάπως έτσι ξεκίνησε η έρευνα και η συνεργασία της µε τον ιστορικό σύµβουλο Αλέξανδρο Κιτροέφ (συνεργάτη της στο προαναφερθέν ντοκυµαντέρ) η οποία είχε ως αποτέλεσµα ένα ντοκυµαντέρ και µια φωτογραφική έκθεση. Επειτα από τέσσερα χρόνια συνεργασίας και έρευνας σε δύο ηπείρους, τα κλειστά αρχεία ανοίγουν και µια νέα οπτική φωτίζεται. Με τίτλο «Σµύρνη: Η καταστροφή του κοσµοπολιτισµού (1900-1922)» το ντοκυµαντέρ και η οµώνυµη φωτογραφική έκθεση αναβιώνουν στο Μουσείο Μπενάκη (24/1–26/2) µε τον πιο ελκυστικό τρόπο όλες τις κοινότητες στη ζωή της Σµύρνης: του λιµανιού όπου η ∆ύση και η Ανατολή διασταυρώνονταν µε κάθε τρόπο.
Ηταν άραγεη φράση του Mίλερ «Η Σµύρνη έχει σβηστεί απότη µνήµητης ανθρωπότητας» που έκανε την ιδέα εµµονή και την εµµονή πραγµατικότητα; Οποια και να είναι η αιτία, ηεπιθυµία της ΜαρίαΗλιού ενισχύθηκε στα χρόνια των σπουδών της στο εξωτερικό και των ταξιδιών της σε διαφορετικές χώρες. Τότε που ανακάλυψε ότιη δικήτης Σµύρνη, η Σµύρνη τουκοσµοπολιτισµού, τηςχαράς, τηςζωής αλλά και της Καταστροφής, ήταν άγνωστη στην Ευρώπη και στην Αµερική.
Η χρονική συγκυρία δεν είναι τυχαία. Ακριβώς 90 χρόνια µετά την Καταστροφή, τόσο το ντοκυµαντέρ όσο και η έκθεση αναφέρονται στη Σµύρνη που χάθηκε αλλά και στα δραµατικά γεγονότα του ’ 22. «Είναι απίστευτο τι βρίσκει κανείς αν ψάξει µε επιµονή» λέει η σκηνοθέτρια. «Στην αρχή όλοι µας έλεγαν “δεν έχουµε τίποτα σχετικό”. Χρειάστηκε υποµονή και βέβαια η αµέριστη στήριξη των χορηγών µας για να φτάσουµε στο αποτέλεσµα αυτό».
Ο µη κερδοσκοπικός οργανισµός Πρωτέας ανακάλυψε και συντήρησε φιλµάκια και φωτογραφίες που βρέθηκαν σε αρχεία στην Αµερική και στην Ευρώπη. Στην έκθεση φιλοξενούνται, µεταξύ άλλων, ανέκδοτες φωτογραφίες από τα αρχεία του Πανεπιστηµίου Πρίνστον και του Χάρβαρντ, της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου, του Αµερικανικού Ερυθρού Σταυρού, του Αυτοκρατορικού Πολεµικού Μουσείου του Λονδίνου και συλλεκτών όπως ο Γάλλος Πιερ ντε Ζιγκόρ, ο οποίος συγκέντρωνε όλη του τη ζωή φωτογραφικό υλικό από την ιστορία της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Τέλος, συµπεριλαµβάνονται σπάνιες έγχρωµες φωτογραφίες της εποχής.
«Μιλάµε για τηνκοσµο πολίτικη Σµύρνηκαιγια την Καταστροφή τιµώντας τις οικογένειές µας καιτον κόσµο που χάθηκε αλλά και την επιστήµη της Ιστορίας» τονίζει η Μαρία Ηλιού. «Από τη µιαφέρνουµεπίσω τις ξεχασµένες εικόνες σε κλειστά ντουλάπια από ευρωπαϊκά και αµερικανικά αρχεία και από την άλλη ρίχνουµε µια νέα µατιά στην ιστορία της Σµύρνης. Μια µατιά που κρατά αποστάσεις τόσο από µια υπέρµετρα εθνικιστική αφήγηση όσοκαι από νεότερες απόπειρες που αποσιωπούν τα τραγικά γεγονότα της Καταστροφής παραµορφώνοντας την αλήθεια. Η Σµύρνη εξακολουθεί να είναι µια ιδέα, ένας τρόπος ζωής που έχει να κάνει µε τον κοσµοπολιτισµό, τη χαρά της ζωής αλλά και τους θρήνους. Τη Σµύρνη µπορείνα την έχει κανείς πάντα µαζί του». Η έκθεση πραγµατοποιείται µε τη χορηγία του Ιδρύµατος Μποδοσάκη για τη συλλογή και συντήρηση του αρχειακού οπτικού υλικού, του Ιδρύµατος Ιωάννη Φ. Κωστοπούλου, της Ελληνικής Τηλεόρασης, καθώς και τωνιδρυµάτων Argyros Foundation, Nicholas J. Bouras και Anna Κ. Bouras Foundation,JimChanos Foundation και Roy και Diana Vagelos Foundation.
Η µεγάλη Ιστορία και τρεις προσωπικές ιστορίες
Ως αποτέλεσμα συλλογικής δουλειάς περιγράφει η Μαρία Ηλιού το ντοκυμαντέρ «Σμύρνη: Η καταστροφή του κοσμοπολιτισμού (1900-1922)», με βασικούς ομιλητές ιστορικούς από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, καθώς και πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς Σμυρνιούς που μιλούν για τη μεγάλη Ιστορία αλλά και για τις προσωπικές τους ιστορίες. Τρεις από αυτούς ξεδιπλώνουν μια ελληνική, μια αρμενική και μια μουσουλμανική ιστορία σε σχέση με τα γεγονότα, από τα χρόνια του κοσμοπολιτισμού ως εκείνα της καταστροφής.
Αυτόπτης μάρτυς των γεγονότων είναι ο υπερήλικος Αρμένης Τζακ Ναλμπαντιάν , ενώ από ελληνικής πλευράς η διήγηση είναι της Ελένης Μπαστέα και από μουσουλμανικής της Λεϊλά Νεϊζί, η οποία και «ανακρίνει» την Ιρέν Γκουλφέμ, μέλος μιας από τις μεγάλες μουσουλμανικές οικογένειες της Σμύρνης. «Αφήσαμε την πόλη να καεί» λέει η τελευταία σε μια σπάνια μαρτυρία σχετικά με το ποιος έβαλε τη φωτιά που κατέστρεψε απ’ άκρου εις άκρον την πόλη. Ο κύριος κορμός της ιστορίας ξετυλίγεται μέσα από τα χείλη του αμερικανού ιστορικού, συγγραφέα του βιβλίου «Χαμένος Παράδεισος» Τζάιλς Μίλτον, ενώ μιλούν ακόμη ο Θάνος Βερέμης, ο Αλέξανδρος Κιτροέφ και η Βικτώρια Σολομωνίδου. Η Μαρία Ηλιού κάνει ιδιαίτερη αναφορά στη δουλειά του διευθυντή φωτογραφίας Αλεν Μουρ, στη συνεργασία της με τον ιστορικό σύμβουλο Αλέξανδρο Κιτροέφ και στη μουσική του Νίκου Πλατύραχου, η οποία δεν έχει σχέση με τα ρεμπέτικα τραγούδια των προσφύγων. «Ακούμε ό,τι άκουγαν στη Σμύρνη στα κοσμοπολίτικα χρόνια: καντσονέτες, γαλλικά και ιταλικά τραγουδάκια. Βεβαίως υπήρχαν και τα ανατολίτικα μοτίβα, αλλά τα άλλα ήταν που κυριαρχούσαν» εξηγεί η σκηνοθέτρια. Το μοντάζ έχει γίνει από την Αλίκη Παναγή και η ηχοληψία από τον Τζον Ζέκα.
http://www.tovima.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου