Τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης και ο ρόλος τους στη σύγχρονη κοινωνία.
1. Γενική αναφορά: Διανύουμε μια περίοδο, που βιώνουμε τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, της άμεσης πληροφόρησης και της υπερτελειοποίησης των Μ.Μ.Ε. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με την εκπληκτική δυνατότητα συνδυασμού ήχου και εικόνας και με την ευκρίνεια τους, εξασφαλίζουν «την τεχνολογική γεφύρωση της πληροφορίας με την κατανόηση» . Έτσι έχει δημιουργηθεί ένα ανοικτό «εκπαιδευτικό περιβάλλον», που ανάλογα με την παρεχόμενη γνώση επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την κοινωνία. Τα ΜΜΕ αποτελούν στις μέρες μας τις αποκλειστικές σχεδόν πηγές ενημέρωσης για τα τεκταινόμενα στον κόσμο. Η έρευνα έχει δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο τα ΜΜΕ καθορίζουν τη θεματολογία της ενημέρωσης όσον αφορά στο δημόσιο χώρο προσανατολίζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονται γι' αυτά.
2. Διασάφηση της έννοιας: Όλα τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης και ενημέρωσης, που απευθύνονται στα πλατιά στρώματα του λαού και αφορούν θέματα πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, επιστημονικά, ονομάζονται μαζικά μέσα ενημέρωσης.
Σ’ αυτά περιλαμβάνονται : ο τύπος (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία) , το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και ασκούν καταλυτική επίδραση σε όλα τα επίπεδα ζωής μιας κοινωνίας, ιδιαίτερα σήμερα με την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας.
3. Επιδράσεις τους στην κοινωνία: Ανάλογα με την ποιότητα της ενημέρωσης, τον τρόπο λειτουργίας τους και το κοινό προς το οποίο απευθύνονται, εξαρτάται το πόσο και πως επηρεάζουν.
Α. Θετικά: Όταν η ενημέρωση είναι υπεύθυνη και αντικειμενική και η ποιότητα του κοινού καλή, τότε επιδρά θετικά γιατί:
• Γίνονται πηγή γνώσεων, πληροφοριών και νέων επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων και δεδομένων, πράγμα που βοηθά τον άνθρωπο στην προσαρμογή στη νέα
πραγματικότητα.
• Ενημερώνουν για όλα όσα συμβαίνουν σε παγκόσμια κλίμακα και το άτομο γνωρίζοντας τις αντικειμενικές συνθήκες μπορεί να προγραμματίσει και να οργανώσει σωστά τη ζωή του. Επίσης, έχει τη δυνατότητα να συγχρονιστεί με τις νέες κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνθήκες, που δημιουργούνται στην παγκόσμια κοινότητα.
• Προσφέρουν στο ευρύ κοινό πολιτιστικά και πνευματικά αγαθά σύγχρονα και του παρελθόντος και έτσι διευρύνουν τις γνώσεις του και οξύνουν την κρίση του.
• Μέσω των ΜΜΕ αποκτούμε γνώση πολύπλευρη, κρίνουμε και αξιοποιούμε τα δρώμενα, προσλαμβάνουμε νέες ιδέες, διαμορφώνοντας ολοκληρωμένη αντίληψη για τα πράγματα.
• Συμβάλλουν στην επικοινωνία των λαών και στην αλληλεπίδραση του πολιτισμού τους, στη δημιουργία φιλίας, συνεργασίας και αλληλεγγύης.
• Ενημερώνουν, ευαισθητοποιούν και διαφωτίζουν τους λαούς γύρω από τα μεγάλα, ποικίλα και πολύπλοκα παγκόσμια προβλήματα και προβάλλουν τις προσπάθειες, που γίνονται για την επίλυση τους.
• Γίνονται τα μέσα διακίνησης των ιδεών και των ιδεολογιών συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κρίσης του ατόμου και την απαλλαγή του από δογματισμό και τις προκαταλήψεις, διευρύνουν τους πνευματικούς του ορίζοντες και το κάνουν ενεργό συμμέτοχο στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα. Όταν η πληροφόρηση είναι απροκατάληπτη και πολύπλευρη, ο πολίτης αποκτά άποψη έχοντας έτσι τη δυνατότητα να συμμετάσχει σε κοινωνικό και πολιτικό διάλογο και να ελέγχει την πολιτική ηγεσία.
• Όταν λειτουργούν βάσει κανόνων δεοντολογίας, αποτελούν ψυχαγωγικό και μορφωτικό μέσο των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων του λαού.Λειτουργούν ως μέσα ελέγχου και κριτικής των ιθυνόντων και συντελούν στην αποτροπή σκανδάλων και κατάχρησης εξουσίας. Ακόμα και σε κοινωνικό επίπεδο ελέγχουν και επικρίνουν την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, το ρατσισμό και την αδικία. Οι πολίτες, τέλος, που είναι ενημερωμένοι κατάλληλα, όταν τα ΜΜΕ λει¬τουργούν ορθά, ευαισθητοποιούνται για τα κοινωνικά προβλήματα όπως ο ρατσισμός, η βία, η τρομοκρατία, ο αναλφαβητισμός, η καταστρατήγηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αγωνίζονται στη συνέχεια για την επίλυση αυτών και τη διασφάλιση της κοινωνικής ευρυθμίας. Οι ενημερωμένοι και ευαι¬σθητοποιημένοι πολίτες, αγωνίζονται για τη δικαιοσύνη και την αξιο¬κρατία και αντιστέκονται στον τυφλό κομματισμό και την πόλωση, ψηφίζουν υπεύθυνα και αγωνίζονται για μια πιο υγιή Δημοκρατία.
Β. Αρνητικά: Όταν από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης λείπει η αντικειμενικότητα ή λειτουργούν χάρη συμφερόντων, τότε επιδρούν αρνητικά, οπότε έχουμε τον «κιτρινισμό» τους λειτουργούν αρνητικά στο σύνολο, όταν:
α) Αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από τα πραγματικά προβλήματα, ή διαστρεβλώνουν τα γεγονότα, εξυπηρετώντας κάποια πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, καθώς και ιδεολογικές σκοπιμότητες.
β) Καλλιεργούν τα πάθη και τα μίση, ή φανατίζουν το κοινό με την πολιτική και ιδεολογική προπαγάνδα για να πετύχουν συγκεκριμένους σκοπούς. Ενισχύουν το πνεύμα του ρατσισμού και εθνικισμού.
γ) Κάνουν «πλύση εγκεφάλου» με την προπαγάνδα, που είναι το προσφορότερο μέσο υπονόμευσης της κοινωνίας. Συνεπώς χειραγωγούν, αλλοτριώνουν, εξωκατευθύνουν.
δ) Καλλιεργούν τη σκανδαλολογία και σπιλώνουν προσωπικότητες του δημοσίου βίου για εξυπηρέτηση κάποιων σκοπιμοτήτων.
ε) Προβάλλουν πλαστά πρότυπα ζωής, ή δημιουργούν πλασματικές ανάγκες στα μέλη της κοινωνίας ή προβάλλουν σαν μέγιστη αξία το χρήμα. Επομένως, προωθούν το καταναλωτικό πρότυπο ζωής και τις υλικές αξίες.
στ) Περιορίζουν το διάλογο, λόγω της εικόνας, και κατεπέκταση την επικοινωνία των ατόμων.
ζ) Κακομεταχειρίζονται τη γλώσσα, με αποτέλεσμα να την αλλοτριώνουν, να την υποβαθμίζουν και να ασχημονούν σε βάρος της. Χρησιμοποιούν πολλές ξενόφερτες λέξεις.
η) Γίνονται μέσα για την προώθηση της «προπαγάνδας» με την οποία μπορούν να χειραγωγούν τη μεγάλη μάζα του λαού.
θ) Προβάλλουν σκηνές ή πράξεις βίας, που επηρεάζουν αρνητικά ειδικά τον ψυχισμό των νέων ανθρώπων και κυρίως των παιδιών.
ι) Δημιουργούν τεχνητή ένταση και κινδυνολογία από ανύπαρκτα γεγονότα, ή επιβάλλουν με την τεράστια δύναμη τους ανάξια πρόσωπα σε ανώτερα αξιώματα και υπονομεύουν τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς και την ίδια της ύπαρξη της δημοκρατίας.
ια)Παραβιάζουν την ιδιωτική ζωή επώνυμων και ανώνυμων πολιτών. Το θεμελιώδες αυτό αγαθό, της ιδιωτικότητας, κινδυνεύει από την παραβατικότητα πολλών, οι οποίοι λατρεύουν να ζουν μέσα από τη ζωή των άλλων. Συσκευές Gps, webcameras, κινητά τηλέφωνα τελευταίας τεχνολογίας με ενσωματωμένες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, κάμερες και εκατοντάδες άλλες εφαρμογές προηγμένης τεχνολογίας, έχουν επιστρατευθεί για τη συλλογή και εκμετάλλευση πλήθους προσωπικών στιγμών εκατομμυρίων ανυποψίαστων πολιτών διάσημων ή άσημων. Αναμφίβολα η εξέλιξη αυτών των νέων τεχνολογιών, δημιουργεί μια άνευ προηγουμένου δυναμική εισβολή στην ιδιωτική ζωή του κάθε ατόμου. Είναι γεγονός ότι αρκετός κόσμος έχει προβληματιστεί και έχει εκφραστεί ανοιχτά, σχετικά με τη δίκαιη ή όχι, εκμετάλλευση της ιδιωτικής ζωής του καθενός από τα ΜΜΕ. Αναμφίβολα, λοιπόν, η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στους δημοσιογράφους να προμηθεύονται υλικό, που σε αντίθετες συνθήκες θα ήταν αδιανόητο να λάβουν. Στη διάθεση πολλών δημοσιογραφικών επιτελείων, που συχνά αντιπροσωπεύουν ένα συγκεκριμένο είδος, συχνά βρίσκονται υπερσύγχρονες τεχνολογίες παρακολούθησης.
4. Προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας: Για να λειτουργήσουν σωστά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θα πρέπει να ισχύουν κάποιοι κανόνες δεοντολογίας, που εφαρμόζονται χωρίς φυσικά να γίνεται λογοκρισία.
Επίσης σ’ αυτό θα συμβάλλει και η στάση το ατόμου απέναντι σ’ αυτά, που. εξαρτάται από το πνευματικό του επίπεδο και τους αμυντικούς μηχανισμούς, που έχει αναπτύξει.
Η ορθή λειτουργία προϋποθέτει τα εξής:
α) τη λειτουργία δημοκρατικού πολιτεύματος , που κατοχυρώνει την ελευθερία
του τύπου, της έκφρασης και τα υποστηρίζει, αφού με αυτά εξασφαλίζεται και
η συμμετοχή όλων των κοινωνικών φορέων στη διαμόρφωση της σωστής και
αντικειμενικής πληροφόρησης ή και της κριτικής (τη διαμόρφωση της κοινής
γνώμης θετική ή αρνητικής).
β) τη σφαιρική, ολόπλευρη, ποιοτική και αντικειμενική ενημέρωση του κοινού.
γ) ποιοτικά και όχι μόνο εμπορικά κριτήρια στην επιλογή των θεμάτων
δ) προβολή θεμάτων, ειδήσεων και εκδηλώσεων που δεν προσβάλλουν το
δημόσιο αίσθημα.
ε) την έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση του κοινού.
στ) το ήθος, την πνευματική δραστηριότητα, τη συνειδητοποίηση των ευθυνών
των λειτουργών των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
ζ) την κριτική στάση του ίδιου του αποδέκτη, που εξαρτάται φυσικά από την
πνευματική του καλλιέργεια και τα πνευματικά του ερεθίσματα.
η) την αξιολόγηση, τον έλεγχο και τη λογική επεξεργασία των μηνυμάτων από
τον αποδέκτη.
θ) τη σωστή αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων, που οφείλεται τόσο στην
παιδεία, όσο και την απαλλαγή από φανατισμό ή προκατάληψη του αποδέκτη.
Επίλογος: Η τεχνολογική εξέλιξη έδωσε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης μια τεράστια δύναμη, που συνδυασμένη και με τα πολύπλοκα πολιτικοοικονομικά και κοινωνικά συμφέροντα, μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στην πορεία της ανθρωπότητας. Αυτή η πορεία εξαρτάται τόσο από την καλή ή κακή χρήση τους από τους λειτουργούς τους, όσο και από το πνευματικό επίπεδο των λαών - αποδεκτών των μηνυμάτων. Είναι ένα κρίσιμο σημείο, που θα πρέπει να το εξετάσουν με ψυχραιμία και ευθύνη κυρίως οι λειτουργοί των μέσων μαζικής επικοινωνίας, ώστε ο ρόλος τους να αποβεί ωφέλιμος και εποικοδομητικός για την κλυδωνιζόμενη σύγχρονη κοινωνία.
Επιμέλεια: Βέρα Δακανάλη
23 Ιουλίου 2010
Η ιδιωτικη ζωη των δημοσιων προσωπων
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=2&artid=90839&dt=07/09/1997
ΝΙΚΟΣ Κ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ | Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 1997
Τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας και αλλού μια σειρά περιστατικών έχει θέσει ξανά, με τρόπο ιδιαίτερα οξύ, το ερώτημα αν η ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων προστατεύεται ή όχι έναντι των μέσων ενημέρωσης.
Θυμίζω τον βασικό προβληματισμό επί του θέματος: σε αντίθεση προς τον ανώνυμο πολίτη, η ιδιωτική ζωή του οποίου είναι απαραβίαστη και γίνεται δεκτό ότι προστατεύεται από το μάτι όχι μόνον του περίεργου απλώς συμπολίτη του, αλλά και από τη γραφίδα ή την κάμερα του πολυμήχανου δημοσιογράφου, υποστηρίζεται ότι κάθε πρόσωπο που διεκδικεί ή αναδέχεται δημόσια αξιώματα οφείλει να εκτίθεται στην κριτική. Οχι μόνον για τις δημόσιες πράξεις ή παραλείψεις του, αλλά και για κάθε πτυχή της ζωής του, πρόσφατης ή απώτερης, προσωπικής, επαγγελματικής ή άλλης. Και τούτο, όπως δέχθηκε το ελληνικό δικαστήριο που δικαίωσε τηλεοπτικό κανάλι και συνεργάτη του στην υπόθεση Παπαθεμελή, «λόγω του δικαιολογημένου επαγγελματικού ενδιαφέροντος των δημοσιογράφων, που ασκούν δημόσια αποστολή, για τη δημοσίευση ή μετάδοση ειδήσεων (γεγονότων) και σχολίων σχετικά με τις πράξεις και τη συμπεριφορά προσώπων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την κοινή γνώμη. Γι' αυτό» συνέχιζε το ίδιο δικαστήριο συνοψίζοντας αρκετά ικανοποιητικά την κρατούσα νομολογία «μπορούν να δημοσιεύουν ή να μεταδίδουν ειδήσεις, εικόνες από την ιδιωτική ζωή και σχόλια, για τη σχετική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού, με δριμεία κριτική ή δυσμενείς, ακόμη και σκωπτικούς ή ειρωνικούς χαρακτηρισμούς για τα πρόσωπα αυτά, χωρίς αυτό να συνιστά προσβολή της προσωπικότητάς τους ή παραβίαση των [...] κανόνων δεοντολογίας» (ΔΠρωτΑθ 16280/1995).
Ετσι, για να υπενθυμίσω μερικά χτυπητά παραδείγματα των τελευταίων ετών, στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρήθηκε θεμιτή η αποκάλυψη παλαιού εξωσυζυγικού δεσμού υποψήφιου προέδρου η οποία τον εξαφάνισε πολιτικά, όπως και η αποκάλυψη ότι επιλεγείς για θέση ανώτατου δικαστή έπαιρνε ως φοιτητής μαριχουάνα, πληροφορία που χαντάκωσε την υποψηφιότητά του. Στη Γαλλία πάλι, η δημοσίευση φωτογραφίας της εξώγαμης κόρης του προέδρου Μιτεράν θεωρήθηκε απόλυτα φυσιολογική ενώ, αντίθετα, η δημοσίευση φωτογραφίας της συζύγου του πρωθυπουργού Φαμπιύς να κάνει ηλιοθεραπεία γυμνόστηθη προκάλεσε καταδίκη του εντύπου. Οσο για το φιλοναζιστικό παρελθόν των γερμανών πολιτικών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, θεωρήθηκε απόλυτα θεμιτό να ερευνάται, ακόμη και όταν αφορούσε λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές εκδηλώσεις της εφηβικής, ακόμη και της παιδικής ηλικίας. Στη χώρα μας, τέλος, μετά τη μεταπολίτευση του 1974, δεν γνωρίζω καμιά καταδίκη εντύπου για αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής δημόσιων προσώπων, είτε πρόκειται για τις γνωστές φωτογραφίες της κυρίας Δ. Λιάνη - Παπανδρέου, που μάλλον ήταν γνήσιες, είτε πρόκειται για την άλλη γνωστή φωτογραφία του κ. Μητσοτάκη με στολή αξιωματικού των SS, που μάλλον ήταν πλαστή.
Λιγότερο, λοιπόν, ή περισσότερο αυστηρή προστασία της ιδιωτικής ζωής των ανωνύμων και πλήρης κατ' αρχήν ασυλία του Τύπου και των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης όταν αυτά αναφέρονται στον βίο και την πολιτεία των δημόσιων προσώπων: αυτός φαίνεται να είναι σήμερα ο κανόνας, όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά και σε όλες τις χώρες του δυτικού συνταγματικού πολιτισμού. Εκδήλωση της ελευθερίας της έκφρασης σε μια δημοκρατική κοινωνία, ο κανόνας αυτός φιλοδοξεί επιπλέον να πραγματώσει και μιαν άλλη μείζονα συνταγματική αρχή: την αρχή της διαφάνειας για το πώς και το γιατί παίρνονται οι πολιτικές αποφάσεις, είτε πρόκειται για επιλογές με σπουδαίες οικονομικές επιπτώσεις, όπως π.χ. η ίδρυση ενός καζίνου ή η κατακύρωση ενός μεγάλου δημόσιου έργου, είτε πρόκειται για υποθέσεις τρέχουσας διαχείρισης, όπως η δανειοδότηση ενός επιχειρηματία ή η επιδότηση μιας επένδυσης.
* Η αρχή της διαφάνειας
Δεν προτίθεμαι να αμφισβητήσω ούτε την πολιτική σοφία ούτε το ηθικό βάρος του χρυσού αυτού κανόνα τον οποίο με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο αποδέχονται όλες οι δημοκρατικές έννομες τάξεις. Η ελευθερία της έκφρασης και της κριτικής, το δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού και ο δημοσιογράφος που δεν μετέρχεται μόνον ορθόδοξα μέσα για να εξασφαλίσει την είδηση είναι στοιχεία της δημοκρατίας και του νομικού πια πολιτισμού μας. Αντίθετα, σκοπεύω να επιστήσω την προσοχή σε μερικά σημεία του χρυσού αυτού κανόνα που, παραμένοντας ακόμη αρκετά ρευστά, έχουν οδηγήσει σε υπερβολές που κανένα δικαίωμα ενημέρωσης και καμιά αρχή της διαφάνειας δεν δικαιολογεί.
Τα σημεία στα οποία θα ήθελα να επιμείνω είναι τα εξής τρία: Ποια είναι εν τέλει τα δημόσια πρόσωπα που η ιδιωτική τους ζωή δεν προστατεύεται όπως εκείνη του κοινού πολίτη; Μήπως σε μια δημοκρατική κοινωνία που θέλει να σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, ορισμένες πτυχές της ιδιωτικής ζωής και των δημόσιων προσώπων πρέπει να παραμένουν εκτός προβολέων της δημοσιότητας αν οι ίδιοι το επιθυμούν; Και, τέλος, ποιες είναι καταλληλότερες θεσμικές εγγυήσεις για την αποτροπή των όποιων αθέμιτων προσβολών;
Είναι φανερό πως για το ζήτημα που μας απασχολεί, το ποιος είναι και το ποιος δεν είναι δημόσιο πρόσωπο έχει καίρια σημασία. Για μεν τον πρώτο, όπως είδαμε, τα μέσα ενημέρωσης βρίσκονται σε ένα οιονεί απυρόβλητο. Απεναντίας, για τον δεύτερο, οφείλουν να λογοδοτούν ακόμη και για ελάσσονες προσβολές της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής του. Ως εκ τούτου η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους μεν και τους δε έχει σπουδαία θεωρητική αλλά και πρακτική σημασία. Η σχετική συζήτηση διεξάγεται εδώ και χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η νομολογία του Ανώτατου Δικαστηρίου διακρίνει τους ασκούντες δημόσιο λειτούργημα (public officials) από τα πρόσωπα που, είτε λόγω της θέσης που κατέχουν είτε λόγω τυχαίων συμβάντων, βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης (public figures). Αντίστοιχη με τη γερμανική διάκριση μεταξύ προσώπων απόλυτης αφενός και σχετικής επικαιρότητας αφετέρου, η κατηγοριοποίηση αυτή δεν λύνει όλα τα προβλήματα. Γιατί, αν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ένας σημαίνων πολιτικός ή, σε τοπικό τουλάχιστον επίπεδο, ένας δημόσιος λειτουργός ανήκει εξ ορισμού στην κατηγορία των public officials ιδίως αν είναι αιρετός , δεν συμβαίνει το ίδιο με τον καλλιτέχνη που δεν επιδιώκει τη μεγάλη δημοσιότητα, ούτε με τον επιχειρηματία που δεν διοικεί ποδοσφαιρικό σωματείο, ούτε με τον μοναδικό αυτόπτη μάρτυρα ή το θύμα ενός στυγερού εγκλήματος, ούτε με τον υπερτυχερό του ΛΟΤΤΟ. Στις περιπτώσεις αυτές, όταν δεν είναι νοσηρή, η περιέργεια του κοινού να πληροφορηθεί πτυχές της ιδιωτικής ζωής των περί ων πρόκειται προσώπων δεν δικαιολογείται συνήθως από κανένα ενδιαφέρον για τα κοινά. Θα ήταν, συνεπώς, οξύμωρο, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης ενημέρωσης, η ιδιωτική ζωή τους να γίνει βορά της όποιας εφημερίδας ή του όποιου ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού.
Συνοψίζοντας, οσάκις δεν πρόκειται για πολιτικούς εν ενεργεία ή επίδοξους και για πρόσωπα που ασκούν δημόσιο λειτούργημα, χρειάζεται να γίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση μια στάθμιση για το αν και κατά πόσον η προσβολή της ιδιωτικής ζωής εξυπηρετεί ή όχι το θεμιτό δικαίωμα ενημέρωσης. Η αποκάλυψη, π.χ., του ότι ο αυτόπτης μάρτυς του στυγερού εγκλήματος του παραδείγματός μας είναι συνήθης μέθυσος δικαιολογείται, διότι σχετίζεται με την αξιοπιστία του. Δεν δικαιολογείται όμως εξίσου η αποκάλυψη ότι ο υπερτυχερός του ΛΟΤΤΟ, αν και φερόμενος ως καλός οικογενειάρχης, συντηρεί δύο ή περισσότερες ερωμένες.
Σημείο δεύτερο: Μήπως ακόμη και τα με την στενή έννοια του όρου δημόσια πρόσωπα, όπως ο πρωθυπουργός, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο αρχηγός του κράτους ή ο αρχιεπίσκοπος, διαθέτουν έναν πυρήνα ιδιωτικής ζωής ο οποίος βρίσκεται στο απυρόβλητο της δημοσιογραφικής αποκάλυψης και της δημόσιας κριτικής; Μήπως, δηλαδή, ακόμη και όσοι βρίσκονται εξ ορισμού στο επίκεντρο του εύλογου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης δικαιούνται μιας σφαίρας ιδιωτικού απορρήτου, σε πείσμα της ελευθερίας της έκφρασης και της αρχής της διαφάνειας; Καταφατική απάντηση στο ερώτημα αυτό έδωσε η γαλλική Δικαιοσύνη στην υπόθεση της συζύγου του τ. πρωθυπουργού Ρ. Φαμπιύς που μνημόνευσα προηγουμένως. Ενδιαφέρον επίσης έχει και η περίπτωση του Α. Παπανδρέου, ο δεσμός του οποίου με την κυρία Δ. Λιάνη, αν και επί μήνες γνωστός το 1986-87, δεν κατέστη αντικείμενο δημόσιας κριτικής και σκανδαλοθηρικών σχολίων παρά μόνον όταν αποκαλύφθηκε ο θαλάσσιος περίπατός τους με θαλαμηγό γνωστού δημάρχου και παράγοντα, την ημέρα της πρώτης επετείου του σεισμού της Καλαμάτας. Είχε τότε ανακοινωθεί επισήμως ότι ο πρωθυπουργός δεν θα μπορέσει να μεταβεί στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα για να διαπιστώσει επί τόπου την πορεία των έργων αποκατάστασης, λόγω ανειλημμένων υπηρεσιακών υποχρεώσεων. Εξάλλου, στην υπόθεση Προφιούμο, που συντάραξε την Αγγλία το 1963 και επέσπευσε τότε την πτώση του Συντηρητικού Κόμματος, η σχέση του ομώνυμου υπουργού Αμύνης με την Κριστίν Κίλερ δεν θα προκαλούσε ενδεχομένως τόσο θόρυβο αν δεν αποδεικνυόταν ότι η τελευταία συντηρούσε ταυτόχρονα ερωτικό δεσμό με τον στρατιωτικό ακόλουθο της σοβιετικής πρεσβείας στο Λονδίνο, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου.
Από τα παραδείγματα αυτά προκύπτει ότι η σφαίρα του ιδιωτικού απορρήτου των εν στενή εννοία δημόσιων προσώπων δεν έχει σταθερά όρια, τα οποία μπορούν εκ των προτέρων να καθορισθούν με νόμο ή άλλους κανόνες δεοντολογίας. Μια απλή κοινωνική συνάντηση του πρωθυπουργού με αμφίβολης εντιμότητας επιχειρηματία ενδέχεται να αποτελεί είδηση. Οπως και ένας ερωτικός δεσμός του, αν αυτός έχει επιπτώσεις πάνω στο πώς ασκεί τα καθήκοντά του. Αντίθετα, το καλλίγραμμο ή μη των στηθών της πρωθυπουργικής συζύγου, αν η τελευταία δεν έχει την παραμικρή ανάμειξη με τα δημόσια πράγματα ή αν η ίδια δεν έχει ταχθεί δημόσια κατά του γυμνισμού στις παραλίες, δεν νομίζω ότι εκφεύγει της σφαίρας του απορρήτου.
Ως εκ τούτου, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη διάκριση δημόσιων και μη προσώπων, έτσι και για την οριοθέτηση της σφαίρας του απόλυτου απορρήτου τα πράγματα είναι ρευστά και επιβάλλουν κάθε φορά σταθμίσεις, εν όψει των συγκεκριμένων περιστατικών. Ποιο είναι όμως το καταλληλότερο όργανο να προβαίνει στις εν λόγω σταθμίσεις; Οι όποιες επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων; Κάποια ανεξάρτητη διοικητική αρχή, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης; Ή μήπως ο δικαστής; Φθάνω, έτσι, στο τρίτο και τελευταίο σημείο που θα ήθελα να θίξω, δηλαδή στο ζήτημα των προσφορότερων εγγυήσεων για την αποτροπή των όποιων καταχρήσεων.
Οταν αναφέρομαι στα όργανα αυτά και τον ρόλο τους δεν υπαινίσσομαι σε καμιά περίπτωση προληπτικές παρεμβάσεις, αλλά μόνον κατασταλτικές. Παρεμβάσεις, δηλαδή, οι οποίες θα γίνονται εκ των υστέρων μετά την κυκλοφορία του εντύπου ή την πραγματοποίηση της επίμαχης εκπομπής και οι οποίες θα ήταν προτιμότερο να κινούνται μόνον ύστερα από παράπονο των άμεσα θιγομένων, δηλαδή αγωγή ή μηνυτήρια αναφορά, και όχι αυτεπαγγέλτως. Προληπτικά μέτρα, όπως η επιβολή κάποιου είδους λογοκρισίας, ενόσω θεωρητικά δεν απαγορεύονται στον τόπο μας για τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, αντίκεινται ευθέως προς την ελευθεροφωνία και θα πρέπει συνεπώς να αποφεύγονται.
Ετσι, σε ό,τι αφορά τις επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων ή, ενδεχομένως, και των ιδιοκτητών των μέσων ενημέρωσης , αν και η πρακτική άλλων χωρών έχει δείξει ότι η παρέμβασή τους με την επιβολή πειθαρχικών κυρώσεων σε δημοσιογράφους ή και εκδότες μπορεί να αποβεί αποτελεσματική, νομίζω ότι στη χώρα μας θα χρειασθεί να περάσει πολύς χρόνος για να λειτουργήσουν με τη στοιχειώδη σοβαρότητα αλλά και την αναγκαία αποτελεσματικότητα. Εν πρώτοις, διότι κατά τη γνώμη μου τα οικεία σωματεία αποφεύγουν συνήθως όπως ο διάβολος το λιβάνι να ασκήσουν την κρίσιμη αυτή αρμοδιότητα, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης υπεράσπισης των συμφερόντων των μελών τους. Διότι, δεύτερον, τα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια δεν διαθέτουν συνήθως το αναγκαίο κύρος για να ασκήσουν μια τόσο σοβαρή αρμοδιότητα. Διότι, τέλος, στο κυνήγι της αύξησης της κυκλοφορίας και των δεικτών ακροαματικότητας και θεαματικότητας, ο ανταγωνισμός είναι σήμερα τόσο ανελέητος ώστε τα περιθώρια για νηφάλιες σταθμίσεις και εφαρμογή ηθικών εν τέλει και μάλιστα εν πολλοίς άγραφων κανόνων, από τους άμεσα ενδιαφερομένους, να είναι εκ των πραγμάτων μικρά.
Σχεδόν εξίσου απαισιόδοξες σκέψεις προκαλεί και η προοπτική της ανάμειξης ανεξάρτητων διοικητικών αρχών στο πεδίο που μας απασχολεί. Οι υφιστάμενες και αναφέρομαι εδώ πρωτίστως στο ΕΣΡ δεν διαθέτουν ούτε το στοιχειώδες προσωπικό ούτε τα μέσα οικονομικά και άλλα για αποτελεσματική παρέμβαση. Απέχουν, επομένως, ακόμη από το να κατακτήσουν το αναγκαίο κύρος που θα τους επιτρέψει να ασκήσουν μιαν αρμοδιότητα που σημειωτέον ο τελευταίος ραδιοτηλεοπτικός νόμος τούς έχει κατ' ουσίαν αφαιρέσει. Το ζήτημα δεν είναι απλώς νομικό, ούτε καλών ενδεχομένως προθέσεων κάποιων ρομαντικών. Είναι κυρίως πολιτιστικό και πολιτικό, σε μια κοινωνία και σε ένα πολιτικό σύστημα που αρνούνται πεισματικά να υιοθετήσουν σοβαρούς θεσμούς για τον αυτοέλεγχό τους.
Απομένουν οι δικαστές. Την τομή, εν προκειμένω, την έκαμε ο νόμος 1178/1981 για την αστική ευθύνη του Τύπου, η ισχύς του οποίου επεκτάθηκε και στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης το 1995. Καθιερώνοντας μια σύντομη κατ' αρχήν διαδικασία για την εκδίκαση των σχετικών αγωγών και θέτοντας ένα minimum αποζημίωσης για αποκατάσταση της ηθικής βλάβης των θιγέντων από δημοσιεύματα ή εκπομπές, ο νόμος αυτός ευθυγράμμισε τη χώρα μας με την τάση που παρατηρείται στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, σε Ευρώπη και Αμερική, τα αδικήματα δηλαδή των μέσων ενημέρωσης να τιμωρούνται πρωτίστως από τον πολιτικό και μόνον δευτερευόντως από τον ποινικό δικαστή. Αν και δεν έχω ασχοληθεί συστηματικά με το θέμα, νομίζω ότι η 15χρονη εφαρμογή του ως άνω νόμου είναι κατ' αρχήν θετική, σε αντίθεση προς την εφαρμογή των περί προσβολής της τιμής διατάξεων του Π.Κ. από τα κοινά ποινικά δικαστήρια, στα οποία όλο και λιγότεροι θιγόμενοι καταφεύγουν.
* Η σφαίρα του απορρήτου
Αν η ελευθερία της έκφρασης και η αρχή της διαφάνειας απαγορεύουν κατ' αρχάς να τίθενται φραγμοί στη δημοσιογραφική έρευνα ακόμη και της ιδιωτικής ζωής των δημόσιων προσώπων, είναι εξίσου βέβαιο ότι, στην απόλυτη εκδοχή του, ο εν λόγω κανόνας μπορεί να οδηγήσει σε άτοπα. Η διάκριση δημόσιων προσώπων που η ιδιωτική ζωή τους μπορεί κατά τεκμήριο να ελεγχθεί και μη δημόσιων, η ιδιωτική ζωή των οποίων συνιστά απαγορευμένη ζώνη, δεν είναι πάντοτε ευχερής. Το ίδιο ισχύει και για τον καθορισμό της στενής σφαίρας του απορρήτου στην ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων, η οποία σε αντίθεση προς την ευρύτερη ιδιωτικότητά τους θα πρέπει να παραμείνει στο απυρόβλητο. Κανένας νόμος, κανένας κώδικας δεοντολογίας δεν μπορεί να λύσει τα δυσχερή προβλήματα που περιέγραψα. Ως εκ τούτου επιβάλλεται να εξευρεθούν τα κατάλληλα όργανα που, περιβεβλημένα με το αναγκαίο κύρος και με εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, θα είναι σε θέση να προβαίνουν, όσο το δυνατόν πιο απροκατάληπτα και αποτελεσματικά, στις δύσκολες σταθμίσεις που απαιτεί ο συνδυασμός της προστασίας της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής με το δικαίωμα πληροφόρησης. Στη χώρα μας, τό γε νυν έχον, νομίζω ότι το καταλληλότερο όργανο για τη λεπτή αυτή αποστολή δεν είναι άλλο από τον πολιτικό δικαστή.
Τα κύρια σημεία του άρθρου αυτού παρουσιάστηκαν στο συνέδριο με θέμα «Η "κατασκευή" της πραγματικότητας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης», που διοργάνωσε στο Ζάππειο το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 24-27 Απριλίου 1996. Τα πρακτικά του συνεδρίου πρόκειται να κυκλοφορήσουν σύντομα σε αυτοτελή τόμο.
Ο κ. Ν. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΝΙΚΟΣ Κ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ | Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 1997
Τα τελευταία χρόνια στον τόπο μας και αλλού μια σειρά περιστατικών έχει θέσει ξανά, με τρόπο ιδιαίτερα οξύ, το ερώτημα αν η ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων προστατεύεται ή όχι έναντι των μέσων ενημέρωσης.
Θυμίζω τον βασικό προβληματισμό επί του θέματος: σε αντίθεση προς τον ανώνυμο πολίτη, η ιδιωτική ζωή του οποίου είναι απαραβίαστη και γίνεται δεκτό ότι προστατεύεται από το μάτι όχι μόνον του περίεργου απλώς συμπολίτη του, αλλά και από τη γραφίδα ή την κάμερα του πολυμήχανου δημοσιογράφου, υποστηρίζεται ότι κάθε πρόσωπο που διεκδικεί ή αναδέχεται δημόσια αξιώματα οφείλει να εκτίθεται στην κριτική. Οχι μόνον για τις δημόσιες πράξεις ή παραλείψεις του, αλλά και για κάθε πτυχή της ζωής του, πρόσφατης ή απώτερης, προσωπικής, επαγγελματικής ή άλλης. Και τούτο, όπως δέχθηκε το ελληνικό δικαστήριο που δικαίωσε τηλεοπτικό κανάλι και συνεργάτη του στην υπόθεση Παπαθεμελή, «λόγω του δικαιολογημένου επαγγελματικού ενδιαφέροντος των δημοσιογράφων, που ασκούν δημόσια αποστολή, για τη δημοσίευση ή μετάδοση ειδήσεων (γεγονότων) και σχολίων σχετικά με τις πράξεις και τη συμπεριφορά προσώπων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την κοινή γνώμη. Γι' αυτό» συνέχιζε το ίδιο δικαστήριο συνοψίζοντας αρκετά ικανοποιητικά την κρατούσα νομολογία «μπορούν να δημοσιεύουν ή να μεταδίδουν ειδήσεις, εικόνες από την ιδιωτική ζωή και σχόλια, για τη σχετική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού, με δριμεία κριτική ή δυσμενείς, ακόμη και σκωπτικούς ή ειρωνικούς χαρακτηρισμούς για τα πρόσωπα αυτά, χωρίς αυτό να συνιστά προσβολή της προσωπικότητάς τους ή παραβίαση των [...] κανόνων δεοντολογίας» (ΔΠρωτΑθ 16280/1995).
Ετσι, για να υπενθυμίσω μερικά χτυπητά παραδείγματα των τελευταίων ετών, στις Ηνωμένες Πολιτείες θεωρήθηκε θεμιτή η αποκάλυψη παλαιού εξωσυζυγικού δεσμού υποψήφιου προέδρου η οποία τον εξαφάνισε πολιτικά, όπως και η αποκάλυψη ότι επιλεγείς για θέση ανώτατου δικαστή έπαιρνε ως φοιτητής μαριχουάνα, πληροφορία που χαντάκωσε την υποψηφιότητά του. Στη Γαλλία πάλι, η δημοσίευση φωτογραφίας της εξώγαμης κόρης του προέδρου Μιτεράν θεωρήθηκε απόλυτα φυσιολογική ενώ, αντίθετα, η δημοσίευση φωτογραφίας της συζύγου του πρωθυπουργού Φαμπιύς να κάνει ηλιοθεραπεία γυμνόστηθη προκάλεσε καταδίκη του εντύπου. Οσο για το φιλοναζιστικό παρελθόν των γερμανών πολιτικών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, θεωρήθηκε απόλυτα θεμιτό να ερευνάται, ακόμη και όταν αφορούσε λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές εκδηλώσεις της εφηβικής, ακόμη και της παιδικής ηλικίας. Στη χώρα μας, τέλος, μετά τη μεταπολίτευση του 1974, δεν γνωρίζω καμιά καταδίκη εντύπου για αποκάλυψη πτυχών της ιδιωτικής ζωής δημόσιων προσώπων, είτε πρόκειται για τις γνωστές φωτογραφίες της κυρίας Δ. Λιάνη - Παπανδρέου, που μάλλον ήταν γνήσιες, είτε πρόκειται για την άλλη γνωστή φωτογραφία του κ. Μητσοτάκη με στολή αξιωματικού των SS, που μάλλον ήταν πλαστή.
Λιγότερο, λοιπόν, ή περισσότερο αυστηρή προστασία της ιδιωτικής ζωής των ανωνύμων και πλήρης κατ' αρχήν ασυλία του Τύπου και των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης όταν αυτά αναφέρονται στον βίο και την πολιτεία των δημόσιων προσώπων: αυτός φαίνεται να είναι σήμερα ο κανόνας, όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά και σε όλες τις χώρες του δυτικού συνταγματικού πολιτισμού. Εκδήλωση της ελευθερίας της έκφρασης σε μια δημοκρατική κοινωνία, ο κανόνας αυτός φιλοδοξεί επιπλέον να πραγματώσει και μιαν άλλη μείζονα συνταγματική αρχή: την αρχή της διαφάνειας για το πώς και το γιατί παίρνονται οι πολιτικές αποφάσεις, είτε πρόκειται για επιλογές με σπουδαίες οικονομικές επιπτώσεις, όπως π.χ. η ίδρυση ενός καζίνου ή η κατακύρωση ενός μεγάλου δημόσιου έργου, είτε πρόκειται για υποθέσεις τρέχουσας διαχείρισης, όπως η δανειοδότηση ενός επιχειρηματία ή η επιδότηση μιας επένδυσης.
* Η αρχή της διαφάνειας
Δεν προτίθεμαι να αμφισβητήσω ούτε την πολιτική σοφία ούτε το ηθικό βάρος του χρυσού αυτού κανόνα τον οποίο με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο αποδέχονται όλες οι δημοκρατικές έννομες τάξεις. Η ελευθερία της έκφρασης και της κριτικής, το δικαίωμα πληροφόρησης του κοινού και ο δημοσιογράφος που δεν μετέρχεται μόνον ορθόδοξα μέσα για να εξασφαλίσει την είδηση είναι στοιχεία της δημοκρατίας και του νομικού πια πολιτισμού μας. Αντίθετα, σκοπεύω να επιστήσω την προσοχή σε μερικά σημεία του χρυσού αυτού κανόνα που, παραμένοντας ακόμη αρκετά ρευστά, έχουν οδηγήσει σε υπερβολές που κανένα δικαίωμα ενημέρωσης και καμιά αρχή της διαφάνειας δεν δικαιολογεί.
Τα σημεία στα οποία θα ήθελα να επιμείνω είναι τα εξής τρία: Ποια είναι εν τέλει τα δημόσια πρόσωπα που η ιδιωτική τους ζωή δεν προστατεύεται όπως εκείνη του κοινού πολίτη; Μήπως σε μια δημοκρατική κοινωνία που θέλει να σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου, του κάθε ανθρώπου, ορισμένες πτυχές της ιδιωτικής ζωής και των δημόσιων προσώπων πρέπει να παραμένουν εκτός προβολέων της δημοσιότητας αν οι ίδιοι το επιθυμούν; Και, τέλος, ποιες είναι καταλληλότερες θεσμικές εγγυήσεις για την αποτροπή των όποιων αθέμιτων προσβολών;
Είναι φανερό πως για το ζήτημα που μας απασχολεί, το ποιος είναι και το ποιος δεν είναι δημόσιο πρόσωπο έχει καίρια σημασία. Για μεν τον πρώτο, όπως είδαμε, τα μέσα ενημέρωσης βρίσκονται σε ένα οιονεί απυρόβλητο. Απεναντίας, για τον δεύτερο, οφείλουν να λογοδοτούν ακόμη και για ελάσσονες προσβολές της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής του. Ως εκ τούτου η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους μεν και τους δε έχει σπουδαία θεωρητική αλλά και πρακτική σημασία. Η σχετική συζήτηση διεξάγεται εδώ και χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η νομολογία του Ανώτατου Δικαστηρίου διακρίνει τους ασκούντες δημόσιο λειτούργημα (public officials) από τα πρόσωπα που, είτε λόγω της θέσης που κατέχουν είτε λόγω τυχαίων συμβάντων, βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης (public figures). Αντίστοιχη με τη γερμανική διάκριση μεταξύ προσώπων απόλυτης αφενός και σχετικής επικαιρότητας αφετέρου, η κατηγοριοποίηση αυτή δεν λύνει όλα τα προβλήματα. Γιατί, αν δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ένας σημαίνων πολιτικός ή, σε τοπικό τουλάχιστον επίπεδο, ένας δημόσιος λειτουργός ανήκει εξ ορισμού στην κατηγορία των public officials ιδίως αν είναι αιρετός , δεν συμβαίνει το ίδιο με τον καλλιτέχνη που δεν επιδιώκει τη μεγάλη δημοσιότητα, ούτε με τον επιχειρηματία που δεν διοικεί ποδοσφαιρικό σωματείο, ούτε με τον μοναδικό αυτόπτη μάρτυρα ή το θύμα ενός στυγερού εγκλήματος, ούτε με τον υπερτυχερό του ΛΟΤΤΟ. Στις περιπτώσεις αυτές, όταν δεν είναι νοσηρή, η περιέργεια του κοινού να πληροφορηθεί πτυχές της ιδιωτικής ζωής των περί ων πρόκειται προσώπων δεν δικαιολογείται συνήθως από κανένα ενδιαφέρον για τα κοινά. Θα ήταν, συνεπώς, οξύμωρο, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης ενημέρωσης, η ιδιωτική ζωή τους να γίνει βορά της όποιας εφημερίδας ή του όποιου ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού.
Συνοψίζοντας, οσάκις δεν πρόκειται για πολιτικούς εν ενεργεία ή επίδοξους και για πρόσωπα που ασκούν δημόσιο λειτούργημα, χρειάζεται να γίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση μια στάθμιση για το αν και κατά πόσον η προσβολή της ιδιωτικής ζωής εξυπηρετεί ή όχι το θεμιτό δικαίωμα ενημέρωσης. Η αποκάλυψη, π.χ., του ότι ο αυτόπτης μάρτυς του στυγερού εγκλήματος του παραδείγματός μας είναι συνήθης μέθυσος δικαιολογείται, διότι σχετίζεται με την αξιοπιστία του. Δεν δικαιολογείται όμως εξίσου η αποκάλυψη ότι ο υπερτυχερός του ΛΟΤΤΟ, αν και φερόμενος ως καλός οικογενειάρχης, συντηρεί δύο ή περισσότερες ερωμένες.
Σημείο δεύτερο: Μήπως ακόμη και τα με την στενή έννοια του όρου δημόσια πρόσωπα, όπως ο πρωθυπουργός, ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο αρχηγός του κράτους ή ο αρχιεπίσκοπος, διαθέτουν έναν πυρήνα ιδιωτικής ζωής ο οποίος βρίσκεται στο απυρόβλητο της δημοσιογραφικής αποκάλυψης και της δημόσιας κριτικής; Μήπως, δηλαδή, ακόμη και όσοι βρίσκονται εξ ορισμού στο επίκεντρο του εύλογου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης δικαιούνται μιας σφαίρας ιδιωτικού απορρήτου, σε πείσμα της ελευθερίας της έκφρασης και της αρχής της διαφάνειας; Καταφατική απάντηση στο ερώτημα αυτό έδωσε η γαλλική Δικαιοσύνη στην υπόθεση της συζύγου του τ. πρωθυπουργού Ρ. Φαμπιύς που μνημόνευσα προηγουμένως. Ενδιαφέρον επίσης έχει και η περίπτωση του Α. Παπανδρέου, ο δεσμός του οποίου με την κυρία Δ. Λιάνη, αν και επί μήνες γνωστός το 1986-87, δεν κατέστη αντικείμενο δημόσιας κριτικής και σκανδαλοθηρικών σχολίων παρά μόνον όταν αποκαλύφθηκε ο θαλάσσιος περίπατός τους με θαλαμηγό γνωστού δημάρχου και παράγοντα, την ημέρα της πρώτης επετείου του σεισμού της Καλαμάτας. Είχε τότε ανακοινωθεί επισήμως ότι ο πρωθυπουργός δεν θα μπορέσει να μεταβεί στη μεσσηνιακή πρωτεύουσα για να διαπιστώσει επί τόπου την πορεία των έργων αποκατάστασης, λόγω ανειλημμένων υπηρεσιακών υποχρεώσεων. Εξάλλου, στην υπόθεση Προφιούμο, που συντάραξε την Αγγλία το 1963 και επέσπευσε τότε την πτώση του Συντηρητικού Κόμματος, η σχέση του ομώνυμου υπουργού Αμύνης με την Κριστίν Κίλερ δεν θα προκαλούσε ενδεχομένως τόσο θόρυβο αν δεν αποδεικνυόταν ότι η τελευταία συντηρούσε ταυτόχρονα ερωτικό δεσμό με τον στρατιωτικό ακόλουθο της σοβιετικής πρεσβείας στο Λονδίνο, εν μέσω Ψυχρού Πολέμου.
Από τα παραδείγματα αυτά προκύπτει ότι η σφαίρα του ιδιωτικού απορρήτου των εν στενή εννοία δημόσιων προσώπων δεν έχει σταθερά όρια, τα οποία μπορούν εκ των προτέρων να καθορισθούν με νόμο ή άλλους κανόνες δεοντολογίας. Μια απλή κοινωνική συνάντηση του πρωθυπουργού με αμφίβολης εντιμότητας επιχειρηματία ενδέχεται να αποτελεί είδηση. Οπως και ένας ερωτικός δεσμός του, αν αυτός έχει επιπτώσεις πάνω στο πώς ασκεί τα καθήκοντά του. Αντίθετα, το καλλίγραμμο ή μη των στηθών της πρωθυπουργικής συζύγου, αν η τελευταία δεν έχει την παραμικρή ανάμειξη με τα δημόσια πράγματα ή αν η ίδια δεν έχει ταχθεί δημόσια κατά του γυμνισμού στις παραλίες, δεν νομίζω ότι εκφεύγει της σφαίρας του απορρήτου.
Ως εκ τούτου, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη διάκριση δημόσιων και μη προσώπων, έτσι και για την οριοθέτηση της σφαίρας του απόλυτου απορρήτου τα πράγματα είναι ρευστά και επιβάλλουν κάθε φορά σταθμίσεις, εν όψει των συγκεκριμένων περιστατικών. Ποιο είναι όμως το καταλληλότερο όργανο να προβαίνει στις εν λόγω σταθμίσεις; Οι όποιες επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων; Κάποια ανεξάρτητη διοικητική αρχή, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης; Ή μήπως ο δικαστής; Φθάνω, έτσι, στο τρίτο και τελευταίο σημείο που θα ήθελα να θίξω, δηλαδή στο ζήτημα των προσφορότερων εγγυήσεων για την αποτροπή των όποιων καταχρήσεων.
Οταν αναφέρομαι στα όργανα αυτά και τον ρόλο τους δεν υπαινίσσομαι σε καμιά περίπτωση προληπτικές παρεμβάσεις, αλλά μόνον κατασταλτικές. Παρεμβάσεις, δηλαδή, οι οποίες θα γίνονται εκ των υστέρων μετά την κυκλοφορία του εντύπου ή την πραγματοποίηση της επίμαχης εκπομπής και οι οποίες θα ήταν προτιμότερο να κινούνται μόνον ύστερα από παράπονο των άμεσα θιγομένων, δηλαδή αγωγή ή μηνυτήρια αναφορά, και όχι αυτεπαγγέλτως. Προληπτικά μέτρα, όπως η επιβολή κάποιου είδους λογοκρισίας, ενόσω θεωρητικά δεν απαγορεύονται στον τόπο μας για τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, αντίκεινται ευθέως προς την ελευθεροφωνία και θα πρέπει συνεπώς να αποφεύγονται.
Ετσι, σε ό,τι αφορά τις επιτροπές δεοντολογίας των δημοσιογράφων ή, ενδεχομένως, και των ιδιοκτητών των μέσων ενημέρωσης , αν και η πρακτική άλλων χωρών έχει δείξει ότι η παρέμβασή τους με την επιβολή πειθαρχικών κυρώσεων σε δημοσιογράφους ή και εκδότες μπορεί να αποβεί αποτελεσματική, νομίζω ότι στη χώρα μας θα χρειασθεί να περάσει πολύς χρόνος για να λειτουργήσουν με τη στοιχειώδη σοβαρότητα αλλά και την αναγκαία αποτελεσματικότητα. Εν πρώτοις, διότι κατά τη γνώμη μου τα οικεία σωματεία αποφεύγουν συνήθως όπως ο διάβολος το λιβάνι να ασκήσουν την κρίσιμη αυτή αρμοδιότητα, εν ονόματι μιας κακώς νοουμένης υπεράσπισης των συμφερόντων των μελών τους. Διότι, δεύτερον, τα αρμόδια πειθαρχικά συμβούλια δεν διαθέτουν συνήθως το αναγκαίο κύρος για να ασκήσουν μια τόσο σοβαρή αρμοδιότητα. Διότι, τέλος, στο κυνήγι της αύξησης της κυκλοφορίας και των δεικτών ακροαματικότητας και θεαματικότητας, ο ανταγωνισμός είναι σήμερα τόσο ανελέητος ώστε τα περιθώρια για νηφάλιες σταθμίσεις και εφαρμογή ηθικών εν τέλει και μάλιστα εν πολλοίς άγραφων κανόνων, από τους άμεσα ενδιαφερομένους, να είναι εκ των πραγμάτων μικρά.
Σχεδόν εξίσου απαισιόδοξες σκέψεις προκαλεί και η προοπτική της ανάμειξης ανεξάρτητων διοικητικών αρχών στο πεδίο που μας απασχολεί. Οι υφιστάμενες και αναφέρομαι εδώ πρωτίστως στο ΕΣΡ δεν διαθέτουν ούτε το στοιχειώδες προσωπικό ούτε τα μέσα οικονομικά και άλλα για αποτελεσματική παρέμβαση. Απέχουν, επομένως, ακόμη από το να κατακτήσουν το αναγκαίο κύρος που θα τους επιτρέψει να ασκήσουν μιαν αρμοδιότητα που σημειωτέον ο τελευταίος ραδιοτηλεοπτικός νόμος τούς έχει κατ' ουσίαν αφαιρέσει. Το ζήτημα δεν είναι απλώς νομικό, ούτε καλών ενδεχομένως προθέσεων κάποιων ρομαντικών. Είναι κυρίως πολιτιστικό και πολιτικό, σε μια κοινωνία και σε ένα πολιτικό σύστημα που αρνούνται πεισματικά να υιοθετήσουν σοβαρούς θεσμούς για τον αυτοέλεγχό τους.
Απομένουν οι δικαστές. Την τομή, εν προκειμένω, την έκαμε ο νόμος 1178/1981 για την αστική ευθύνη του Τύπου, η ισχύς του οποίου επεκτάθηκε και στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης το 1995. Καθιερώνοντας μια σύντομη κατ' αρχήν διαδικασία για την εκδίκαση των σχετικών αγωγών και θέτοντας ένα minimum αποζημίωσης για αποκατάσταση της ηθικής βλάβης των θιγέντων από δημοσιεύματα ή εκπομπές, ο νόμος αυτός ευθυγράμμισε τη χώρα μας με την τάση που παρατηρείται στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, σε Ευρώπη και Αμερική, τα αδικήματα δηλαδή των μέσων ενημέρωσης να τιμωρούνται πρωτίστως από τον πολιτικό και μόνον δευτερευόντως από τον ποινικό δικαστή. Αν και δεν έχω ασχοληθεί συστηματικά με το θέμα, νομίζω ότι η 15χρονη εφαρμογή του ως άνω νόμου είναι κατ' αρχήν θετική, σε αντίθεση προς την εφαρμογή των περί προσβολής της τιμής διατάξεων του Π.Κ. από τα κοινά ποινικά δικαστήρια, στα οποία όλο και λιγότεροι θιγόμενοι καταφεύγουν.
* Η σφαίρα του απορρήτου
Αν η ελευθερία της έκφρασης και η αρχή της διαφάνειας απαγορεύουν κατ' αρχάς να τίθενται φραγμοί στη δημοσιογραφική έρευνα ακόμη και της ιδιωτικής ζωής των δημόσιων προσώπων, είναι εξίσου βέβαιο ότι, στην απόλυτη εκδοχή του, ο εν λόγω κανόνας μπορεί να οδηγήσει σε άτοπα. Η διάκριση δημόσιων προσώπων που η ιδιωτική ζωή τους μπορεί κατά τεκμήριο να ελεγχθεί και μη δημόσιων, η ιδιωτική ζωή των οποίων συνιστά απαγορευμένη ζώνη, δεν είναι πάντοτε ευχερής. Το ίδιο ισχύει και για τον καθορισμό της στενής σφαίρας του απορρήτου στην ιδιωτική ζωή των δημόσιων προσώπων, η οποία σε αντίθεση προς την ευρύτερη ιδιωτικότητά τους θα πρέπει να παραμείνει στο απυρόβλητο. Κανένας νόμος, κανένας κώδικας δεοντολογίας δεν μπορεί να λύσει τα δυσχερή προβλήματα που περιέγραψα. Ως εκ τούτου επιβάλλεται να εξευρεθούν τα κατάλληλα όργανα που, περιβεβλημένα με το αναγκαίο κύρος και με εγγυήσεις προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας, θα είναι σε θέση να προβαίνουν, όσο το δυνατόν πιο απροκατάληπτα και αποτελεσματικά, στις δύσκολες σταθμίσεις που απαιτεί ο συνδυασμός της προστασίας της προσωπικότητας και της ιδιωτικής ζωής με το δικαίωμα πληροφόρησης. Στη χώρα μας, τό γε νυν έχον, νομίζω ότι το καταλληλότερο όργανο για τη λεπτή αυτή αποστολή δεν είναι άλλο από τον πολιτικό δικαστή.
Τα κύρια σημεία του άρθρου αυτού παρουσιάστηκαν στο συνέδριο με θέμα «Η "κατασκευή" της πραγματικότητας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης», που διοργάνωσε στο Ζάππειο το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, στις 24-27 Απριλίου 1996. Τα πρακτικά του συνεδρίου πρόκειται να κυκλοφορήσουν σύντομα σε αυτοτελή τόμο.
Ο κ. Ν. Αλιβιζάτος είναι καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Τηλεόραση και αγωγή του παιδιού
Τηλεοραση και αγωγη του παιδιου
του ΜΙΧΑΛΗ ΛΑΓΟΥΔΑΚΗ*
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πάντα αποτελούσαν ένα από τα κύρια ζητήματα συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων. Με την σύγχρονη μορφή και λειτουργία τους αποτελούν έναν από τους κύριους διαμορφωτές της προσωπικότητας των παιδιών, αφού ασκούν καταλυτικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση τους και συμβάλλουν στη γνωστική τους ανάπτυξη.
Στην σύγχρονη εποχή έχουν ακουστεί πολλές αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με τον ρόλο που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή τον ρόλο που θα έπρεπε να ασκούν για να συμβάλλουν θετικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Στην πλειοψηφία τους οι γνώμες που ακούγονται έχουν αρνητική χροιά υποστηρίζοντας ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν συμβάλλουν στη σωστή ανάπτυξη των νοητικών ικανοτήτων των παιδιών.
Από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ασκούν καθοριστική επίδραση στην σύγχρονη κοινωνία είναι η τηλεόραση. Η τηλεόραση αποτελεί το κυριότερο μέσο επίδρασης και προβολής προτύπων. Ως το σημαντικότερο μέσο του έντυπου τύπου η τηλεόραση έχει κατηγορηθεί ότι δεν συμβάλλει στην προβολή σωστών προτύπων αλλά αποτελεί βήμα προβολής εκπομπών κάκιστης ποιότητας.
Η τηλεόραση που εμφανίστηκε στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας αποτελεί ένα τεχνικό μέσο, βασικός σκοπός του οποίου είναι η μετάδοση ήχων και εικόνων σε μεγάλη απόσταση και σε ευρύ κοινό. Στην Ελλάδα η τηλεόραση έκανε την εμφάνιση της στις δεκαετίες του 1960 με 1970 και συνέβαλε στην εξέλιξη του ηλεκτρονικού τύπου αποφασιστικά.
Η τηλεόραση ένα από τα βασικά μέσα μαζικής επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε) βρίσκεται σήμερα στα σπίτια των περισσοτέρων Ελλήνων, ενώ οι οικογένειες που δεν έχουν αυτή την συσκευή αποτελούν μία μικρή μειοψηφία στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Δεν αποτελεί αξιοπερίεργο το γεγονός πολλά ελληνικά σπίτια να έχουν περισσότερες των μία συσκευές τηλεόρασης.
Αυτό και μόνο το στοιχείο μας αρκεί για να συλλάβουμε το μέγεθος της επίδρασης που ασκεί καθημερινά η τηλεόραση πάνω στον σύγχρονο άνθρωπο και ειδικότερα στο παιδί, ενώ ταυτόχρονα διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο και στη διαμόρφωση της κοινωνικής ιδεολογίας και στην εξέλιξη της κοινωνίας. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας αποκαλούνται «τέταρτη εξουσία».
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια διεξάγεται ένας πολύ έντονος διάλογος σχετικά με τον ρόλο των Μ.Μ.Ε και ειδικότερα της τηλεόρασης, η οποία αποτελεί τον σημαντικότερο καταλύτη στη διαμόρφωση του σύγχρονου «γίγνεσθαι». Καταλυτικό ρόλο στη διεξαγωγή αυτού του διαλόγου παίζει η συνεχώς αυξανόμενη επιρροή της τηλεόρασης τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά, καθώς και η δημιουργία νέων τηλεοπτικών σταθμών.
Αυτή η αύξηση της επιρροής της τηλεόρασης έχει ως αποτέλεσμα τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του τύπου και πιο συγκεκριμένα του ηλεκτρονικού τύπου. Αυτό δεν σημαίνει ότι συρρικνώθηκε ο ρόλος του τύπου, του γραπτού και του ηλεκτρονικού, αλλά χρειάζεται μία καινούργια θεώρηση για τη θέση και την στάση που πρέπει να κρατήσει ο τύπος στα σύγχρονα προβλήματα.
Η αύξηση της επιρροής της τηλεόρασης έχει σχέση με τις ακόλουθες διαστάσεις: α) κοινωνικοοικονομικοπολιτιστικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο γεννιέται, δημιουργεί και λειτουργεί β) την επιστημονική τεχνολογία, η οποία επιτρέπει στην τηλεόραση τη μετάδοση μηνυμάτων και πληροφοριών σε μαζικά ακροατήρια και γ) την ουσία και το περιεχόμενο των μηνυμάτων και την επιρροή που ασκούν στο κοινό.
Η τηλεόραση ανάλογα με την επιρροή που ασκεί και τον τρόπο που γίνεται αποδεκτή από το τηλεοπτικό κοινό έχει και θετική και αρνητική επίδραση. Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση μπορεί και πρέπει να έχει θετική επίδραση όταν ακολουθεί κάποιους κανόνες πολιτισμού και αισθητικής.
ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση διευρύνει τις εμπειρίες του ατόμου και ειδικότερα του παιδιού. Η τηλεόραση έχει επίσης τη δυνατότητα να παρέχει την ίδια γνώση και πληροφόρηση με την ίδια λίγο πολύ αμεσότητα σ' όλο το τηλεοπτικό κοινό. Ειδικά τα παιδιά ωφελούνται με τη σωστή παρακολούθηση της τηλεόρασης, αφού οι εμπειρίες που αποκομίζουν από τις τηλεοπτικές εκπομπές είναι ιδιαίτερα σημαντικές.
Η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων διεγείρει τη φαντασία του ατόμου και του παιδιού και όταν δεν οδηγείται στην υπερβολή είναι θετικό στοιχείο για την προσωπικότητα του. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αξιοποιήσουν τις δεξιότητες και τα ταλέντα τους μέσα από τη διέγερση της φαντασίας τους.
Σημαντικό χαρακτηριστικό της τηλεόρασης είναι η αμεσότητα της με την καθημερινή ζωντανή πραγματικότητα. Τα άτομα βλέποντας τηλεόραση αποκτούν ευρύτερες γνώσεις και εμπειρίες για ένα κόσμο πολύ πιο πλατύ από εκείνο που γνωρίζουν και ζουν καθημερινά. Τα παιδιά μαθαίνουν για γεγονότα, καταστάσεις, εμπειρίες και φαινόμενα, τα οποία θα ήταν δύσκολο να τα ζήσουν άμεσα.
Θετικές επίσης μπορεί να είναι οι επιδράσεις της στην ψυχαγωγία του κοινού και ειδικότερα στη μόρφωση και στην ενημέρωση. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει τον ενήλικα και το παιδί να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο τους και να αποκτήσουν γνώσεις, άγνωστες μέχρι τότε για αυτούς, ενώ αποτελεί το βαρόμετρο στην αυξομείωση του πολιτιστικού και μορφωτικού επιπέδου του λαού.
Επίσης, αρκετοί επιστήμονες, χωρίς αυτό να είναι απόλυτα επιστημονικά αποδεκτό υποστηρίζουν ότι η τηλεόραση παρακινεί τους ανθρώπους και ειδικότερα τα παιδιά να διαβάζουν περισσότερο. Αυτό δεν είναι ερευνητικά επιβεβαιωμένο, καθώς υπάρχει και η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι η τηλεόραση αποσπά την προσοχή των ατόμων και ειδικότερα των παιδιών και τους δεσμεύει τον ελεύθερο τους χρόνο. Από τα παραπάνω μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι στον ελεύθερο τους χρόνο αντί να διαβάζουν βιβλία, παρακολουθούν παθητικά τηλεόραση.
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Γεγονός είναι ότι η τηλεόραση έχει αρνητικές επιδράσεις στο σύγχρονο άτομο και στο παιδί ειδικότερα που παρακολουθούν τα τηλεοπτικά προγράμματα. Η τηλεόραση κατηγορείται ως ένα παθητικό και αντιπνευματικό μέσο επικοινωνίας που ενθαρρύνει τον άνθρωπο να «χαζεύει» και να αποξενώνεται. Το παιδί παρακολουθεί την τηλεόραση χωρίς να χρησιμοποιεί την κριτική του ικανότητα και γενικότερα τις πνευματικές του δυνατότητες.
Μερικά φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, για τα οποία κατηγορείται ως υπεύθυνη και η τηλεόραση, είναι η αύξηση της παιδικής βίας και εγκληματικότητας, η έλλειψη επικοινωνίας και η αποξένωση των παιδιών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τηλεοπτικά προγράμματα κατακρίνονται ότι συμβάλλουν στο φτωχό λεξιλόγιο των παιδιών.
Διαμέσου της τηλεόρασης, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα το παιδί να ταυτιστεί με τους τηλεοπτικούς ήρωες, οι οποίοι μπορεί να είναι αντικοινωνικοί, ακόλαστοι, χωρίς κανένα ίχνος ηθικής και ανθρωπιάς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να είναι δυνατό να προβεί σε πράξεις κι ενέργειες ταύτισης με τα τηλεοπτικά πρότυπα, οι οποίες όμως πράξεις να αντιβαίνουν τελικά τους κώδικες ηθικής και τους νόμους.
Το παιδί υιοθετεί ευκολότερα και ουσιαστικότερα τα μηνύματα και τις επιρροές των τηλεοπτικών εκπομπών. Είναι δύσκολο να «αντισταθεί» στην τηλεόραση, η οποία θεωρείται η πηγή με τα πιο ισχυρά ερεθίσματα από το εξωτερικό περιβάλλον, ενώ είναι άλλωστε γνωστό ότι επηρεάζει καταλυτικά όλα τα μέλη της κοινωνικής δομής και βέβαια τα μικρότερα μέλη της κοινωνίας.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τηλεόραση επηρεάζει σημαντικά την προσπάθεια του παιδιού να ταυτιστεί με τους τηλεοπτικούς ήρωες. Η ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς και η διαμόρφωση της προσωπικότητας του, είναι και συνάρτηση της επιρροής που ασκεί η τηλεόραση.
Το παιδί επηρεασμένο από την τηλεοπτική κουλτούρα φθάνει στο σημείο να μιμείται τους τηλεοπτικούς ήρωες με έντονες συναισθηματικές εκδηλώσεις. Δεν θα ήταν υπερβολικό να τονισθεί ότι ο μιμητισμός φθάνει σε ακραία όρια ακόμα και σε αυτοκτονίες κάποιες φορές. Από τα παραπάνω και από κάποιες έρευνες που έχουν διενεργηθεί είναι φανερό ότι η τηλεόραση επιδρά και αρνητικά στο παιδί και στην αγωγή ειδικότερα.
Η αύξηση της νεανικής εγκληματικότητας, η παθητικότητα και η πνευματική υποτονία, η μεταβολή της οικογενειακής ζωής (λιγότερη επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας, λιγότερη φροντίδα των παιδιών, λιγότερη μελέτη βιβλίων), η μαζικοποίηση και αλλοτρίωση του ανθρώπου, η δημιουργία καταναλωτικής κοινωνίας και ακόμα οι βλάβες στην υγεία (κόπωση ματιών από την τηλεθέαση) είναι μερικοί από τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από την συνεχή και ανεξέλεγκτη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων.
ΤΡΟΠΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΛΥΤΕΡΩΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Είναι άραγε εφικτό η τηλεόραση να γίνει αγωγός θετικών στοιχείων και να επηρεάζει θετικά την κοινωνία. Είναι δύσκολο με τα σημερινά δεδομένα να αλλάξει πρόσωπο η τηλεόραση και να γίνει θετικός παράγοντας στην αγωγή του ατόμου και ειδικότερα του παιδιού. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τα σύγχρονα τηλεοπτικά προγράμματα εξυπηρετούν σκοπούς, οπότε αυτή η αλλαγή θα πρέπει να αντιμετωπίσει συμφέροντα και κεκτημένα δικαιώματα.
Η απαγόρευση παρακολούθησης τηλεοπτικών προγραμμάτων, κυρίως από τα παιδιά δεν έχει πάντα τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η στέρηση δημιουργεί στερητικά βιώματα, πληγώνει ψυχικά το παιδί και αυξάνει την περιέργεια. Αν η τηλεόραση βλάπτει ή ωφελεί τους τηλεθεατές εξαρτάται από τα προγράμματα που εκπονούν οι υπεύθυνοι κρατικοί ή ιδιωτικοί φορείς. Εκπομπές πολιτιστικής αξίας δεν μπορούν παρά να ωφελήσουν, να διδάξουν, να μορφώσουν, να εκπολιτίσουν τις λαϊκές μάζες και να ανεβάσουν το πολιτιστικό τους επίπεδο.
Η τηλεόραση, με την ευθύνη των υπεύθυνων κρατικών αλλά και ιδιωτικών φορέων, αλλά και την συνδρομή των πολιτών, είναι καιρός να γίνει μέσο πνευματικής αναγέννησης. Η κατάρτιση των τηλεοπτικών προγραμμάτων, ίσως, θα έπρεπε να γίνεται από ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων, από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και από παιδαγωγούς.
Η συστηματική αγωγή του μαθητή αποτελεί το πρώτιστο μέλημα του σχολείου. Το σχολείο οφείλει να έχει σκοπό την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του παιδιού και βέβαια της ικανότητας αξιολογήσεώς του. Το παιδί καλό είναι να μάθει από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να κρίνει, να αξιολογεί και να επιλέγει τα κατάλληλα τηλεοπτικά προγράμματα. Η σωστή αγωγή από το σχολείο οδηγεί το μαθητή στην συνειδητοποίηση της φύσης και του χαρακτήρα των μηνυμάτων που δέχεται και τον καθιστά ικανό να κρίνει ο ίδιος την σωστή τους σημασία.
Η σωστή τηλεοπτική αλλά και γενικότερη αγωγή πραγματοποιείται και μέσα στην οικογένεια. Το παράδειγμα των γονιών προς τα παιδιά αποτελεί σημαντικό παράγοντα σωστής αγωγής. Βλέποντας τα παιδιά τους γονείς τους να παρακολουθούν με τις ώρες τηλεόραση φυσικό και επόμενο είναι τα παιδιά να αναλώνουν τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο τους στην παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων. Διασκέδαση και ψυχαγωγία στο σπίτι δεν σημαίνει μόνο παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών. Υπάρχουν και άλλες μορφές διασκέδασης και επιμόρφωσης στο σπίτι όπως το διάβασμα βιβλίων και η ακρόαση καλής μουσικής.
Βέβαια, παίρνοντας ως αφορμή κάποια τηλεοπτική εκπομπή μπορεί να ξεκινήσει μία πολύ εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ των μελών της οικογένειας. Αυτές οι συζητήσεις μπορούν να γίνουν η βάση μίας πιο στενής επικοινωνίας και επαφής των μελών της οικογένειας με αποτέλεσμα την σύσφιγξη των δεσμών της οικογένειας.
Η τηλεόραση, η οποία αποτελεί ένα από κυριότερα και σημαντικότερα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, μπορεί και πρέπει να συμβάλλει αποφασιστικά στη γενικότερη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων, οι οποίες θα συντελέσουν στην σωστή και ολοκληρωμένη ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών. Η ουσία είναι ότι η τηλεόραση ασκεί καθοριστικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση τόσο των ενηλίκων όσο και των ανηλίκων και αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό απ' όλους τους φορείς που δημιουργούν τηλεοπτικά προγράμματα, έτσι, ώστε να αποτελέσει τελικά ένα καταλυτικό παράγοντα στην αντιμετώπιση της «πολιτιστικής ένδειας» της εποχής μας.
* Ο Μιχάλης Λαγουδάκης είναι εκπαιδευτικός, αποσπασμένος στη Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Χανίων
του ΜΙΧΑΛΗ ΛΑΓΟΥΔΑΚΗ*
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πάντα αποτελούσαν ένα από τα κύρια ζητήματα συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων. Με την σύγχρονη μορφή και λειτουργία τους αποτελούν έναν από τους κύριους διαμορφωτές της προσωπικότητας των παιδιών, αφού ασκούν καταλυτικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση τους και συμβάλλουν στη γνωστική τους ανάπτυξη.
Στην σύγχρονη εποχή έχουν ακουστεί πολλές αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με τον ρόλο που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή τον ρόλο που θα έπρεπε να ασκούν για να συμβάλλουν θετικά στην ανάπτυξη του παιδιού. Στην πλειοψηφία τους οι γνώμες που ακούγονται έχουν αρνητική χροιά υποστηρίζοντας ότι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν συμβάλλουν στη σωστή ανάπτυξη των νοητικών ικανοτήτων των παιδιών.
Από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που ασκούν καθοριστική επίδραση στην σύγχρονη κοινωνία είναι η τηλεόραση. Η τηλεόραση αποτελεί το κυριότερο μέσο επίδρασης και προβολής προτύπων. Ως το σημαντικότερο μέσο του έντυπου τύπου η τηλεόραση έχει κατηγορηθεί ότι δεν συμβάλλει στην προβολή σωστών προτύπων αλλά αποτελεί βήμα προβολής εκπομπών κάκιστης ποιότητας.
Η τηλεόραση που εμφανίστηκε στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας αποτελεί ένα τεχνικό μέσο, βασικός σκοπός του οποίου είναι η μετάδοση ήχων και εικόνων σε μεγάλη απόσταση και σε ευρύ κοινό. Στην Ελλάδα η τηλεόραση έκανε την εμφάνιση της στις δεκαετίες του 1960 με 1970 και συνέβαλε στην εξέλιξη του ηλεκτρονικού τύπου αποφασιστικά.
Η τηλεόραση ένα από τα βασικά μέσα μαζικής επικοινωνίας (Μ.Μ.Ε) βρίσκεται σήμερα στα σπίτια των περισσοτέρων Ελλήνων, ενώ οι οικογένειες που δεν έχουν αυτή την συσκευή αποτελούν μία μικρή μειοψηφία στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Δεν αποτελεί αξιοπερίεργο το γεγονός πολλά ελληνικά σπίτια να έχουν περισσότερες των μία συσκευές τηλεόρασης.
Αυτό και μόνο το στοιχείο μας αρκεί για να συλλάβουμε το μέγεθος της επίδρασης που ασκεί καθημερινά η τηλεόραση πάνω στον σύγχρονο άνθρωπο και ειδικότερα στο παιδί, ενώ ταυτόχρονα διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο και στη διαμόρφωση της κοινωνικής ιδεολογίας και στην εξέλιξη της κοινωνίας. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας αποκαλούνται «τέταρτη εξουσία».
Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια διεξάγεται ένας πολύ έντονος διάλογος σχετικά με τον ρόλο των Μ.Μ.Ε και ειδικότερα της τηλεόρασης, η οποία αποτελεί τον σημαντικότερο καταλύτη στη διαμόρφωση του σύγχρονου «γίγνεσθαι». Καταλυτικό ρόλο στη διεξαγωγή αυτού του διαλόγου παίζει η συνεχώς αυξανόμενη επιρροή της τηλεόρασης τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά, καθώς και η δημιουργία νέων τηλεοπτικών σταθμών.
Αυτή η αύξηση της επιρροής της τηλεόρασης έχει ως αποτέλεσμα τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του τύπου και πιο συγκεκριμένα του ηλεκτρονικού τύπου. Αυτό δεν σημαίνει ότι συρρικνώθηκε ο ρόλος του τύπου, του γραπτού και του ηλεκτρονικού, αλλά χρειάζεται μία καινούργια θεώρηση για τη θέση και την στάση που πρέπει να κρατήσει ο τύπος στα σύγχρονα προβλήματα.
Η αύξηση της επιρροής της τηλεόρασης έχει σχέση με τις ακόλουθες διαστάσεις: α) κοινωνικοοικονομικοπολιτιστικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο γεννιέται, δημιουργεί και λειτουργεί β) την επιστημονική τεχνολογία, η οποία επιτρέπει στην τηλεόραση τη μετάδοση μηνυμάτων και πληροφοριών σε μαζικά ακροατήρια και γ) την ουσία και το περιεχόμενο των μηνυμάτων και την επιρροή που ασκούν στο κοινό.
Η τηλεόραση ανάλογα με την επιρροή που ασκεί και τον τρόπο που γίνεται αποδεκτή από το τηλεοπτικό κοινό έχει και θετική και αρνητική επίδραση. Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση μπορεί και πρέπει να έχει θετική επίδραση όταν ακολουθεί κάποιους κανόνες πολιτισμού και αισθητικής.
ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Είναι γεγονός ότι η τηλεόραση διευρύνει τις εμπειρίες του ατόμου και ειδικότερα του παιδιού. Η τηλεόραση έχει επίσης τη δυνατότητα να παρέχει την ίδια γνώση και πληροφόρηση με την ίδια λίγο πολύ αμεσότητα σ' όλο το τηλεοπτικό κοινό. Ειδικά τα παιδιά ωφελούνται με τη σωστή παρακολούθηση της τηλεόρασης, αφού οι εμπειρίες που αποκομίζουν από τις τηλεοπτικές εκπομπές είναι ιδιαίτερα σημαντικές.
Η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων διεγείρει τη φαντασία του ατόμου και του παιδιού και όταν δεν οδηγείται στην υπερβολή είναι θετικό στοιχείο για την προσωπικότητα του. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αξιοποιήσουν τις δεξιότητες και τα ταλέντα τους μέσα από τη διέγερση της φαντασίας τους.
Σημαντικό χαρακτηριστικό της τηλεόρασης είναι η αμεσότητα της με την καθημερινή ζωντανή πραγματικότητα. Τα άτομα βλέποντας τηλεόραση αποκτούν ευρύτερες γνώσεις και εμπειρίες για ένα κόσμο πολύ πιο πλατύ από εκείνο που γνωρίζουν και ζουν καθημερινά. Τα παιδιά μαθαίνουν για γεγονότα, καταστάσεις, εμπειρίες και φαινόμενα, τα οποία θα ήταν δύσκολο να τα ζήσουν άμεσα.
Θετικές επίσης μπορεί να είναι οι επιδράσεις της στην ψυχαγωγία του κοινού και ειδικότερα στη μόρφωση και στην ενημέρωση. Η τηλεόραση μπορεί να βοηθήσει τον ενήλικα και το παιδί να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο τους και να αποκτήσουν γνώσεις, άγνωστες μέχρι τότε για αυτούς, ενώ αποτελεί το βαρόμετρο στην αυξομείωση του πολιτιστικού και μορφωτικού επιπέδου του λαού.
Επίσης, αρκετοί επιστήμονες, χωρίς αυτό να είναι απόλυτα επιστημονικά αποδεκτό υποστηρίζουν ότι η τηλεόραση παρακινεί τους ανθρώπους και ειδικότερα τα παιδιά να διαβάζουν περισσότερο. Αυτό δεν είναι ερευνητικά επιβεβαιωμένο, καθώς υπάρχει και η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι η τηλεόραση αποσπά την προσοχή των ατόμων και ειδικότερα των παιδιών και τους δεσμεύει τον ελεύθερο τους χρόνο. Από τα παραπάνω μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι στον ελεύθερο τους χρόνο αντί να διαβάζουν βιβλία, παρακολουθούν παθητικά τηλεόραση.
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Γεγονός είναι ότι η τηλεόραση έχει αρνητικές επιδράσεις στο σύγχρονο άτομο και στο παιδί ειδικότερα που παρακολουθούν τα τηλεοπτικά προγράμματα. Η τηλεόραση κατηγορείται ως ένα παθητικό και αντιπνευματικό μέσο επικοινωνίας που ενθαρρύνει τον άνθρωπο να «χαζεύει» και να αποξενώνεται. Το παιδί παρακολουθεί την τηλεόραση χωρίς να χρησιμοποιεί την κριτική του ικανότητα και γενικότερα τις πνευματικές του δυνατότητες.
Μερικά φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, για τα οποία κατηγορείται ως υπεύθυνη και η τηλεόραση, είναι η αύξηση της παιδικής βίας και εγκληματικότητας, η έλλειψη επικοινωνίας και η αποξένωση των παιδιών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τηλεοπτικά προγράμματα κατακρίνονται ότι συμβάλλουν στο φτωχό λεξιλόγιο των παιδιών.
Διαμέσου της τηλεόρασης, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα το παιδί να ταυτιστεί με τους τηλεοπτικούς ήρωες, οι οποίοι μπορεί να είναι αντικοινωνικοί, ακόλαστοι, χωρίς κανένα ίχνος ηθικής και ανθρωπιάς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να είναι δυνατό να προβεί σε πράξεις κι ενέργειες ταύτισης με τα τηλεοπτικά πρότυπα, οι οποίες όμως πράξεις να αντιβαίνουν τελικά τους κώδικες ηθικής και τους νόμους.
Το παιδί υιοθετεί ευκολότερα και ουσιαστικότερα τα μηνύματα και τις επιρροές των τηλεοπτικών εκπομπών. Είναι δύσκολο να «αντισταθεί» στην τηλεόραση, η οποία θεωρείται η πηγή με τα πιο ισχυρά ερεθίσματα από το εξωτερικό περιβάλλον, ενώ είναι άλλωστε γνωστό ότι επηρεάζει καταλυτικά όλα τα μέλη της κοινωνικής δομής και βέβαια τα μικρότερα μέλη της κοινωνίας.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τηλεόραση επηρεάζει σημαντικά την προσπάθεια του παιδιού να ταυτιστεί με τους τηλεοπτικούς ήρωες. Η ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς και η διαμόρφωση της προσωπικότητας του, είναι και συνάρτηση της επιρροής που ασκεί η τηλεόραση.
Το παιδί επηρεασμένο από την τηλεοπτική κουλτούρα φθάνει στο σημείο να μιμείται τους τηλεοπτικούς ήρωες με έντονες συναισθηματικές εκδηλώσεις. Δεν θα ήταν υπερβολικό να τονισθεί ότι ο μιμητισμός φθάνει σε ακραία όρια ακόμα και σε αυτοκτονίες κάποιες φορές. Από τα παραπάνω και από κάποιες έρευνες που έχουν διενεργηθεί είναι φανερό ότι η τηλεόραση επιδρά και αρνητικά στο παιδί και στην αγωγή ειδικότερα.
Η αύξηση της νεανικής εγκληματικότητας, η παθητικότητα και η πνευματική υποτονία, η μεταβολή της οικογενειακής ζωής (λιγότερη επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας, λιγότερη φροντίδα των παιδιών, λιγότερη μελέτη βιβλίων), η μαζικοποίηση και αλλοτρίωση του ανθρώπου, η δημιουργία καταναλωτικής κοινωνίας και ακόμα οι βλάβες στην υγεία (κόπωση ματιών από την τηλεθέαση) είναι μερικοί από τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από την συνεχή και ανεξέλεγκτη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων.
ΤΡΟΠΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΛΥΤΕΡΩΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Είναι άραγε εφικτό η τηλεόραση να γίνει αγωγός θετικών στοιχείων και να επηρεάζει θετικά την κοινωνία. Είναι δύσκολο με τα σημερινά δεδομένα να αλλάξει πρόσωπο η τηλεόραση και να γίνει θετικός παράγοντας στην αγωγή του ατόμου και ειδικότερα του παιδιού. Οι παράγοντες που διαμορφώνουν τα σύγχρονα τηλεοπτικά προγράμματα εξυπηρετούν σκοπούς, οπότε αυτή η αλλαγή θα πρέπει να αντιμετωπίσει συμφέροντα και κεκτημένα δικαιώματα.
Η απαγόρευση παρακολούθησης τηλεοπτικών προγραμμάτων, κυρίως από τα παιδιά δεν έχει πάντα τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η στέρηση δημιουργεί στερητικά βιώματα, πληγώνει ψυχικά το παιδί και αυξάνει την περιέργεια. Αν η τηλεόραση βλάπτει ή ωφελεί τους τηλεθεατές εξαρτάται από τα προγράμματα που εκπονούν οι υπεύθυνοι κρατικοί ή ιδιωτικοί φορείς. Εκπομπές πολιτιστικής αξίας δεν μπορούν παρά να ωφελήσουν, να διδάξουν, να μορφώσουν, να εκπολιτίσουν τις λαϊκές μάζες και να ανεβάσουν το πολιτιστικό τους επίπεδο.
Η τηλεόραση, με την ευθύνη των υπεύθυνων κρατικών αλλά και ιδιωτικών φορέων, αλλά και την συνδρομή των πολιτών, είναι καιρός να γίνει μέσο πνευματικής αναγέννησης. Η κατάρτιση των τηλεοπτικών προγραμμάτων, ίσως, θα έπρεπε να γίνεται από ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων, από ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και από παιδαγωγούς.
Η συστηματική αγωγή του μαθητή αποτελεί το πρώτιστο μέλημα του σχολείου. Το σχολείο οφείλει να έχει σκοπό την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας του παιδιού και βέβαια της ικανότητας αξιολογήσεώς του. Το παιδί καλό είναι να μάθει από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να κρίνει, να αξιολογεί και να επιλέγει τα κατάλληλα τηλεοπτικά προγράμματα. Η σωστή αγωγή από το σχολείο οδηγεί το μαθητή στην συνειδητοποίηση της φύσης και του χαρακτήρα των μηνυμάτων που δέχεται και τον καθιστά ικανό να κρίνει ο ίδιος την σωστή τους σημασία.
Η σωστή τηλεοπτική αλλά και γενικότερη αγωγή πραγματοποιείται και μέσα στην οικογένεια. Το παράδειγμα των γονιών προς τα παιδιά αποτελεί σημαντικό παράγοντα σωστής αγωγής. Βλέποντας τα παιδιά τους γονείς τους να παρακολουθούν με τις ώρες τηλεόραση φυσικό και επόμενο είναι τα παιδιά να αναλώνουν τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο τους στην παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων. Διασκέδαση και ψυχαγωγία στο σπίτι δεν σημαίνει μόνο παρακολούθηση τηλεοπτικών εκπομπών. Υπάρχουν και άλλες μορφές διασκέδασης και επιμόρφωσης στο σπίτι όπως το διάβασμα βιβλίων και η ακρόαση καλής μουσικής.
Βέβαια, παίρνοντας ως αφορμή κάποια τηλεοπτική εκπομπή μπορεί να ξεκινήσει μία πολύ εποικοδομητική συζήτηση μεταξύ των μελών της οικογένειας. Αυτές οι συζητήσεις μπορούν να γίνουν η βάση μίας πιο στενής επικοινωνίας και επαφής των μελών της οικογένειας με αποτέλεσμα την σύσφιγξη των δεσμών της οικογένειας.
Η τηλεόραση, η οποία αποτελεί ένα από κυριότερα και σημαντικότερα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, μπορεί και πρέπει να συμβάλλει αποφασιστικά στη γενικότερη δημιουργία εκείνων των προϋποθέσεων, οι οποίες θα συντελέσουν στην σωστή και ολοκληρωμένη ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών. Η ουσία είναι ότι η τηλεόραση ασκεί καθοριστικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση τόσο των ενηλίκων όσο και των ανηλίκων και αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό απ' όλους τους φορείς που δημιουργούν τηλεοπτικά προγράμματα, έτσι, ώστε να αποτελέσει τελικά ένα καταλυτικό παράγοντα στην αντιμετώπιση της «πολιτιστικής ένδειας» της εποχής μας.
* Ο Μιχάλης Λαγουδάκης είναι εκπαιδευτικός, αποσπασμένος στη Δ/νση Α/θμιας Εκπ/σης Χανίων
ΑΡΧΕΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ
http://www.esiea.gr/gr/1peri/deontology.html
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Ο Κώδικας Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δημοσιογράφων-μελών της Ε.Σ.Η.Ε.Α. έχει στόχο:
Να επαναβεβαιώσει και διασφαλίσει τον κοινωνικό ρόλο του δημοσιογράφου στις νέες συνθήκες, που διαμορφώνουν ο γιγαντισμός, το ολιγοπώλιο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, η αυξημένη εμβέλεια και επιρροή των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας.
Να αποθαρρύνει και να αντιστέκεται σε κάθε απόπειρα κρατικού ή άλλου επηρεασμού με τον αυτοκαθορισμό κανόνων υπεύθυνης επαγγελματικής λειτουργίας.
Να κατοχυρώσει την ελευθερία της πληροφόρησης και της έκφρασης, την αυτονομία και αξιοπρέπεια του δημοσιογράφου και να θωρακίσει την ελευθεροτυπία έπ’ αγαθώ της δημοκρατίας και της κοινωνίας.
Προς το σκοπό αυτό, οι δημοσιογράφοι αυτοδεσμεύονται να εφαρμόσουν και να περιφρουρήσουν τις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές:
^
Επιστροφή
Άρθρο 1
Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναφαίρετο. Η πληροφόρηση είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα ή μέσο προπαγάνδας. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να θεωρεί πρώτιστο καθήκον του προς την κοινωνία και τον εαυτό του τη δημοσιοποίηση όλης της αλήθειας.
β. Να θεωρεί προσβολή για την κοινωνία και πράξη μειωτική για τον εαυτό του τη διαστρέβλωση, την απόκρυψη, την αλλοίωση ή την πλαστογράφηση των πραγματικών περιστατικών.
γ. Να σέβεται και να τηρεί το διακριτό της είδησης, του σχολίου και του διαφημιστικού μηνύματος, την αναγκαία αντιστοιχία τίτλου και κειμένου και την ακριβή χρησιμοποίηση φωτογραφιών, εικόνων, γραφικών απεικονίσεων ή άλλων παραστάσεων.
δ. Να μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του.
ε. Να ερευνά προκαταβολικά, με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών, την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσει.
στ. Να επανορθώνει χωρίς χρονοτριβή, με ανάλογη παρουσίαση και ενδεδειγμένο τονισμό, ανακριβείς πληροφορίες και ψευδείς ισχυρισμούς, που προσβάλλουν την
τιμή και την υπόληψη του ανθρώπου και του πολίτη και να δημοσιεύει ή να μεταδίδει την αντίθετη άποψη, χωρίς, αναγκαστικά, ανταπάντηση, η οποία θα τον έθετε σε προνομιακή θέση έναντι του θιγομένου.
^
Επιστροφή
Άρθρο 2
Η δημοσιογραφία, ως επάγγελμα, αλλά και κοινωνικό λειτούργημα, συνεπάγεται δικαιώματα, καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις εθνικής καταγωγής, φύλου, φυλής, θρησκείας, πολιτικών φρονημάτων, οικονομικής κατάστασης και κοινωνικής θέσης.
β. Να σέβεται την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου και του πολίτη. Μόνο όταν το επιτάσσει το δικαίωμα της πληροφόρησης μπορεί να χρησιμοποιεί, πάντοτε με τρόπο υπεύθυνο, στοιχεία από την ιδιωτική ζωή προσώπων που ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή έχουν στην κοινωνία ιδιαίτερη θέση και ισχύ και υπόκεινται στον κοινωνικό έλεγχο.
γ. Να σέβεται το τεκμήριο της αθωότητας και να μην προεξοφλεί τις δικαστικές αποφάσεις.
δ. Να σέβεται την κατοχυρωμένη με διεθνείς συμβάσεις προστασία των ανηλίκων και των προσώπων με ειδικές ανάγκες και με σοβαρά προβλήματα υγείας.
ε. Να αντιμετωπίζει με διακριτικότητα και ευαισθησία τους πολίτες, όταν αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση πένθους, ψυχικού κλονισμού και οδύνης, καθώς και αυτούς που έχουν εμφανές ψυχικό πρόβλημα, αποφεύγοντας να προβάλει την ιδιαιτερότητά τους.
στ. Να μην αποκαλύπτει, άμεσα ή έμμεσα, την ταυτότητα των θυμάτων βιασμού, τα οποία επέζησαν της εγκληματικής πράξης.
ζ. Να ελέγχει και να τεκμηριώνει τις πληροφορίες, που αναφέρονται στον ευαίσθητο τομέα της υγείας, όπου η παραπλανητική πληροφόρηση και η εντυπωσιακή προβολή μπορούν να προκαλέσουν αδικαιολόγητη αναστάτωση στην κοινή γνώμη.
η. Να συλλέγει και να διασταυρώνει τις πληροφορίες του και να εξασφαλίζει την τεκμηρίωσή τους (έγγραφα, φωτογραφίες, κασέτες, τηλεοπτικές εικόνες) με δημοσιογραφικά θεμιτές μεθόδους, γνωστοποιώντας πάντοτε τη δημοσιογραφική του ιδιότητα.
θ. Να τηρεί το επαγγελματικό απόρρητο ως προς την πηγή των πληροφοριών που εξασφάλισε υπό εχεμύθεια.
ι. Να σέβεται τους κανόνες της εμπιστευτικής πληροφόρησης (off the record) εφ’ όσον ανέλαβε αυτή τη δέσμευση.
^
Επιστροφή
Άρθρο 3
Η ισηγορία και η πολυφωνία, οξυγόνο της δημοκρατίας, αναιρούνται σε συνθήκες κρατικού μονοπωλιακού ελέγχου των Μ.Μ.Ε. και υπονομεύονται με τη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας τους σε γιγαντιαίες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν την κοινή γνώμη σαν καταναλωτή και προσπαθούν να χειραγωγήσουν το φρόνημα, τις συνήθειες και την εν γένει συμπεριφορά της.
Γι' αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να υπερασπίζεται σθεναρά το δημοκρατικό πολίτευμα, που διασφαλίζει την ελευθεροτυπία και την απρόσκοπτη άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος.
β. Να αποκρούει και να καταγγέλλει τις εκδηλώσεις κρατικού αυταρχισμού και τις αυθαιρεσίες των ιδιοκτητών των Μ.Μ.Ε. και ιδιαίτερα των ολιγοπωλίων.
γ. Να υπερασπίζεται τη δημοσιογραφική ανεξαρτησία στον εργασιακό χώρο του και να αρνείται την εκτέλεση έργου, που έρχεται σε σύγκρουση με τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
δ. Να μη δέχεται τη σύνταξη είδησης, σχολίου ή άρθρου και την παραγωγή εκπομπής κατά τις υποδείξεις των προϊσταμένων ή του εργοδότη του, αν το περιεχόμενό τους δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και να καταγγέλλει τις εν αγνοία του παραποιήσεις και διαστρεβλώσεις του δημοσιογραφικού του προϊόντος.
Άρθρο 4
Η υπερπροσφορά εργασίας στο χώρο της δημοσιογραφίας επιτείνει τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση φαινομένων εκμετάλλευσης, όπως είναι: η άμισθη ή η συμβολικώς αμειβόμενη εργασία, η καταστρατήγηση συμβατικών υποχρεώσεων και κανόνων δεοντολογίας κ.λπ.. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να στηρίζει και να ενισχύει τις δραστηριότητες της συνδικαλιστικής του οργάνωσης, που αποσκοπούν στη βελτίωση των όρων αμοιβής και απασχόλησης στα Μ.Μ.Ε..
β. Να αποκρούει στο χώρο εργασίας του κάθε απόπειρα περιστολής των εργασιακών δικαιωμάτων του ή παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας.
γ. Να μην ασκεί και να μη δέχεται οποιαδήποτε μορφή διακρίσεων, που σχετίζονται με το φύλο ή την επαγγελματική ηλικία των συναδέλφων του.
^
Επιστροφή
Άρθρο 5
Η διαφάνεια στις οικονομικές σχέσεις αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της αξιοπιστίας, του κύρους και της επαγγελματικής αξιοπρέπειας του δημοσιογράφου, ο οποίος οφείλει:
α. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αμοιβή για δημοσιογραφική εργασία από απόρρητα κονδύλια κρατικών υπηρεσιών και δημόσιων ή ιδιωτικών οργανισμών.
β. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αργομισθία ή έπ’ αμοιβή θέση συναφή με την ειδικότητά του σε Γραφεία Τύπου, δημόσιες υπηρεσίες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις, που θέτει εν αμφιβόλω την επαγγελματική αυτονομία και ανεξαρτησία του.
γ. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται τη διαφημιστική χρήση του ονόματος, της φωνής και της εικόνας του, παρά μόνο για κοινωφελείς σκοπούς.
δ. Να μη μεταδίδει και να μην αξιοποιεί ιδιοτελώς αποκλειστικές πληροφορίες που επηρεάζουν την πορεία του Χρηματιστηρίου Αξιών και την αγορά.
ε. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται οποιεσδήποτε παροχές σε χρήμα και είδος, που θίγουν την αξιοπιστία και την αξιοπρέπειά του και επηρεάζουν την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του.
^
Επιστροφή
Άρθρο 6
Η συναδελφική αλληλεγγύη και ο αλληλοσεβασμός των δημοσιογράφων συμβάλλουν θετικά στις συλλογικές επαγγελματικές επιδιώξεις και στην κοινωνική εικόνα του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος οφείλει:
α. Να σέβεται την προσωπικότητα των συναδέλφων του. Να μην εκτοξεύει εναντίον τους ασύστατες κατηγορίες και να αποφεύγει τις προσωπικές αντεγκλήσεις, δημόσια και στους χώρους εργασίας.
β. Να θεωρεί σοβαρότατη αντιεπαγγελματική πράξη κάθε λογοκλοπή.
γ. Να μην οικειοποιείται την εργασία συναδέλφων του. Να αναφέρει πάντοτε το όνομα του συντάκτη, του οποίου χρησιμοποιεί κείμενα ή αποσπάσματα κειμένων.
Να μνημονεύει την πηγή των πληροφοριών, που έχουν ήδη δημοσιευθεί ή μεταδοθεί.
^
Επιστροφή
Άρθρο 7
Ο γιγαντισμός των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας αύξησαν σημαντικά τον παιδευτικό και πολιτισμικό ρόλο του ηλεκτρονικού και του γραπτού Τύπου. Με τις πρόσθετες ευθύνες του στις νέες συνθήκες, ο δημοσιογράφος οφείλει:
α. Να συμβάλλει στην αναβάθμιση του δημοσιογραφικού λόγου, αποφεύγοντας γραμματικές, συντακτικές και λεκτικές κακοποιήσεις.
β. Να αποφεύγει τη χυδαιογραφία, τη χυδαιολογία και τη γλωσσική βαρβαρότητα, τηρώντας, ακόμη και στη σάτιρα και τη γελοιογραφία, τους κανόνες της επαγγελματικής ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης.
γ. Να προστατεύει την ελληνική γλώσσα από την κατάχρηση ξένων λέξεων και όρων.
δ. Να συμβάλλει δημιουργικά στην προστασία της εθνικής μας παράδοσης και τη διασφάλιση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
^
Επιστροφή
Άρθρο 8
Οι υποχρεώσεις των δημοσιογράφων, που απορρέουν από αυτόν τον Κώδικα, δεν συνιστούν περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Οι παραβάσεις των υποχρεώσεων αυτών ελέγχονται από τα δύο Πειθαρχικά Συμβούλια, συνερχόμενα σε κοινή συνεδρίαση, μέχρις ότου τροποποιηθεί το Καταστατικό, που θα επιλύσει θεσμικά το θέμα του Εποπτικού Οργάνου του Κώδικα.
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Ο Κώδικας Επαγγελματικής Ηθικής και Κοινωνικής Ευθύνης των δημοσιογράφων-μελών της Ε.Σ.Η.Ε.Α. έχει στόχο:
Να επαναβεβαιώσει και διασφαλίσει τον κοινωνικό ρόλο του δημοσιογράφου στις νέες συνθήκες, που διαμορφώνουν ο γιγαντισμός, το ολιγοπώλιο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, η αυξημένη εμβέλεια και επιρροή των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας.
Να αποθαρρύνει και να αντιστέκεται σε κάθε απόπειρα κρατικού ή άλλου επηρεασμού με τον αυτοκαθορισμό κανόνων υπεύθυνης επαγγελματικής λειτουργίας.
Να κατοχυρώσει την ελευθερία της πληροφόρησης και της έκφρασης, την αυτονομία και αξιοπρέπεια του δημοσιογράφου και να θωρακίσει την ελευθεροτυπία έπ’ αγαθώ της δημοκρατίας και της κοινωνίας.
Προς το σκοπό αυτό, οι δημοσιογράφοι αυτοδεσμεύονται να εφαρμόσουν και να περιφρουρήσουν τις ακόλουθες θεμελιώδεις αρχές:
^
Επιστροφή
Άρθρο 1
Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναφαίρετο. Η πληροφόρηση είναι κοινωνικό αγαθό και όχι εμπόρευμα ή μέσο προπαγάνδας. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να θεωρεί πρώτιστο καθήκον του προς την κοινωνία και τον εαυτό του τη δημοσιοποίηση όλης της αλήθειας.
β. Να θεωρεί προσβολή για την κοινωνία και πράξη μειωτική για τον εαυτό του τη διαστρέβλωση, την απόκρυψη, την αλλοίωση ή την πλαστογράφηση των πραγματικών περιστατικών.
γ. Να σέβεται και να τηρεί το διακριτό της είδησης, του σχολίου και του διαφημιστικού μηνύματος, την αναγκαία αντιστοιχία τίτλου και κειμένου και την ακριβή χρησιμοποίηση φωτογραφιών, εικόνων, γραφικών απεικονίσεων ή άλλων παραστάσεων.
δ. Να μεταδίδει την πληροφορία και την είδηση ανεπηρέαστα από τις προσωπικές πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, φυλετικές και πολιτισμικές απόψεις ή πεποιθήσεις του.
ε. Να ερευνά προκαταβολικά, με αίσθημα ευθύνης και με επίγνωση των συνεπειών, την ακρίβεια της πληροφορίας ή της είδησης που πρόκειται να μεταδώσει.
στ. Να επανορθώνει χωρίς χρονοτριβή, με ανάλογη παρουσίαση και ενδεδειγμένο τονισμό, ανακριβείς πληροφορίες και ψευδείς ισχυρισμούς, που προσβάλλουν την
τιμή και την υπόληψη του ανθρώπου και του πολίτη και να δημοσιεύει ή να μεταδίδει την αντίθετη άποψη, χωρίς, αναγκαστικά, ανταπάντηση, η οποία θα τον έθετε σε προνομιακή θέση έναντι του θιγομένου.
^
Επιστροφή
Άρθρο 2
Η δημοσιογραφία, ως επάγγελμα, αλλά και κοινωνικό λειτούργημα, συνεπάγεται δικαιώματα, καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις εθνικής καταγωγής, φύλου, φυλής, θρησκείας, πολιτικών φρονημάτων, οικονομικής κατάστασης και κοινωνικής θέσης.
β. Να σέβεται την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια και το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου και του πολίτη. Μόνο όταν το επιτάσσει το δικαίωμα της πληροφόρησης μπορεί να χρησιμοποιεί, πάντοτε με τρόπο υπεύθυνο, στοιχεία από την ιδιωτική ζωή προσώπων που ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή έχουν στην κοινωνία ιδιαίτερη θέση και ισχύ και υπόκεινται στον κοινωνικό έλεγχο.
γ. Να σέβεται το τεκμήριο της αθωότητας και να μην προεξοφλεί τις δικαστικές αποφάσεις.
δ. Να σέβεται την κατοχυρωμένη με διεθνείς συμβάσεις προστασία των ανηλίκων και των προσώπων με ειδικές ανάγκες και με σοβαρά προβλήματα υγείας.
ε. Να αντιμετωπίζει με διακριτικότητα και ευαισθησία τους πολίτες, όταν αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση πένθους, ψυχικού κλονισμού και οδύνης, καθώς και αυτούς που έχουν εμφανές ψυχικό πρόβλημα, αποφεύγοντας να προβάλει την ιδιαιτερότητά τους.
στ. Να μην αποκαλύπτει, άμεσα ή έμμεσα, την ταυτότητα των θυμάτων βιασμού, τα οποία επέζησαν της εγκληματικής πράξης.
ζ. Να ελέγχει και να τεκμηριώνει τις πληροφορίες, που αναφέρονται στον ευαίσθητο τομέα της υγείας, όπου η παραπλανητική πληροφόρηση και η εντυπωσιακή προβολή μπορούν να προκαλέσουν αδικαιολόγητη αναστάτωση στην κοινή γνώμη.
η. Να συλλέγει και να διασταυρώνει τις πληροφορίες του και να εξασφαλίζει την τεκμηρίωσή τους (έγγραφα, φωτογραφίες, κασέτες, τηλεοπτικές εικόνες) με δημοσιογραφικά θεμιτές μεθόδους, γνωστοποιώντας πάντοτε τη δημοσιογραφική του ιδιότητα.
θ. Να τηρεί το επαγγελματικό απόρρητο ως προς την πηγή των πληροφοριών που εξασφάλισε υπό εχεμύθεια.
ι. Να σέβεται τους κανόνες της εμπιστευτικής πληροφόρησης (off the record) εφ’ όσον ανέλαβε αυτή τη δέσμευση.
^
Επιστροφή
Άρθρο 3
Η ισηγορία και η πολυφωνία, οξυγόνο της δημοκρατίας, αναιρούνται σε συνθήκες κρατικού μονοπωλιακού ελέγχου των Μ.Μ.Ε. και υπονομεύονται με τη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας τους σε γιγαντιαίες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν την κοινή γνώμη σαν καταναλωτή και προσπαθούν να χειραγωγήσουν το φρόνημα, τις συνήθειες και την εν γένει συμπεριφορά της.
Γι' αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να υπερασπίζεται σθεναρά το δημοκρατικό πολίτευμα, που διασφαλίζει την ελευθεροτυπία και την απρόσκοπτη άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος.
β. Να αποκρούει και να καταγγέλλει τις εκδηλώσεις κρατικού αυταρχισμού και τις αυθαιρεσίες των ιδιοκτητών των Μ.Μ.Ε. και ιδιαίτερα των ολιγοπωλίων.
γ. Να υπερασπίζεται τη δημοσιογραφική ανεξαρτησία στον εργασιακό χώρο του και να αρνείται την εκτέλεση έργου, που έρχεται σε σύγκρουση με τις αρχές της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
δ. Να μη δέχεται τη σύνταξη είδησης, σχολίου ή άρθρου και την παραγωγή εκπομπής κατά τις υποδείξεις των προϊσταμένων ή του εργοδότη του, αν το περιεχόμενό τους δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και να καταγγέλλει τις εν αγνοία του παραποιήσεις και διαστρεβλώσεις του δημοσιογραφικού του προϊόντος.
Άρθρο 4
Η υπερπροσφορά εργασίας στο χώρο της δημοσιογραφίας επιτείνει τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση φαινομένων εκμετάλλευσης, όπως είναι: η άμισθη ή η συμβολικώς αμειβόμενη εργασία, η καταστρατήγηση συμβατικών υποχρεώσεων και κανόνων δεοντολογίας κ.λπ.. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει:
α. Να στηρίζει και να ενισχύει τις δραστηριότητες της συνδικαλιστικής του οργάνωσης, που αποσκοπούν στη βελτίωση των όρων αμοιβής και απασχόλησης στα Μ.Μ.Ε..
β. Να αποκρούει στο χώρο εργασίας του κάθε απόπειρα περιστολής των εργασιακών δικαιωμάτων του ή παραβίασης των κανόνων δεοντολογίας.
γ. Να μην ασκεί και να μη δέχεται οποιαδήποτε μορφή διακρίσεων, που σχετίζονται με το φύλο ή την επαγγελματική ηλικία των συναδέλφων του.
^
Επιστροφή
Άρθρο 5
Η διαφάνεια στις οικονομικές σχέσεις αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της αξιοπιστίας, του κύρους και της επαγγελματικής αξιοπρέπειας του δημοσιογράφου, ο οποίος οφείλει:
α. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αμοιβή για δημοσιογραφική εργασία από απόρρητα κονδύλια κρατικών υπηρεσιών και δημόσιων ή ιδιωτικών οργανισμών.
β. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται αργομισθία ή έπ’ αμοιβή θέση συναφή με την ειδικότητά του σε Γραφεία Τύπου, δημόσιες υπηρεσίες ή ιδιωτικές επιχειρήσεις, που θέτει εν αμφιβόλω την επαγγελματική αυτονομία και ανεξαρτησία του.
γ. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται τη διαφημιστική χρήση του ονόματος, της φωνής και της εικόνας του, παρά μόνο για κοινωφελείς σκοπούς.
δ. Να μη μεταδίδει και να μην αξιοποιεί ιδιοτελώς αποκλειστικές πληροφορίες που επηρεάζουν την πορεία του Χρηματιστηρίου Αξιών και την αγορά.
ε. Να μην επιδιώκει και να μη δέχεται οποιεσδήποτε παροχές σε χρήμα και είδος, που θίγουν την αξιοπιστία και την αξιοπρέπειά του και επηρεάζουν την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του.
^
Επιστροφή
Άρθρο 6
Η συναδελφική αλληλεγγύη και ο αλληλοσεβασμός των δημοσιογράφων συμβάλλουν θετικά στις συλλογικές επαγγελματικές επιδιώξεις και στην κοινωνική εικόνα του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Γι' αυτό ο δημοσιογράφος οφείλει:
α. Να σέβεται την προσωπικότητα των συναδέλφων του. Να μην εκτοξεύει εναντίον τους ασύστατες κατηγορίες και να αποφεύγει τις προσωπικές αντεγκλήσεις, δημόσια και στους χώρους εργασίας.
β. Να θεωρεί σοβαρότατη αντιεπαγγελματική πράξη κάθε λογοκλοπή.
γ. Να μην οικειοποιείται την εργασία συναδέλφων του. Να αναφέρει πάντοτε το όνομα του συντάκτη, του οποίου χρησιμοποιεί κείμενα ή αποσπάσματα κειμένων.
Να μνημονεύει την πηγή των πληροφοριών, που έχουν ήδη δημοσιευθεί ή μεταδοθεί.
^
Επιστροφή
Άρθρο 7
Ο γιγαντισμός των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας αύξησαν σημαντικά τον παιδευτικό και πολιτισμικό ρόλο του ηλεκτρονικού και του γραπτού Τύπου. Με τις πρόσθετες ευθύνες του στις νέες συνθήκες, ο δημοσιογράφος οφείλει:
α. Να συμβάλλει στην αναβάθμιση του δημοσιογραφικού λόγου, αποφεύγοντας γραμματικές, συντακτικές και λεκτικές κακοποιήσεις.
β. Να αποφεύγει τη χυδαιογραφία, τη χυδαιολογία και τη γλωσσική βαρβαρότητα, τηρώντας, ακόμη και στη σάτιρα και τη γελοιογραφία, τους κανόνες της επαγγελματικής ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης.
γ. Να προστατεύει την ελληνική γλώσσα από την κατάχρηση ξένων λέξεων και όρων.
δ. Να συμβάλλει δημιουργικά στην προστασία της εθνικής μας παράδοσης και τη διασφάλιση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
^
Επιστροφή
Άρθρο 8
Οι υποχρεώσεις των δημοσιογράφων, που απορρέουν από αυτόν τον Κώδικα, δεν συνιστούν περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Οι παραβάσεις των υποχρεώσεων αυτών ελέγχονται από τα δύο Πειθαρχικά Συμβούλια, συνερχόμενα σε κοινή συνεδρίαση, μέχρις ότου τροποποιηθεί το Καταστατικό, που θα επιλύσει θεσμικά το θέμα του Εποπτικού Οργάνου του Κώδικα.
2010 - Ευρωπαϊκο Ετος για την καταπολεμηση της φτωχειας και του κοινωνικου αποκλεισμου
http://www.antipoverty.gr/node/15
2010 - Ευρωπαϊκό Έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού
Date:
11/25/2008
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όρισε σήμερα το 2010 ως Ευρωπαϊκό Έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η ύψους 17 εκατ. ευρώ εκστρατεία σκοπό έχει να επιβεβαιώσει εκ νέου τη δέσμευση της ΕΕ για να δοθεί αποφασιστική ώθηση στην εξάλειψη της φτώχειας έως το 2010.
«Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της ΕΕ και η κοινή μας προσέγγιση έχει αποδειχτεί σπουδαίο εργαλείο για την καθοδήγηση και την υποστήριξη ενεργειών στα κράτη μέλη» ανέφερε ο αρμόδιος επίτροπος για τις κοινωνικές υποθέσεις Vladimír Špidla. «Με το Ευρωπαϊκό Έτος θα δοθεί ακόμα μεγαλύτερη ώθηση, αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση των πολιτών για τον τρόπο με τον οποίο η φτώχεια εξακολουθεί να πλήττει την καθημερινή ζωή τόσο μεγάλου αριθμού Ευρωπαίων.»
Σήμερα στην ΕΕ 78 εκατ. άνθρωποι – δηλ. το 16% του πληθυσμού – διατρέχουν τον κίνδυνο της φτώχειας.
Το Ευρωπαϊκό Έτος 2010 σκοπό έχει να αγγίξει τους πολίτες της ΕΕ και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη του δημόσιου, του κοινωνικού και του οικονομικού τομέα. Ειδικότερα, έχει τους ακόλουθους τέσσερις στόχους:
να αναγνωριστεί το δικαίωμα των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού να ζουν με αξιοπρέπεια και να συμμετέχουν πλήρως στην κοινωνία·
να αυξηθεί η συμμετοχή του κοινού στις πολιτικές για την κοινωνική ένταξη, τονίζοντας την ευθύνη όλων για την αντιμετώπιση της φτώχειας και της περιθωριοποίησης·
να αυξηθεί η συνοχή της κοινωνίας έτσι ώστε κανείς να μην αμφιβάλλει ότι η κοινωνία στο σύνολό της επωφελείται από την εξάλειψη της φτώχειας·
να υπάρξει δέσμευση όλων των συντελεστών, δεδομένου ότι η πραγματική πρόοδος απαιτεί μακροχρόνια προσπάθεια και συμμετοχή όλων των επιπέδων διακυβέρνησης.
Πρόσφατα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου δείχνουν ότι οι Ευρωπαίοι θεωρούν τη φτώχεια ένα πολύ διαδεδομένο πρόβλημα. Σε όλη την ΕΕ οι πολίτες πιστεύουν πως στην περιοχή τους 1 στους 3 ανθρώπους (δηλ. το 29%) ζουν σε συνθήκες φτώχειας και 1 στους 10 αντιμετωπίζει εξαιρετικά μεγάλη φτώχεια. Σε όλα τα κράτη μέλη ένα μέρος του πληθυσμού υφίσταται αποκλεισμό και στερήσεις, και συχνά έχει περιορισμένη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Σε όλη την ΕΕ το 19% του συνόλου των παιδιών διατρέχει κίνδυνο φτώχειας και 1 στα 10 ζουν σε νοικοκυριά στα οποία κανείς δεν εργάζεται.
2010 - Ευρωπαϊκό Έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού
Date:
11/25/2008
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όρισε σήμερα το 2010 ως Ευρωπαϊκό Έτος για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Η ύψους 17 εκατ. ευρώ εκστρατεία σκοπό έχει να επιβεβαιώσει εκ νέου τη δέσμευση της ΕΕ για να δοθεί αποφασιστική ώθηση στην εξάλειψη της φτώχειας έως το 2010.
«Η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της ΕΕ και η κοινή μας προσέγγιση έχει αποδειχτεί σπουδαίο εργαλείο για την καθοδήγηση και την υποστήριξη ενεργειών στα κράτη μέλη» ανέφερε ο αρμόδιος επίτροπος για τις κοινωνικές υποθέσεις Vladimír Špidla. «Με το Ευρωπαϊκό Έτος θα δοθεί ακόμα μεγαλύτερη ώθηση, αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση των πολιτών για τον τρόπο με τον οποίο η φτώχεια εξακολουθεί να πλήττει την καθημερινή ζωή τόσο μεγάλου αριθμού Ευρωπαίων.»
Σήμερα στην ΕΕ 78 εκατ. άνθρωποι – δηλ. το 16% του πληθυσμού – διατρέχουν τον κίνδυνο της φτώχειας.
Το Ευρωπαϊκό Έτος 2010 σκοπό έχει να αγγίξει τους πολίτες της ΕΕ και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη του δημόσιου, του κοινωνικού και του οικονομικού τομέα. Ειδικότερα, έχει τους ακόλουθους τέσσερις στόχους:
να αναγνωριστεί το δικαίωμα των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού να ζουν με αξιοπρέπεια και να συμμετέχουν πλήρως στην κοινωνία·
να αυξηθεί η συμμετοχή του κοινού στις πολιτικές για την κοινωνική ένταξη, τονίζοντας την ευθύνη όλων για την αντιμετώπιση της φτώχειας και της περιθωριοποίησης·
να αυξηθεί η συνοχή της κοινωνίας έτσι ώστε κανείς να μην αμφιβάλλει ότι η κοινωνία στο σύνολό της επωφελείται από την εξάλειψη της φτώχειας·
να υπάρξει δέσμευση όλων των συντελεστών, δεδομένου ότι η πραγματική πρόοδος απαιτεί μακροχρόνια προσπάθεια και συμμετοχή όλων των επιπέδων διακυβέρνησης.
Πρόσφατα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου δείχνουν ότι οι Ευρωπαίοι θεωρούν τη φτώχεια ένα πολύ διαδεδομένο πρόβλημα. Σε όλη την ΕΕ οι πολίτες πιστεύουν πως στην περιοχή τους 1 στους 3 ανθρώπους (δηλ. το 29%) ζουν σε συνθήκες φτώχειας και 1 στους 10 αντιμετωπίζει εξαιρετικά μεγάλη φτώχεια. Σε όλα τα κράτη μέλη ένα μέρος του πληθυσμού υφίσταται αποκλεισμό και στερήσεις, και συχνά έχει περιορισμένη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Σε όλη την ΕΕ το 19% του συνόλου των παιδιών διατρέχει κίνδυνο φτώχειας και 1 στα 10 ζουν σε νοικοκυριά στα οποία κανείς δεν εργάζεται.
16 Ιουλίου 2010
Η Ελλαδα και τα ανθρωπινα δικαιωματα
http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=106196&ct=6&dt=20/12/1998
του Γιάννου Κρανιδιώτη
Η ανθρωπότητα ζει στον αστερισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πεντηκοστή επέτειος της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου γιορτάστηκε σε όλο τον κόσμο με μια σειρά εκδηλώσεων όπου συμμετείχαν πολιτικοί ηγέτες, εκπρόσωποι κυβερνήσεων, διακρατικών και μη κυβερνητικών οργανισμών.
Οι επετειακές αναφορές στην Οικουμενική Διακήρυξη όμως δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνούμε ότι, παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο που έχει σημειωθεί, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει ζητούμενο και όχι οριστική κατάκτηση. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν μαζικές παραβιάσεις μερικών από τα θεμελιωδέστερα ανθρώπινα δικαιώματα σε πολλά μέρη του πλανήτη μας, ακόμη και στη γειτονιά μας.
Κραυγαλέο παράδειγμα είναι η Κύπρος, όπου σημειώθηκαν και σημειώνονται ακόμη βαριές και συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής. Παραβιάσεις που τα όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης, και μάλιστα τα δικαιοδοτικά, έχουν στιγματίσει εκδικάζοντας είτε διακρατικές προσφυγές είτε ατομικές προσφυγές, όπως αυτήν της Τιτίνας Λοϊζίδου. Ο αγώνας της Τιτίνας Λοϊζίδου ενθαρρύνει όλους τους απλούς ανθρώπους που έχουν πέσει θύματα της αυθαιρεσίας και της βαρβαρότητας και μάχονται για την αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, αποδεικνύοντας ότι το δίκαιο είναι ισχυρότερο από την ωμή βία και τις πολιτικές σκοπιμότητες.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί ο σεβασμός τριών βασικών αρχών.
Η πρώτη θεμελιώδης αρχή είναι η οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία δεν επιτρέπεται να καταπατούνται με πρόφαση τον σεβασμό των εθνικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών και άλλων ιδιαιτεροτήτων.
Η δεύτερη είναι ο αδιαίρετος χαρακτήρας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τόσο τα ατομικά όσο και τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα πρέπει να αναγνωρίζονται και να προστατεύονται στον ίδιο βαθμό διότι ο σεβασμός των δικαιωμάτων κάθε μιας από τις κατηγορίες αυτές αποτελεί προϋπόθεση της άσκησης των δικαιωμάτων της άλλης.
Τρίτη βασική αρχή είναι η κοινωνική ευθύνη του φορέα των δικαιωμάτων, που έχει και καθήκοντα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.
Στις μέρες μας αναπτύσσεται ένας έντονος προβληματισμός σχετικά με τις επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών (στον χώρο της βιοϊατρικής, της πληροφορικής, της επικοινωνίας κλπ.) στα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ συνειδητοποιείται η ανάγκη να διασφαλισθούν τα δικαιώματα της «τρίτης γενιάς» (όπως το δικαίωμα στο περιβάλλον).
Στις διακρατικές σχέσεις τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν μια ολοένα και σημαντικότερη θέση. Κράτη που παραβιάζουν τις θεμελιώδεις ελευθερίες των πολιτών τους και δεν αναπτύσσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς απομονώνονται από τη διεθνή κοινότητα και δεν γίνονται δεκτά σε διεθνείς οργανισμούς, ενώ περιορίζονται οι δυνατότητες οικονομικής τους ενίσχυσης. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συμβολή του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη νέα αυτή πραγματικότητα. Εξάλλου μάχες δίνονται και κερδίζονται για την κατάργηση της ασυλίας και της ατιμωρησίας των υπαιτίων για δολοφονίες, βασανιστήρια και άλλες προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Στον αγώνα για την προάσπιση των θεμελιωδών ελευθεριών, η Ελλάδα επιδιώκει να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει γίνει σημαντική παράμετρος της εξωτερικής πολιτικής μας.
Η χώρα μας έχει προχωρήσει στην υπογραφή και την επικύρωση διεθνών συμβάσεων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Ελλάδα έχει, μεταξύ άλλων, επικυρώσει το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και τα Πολιτικά Δικαιώματα, τη Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική, το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη που προβλέπει σύστημα συλλογικών αναφορών, το Εκτο Πρωτόκολλο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με την κατάργηση της θανατικής ποινής. Εχει δε υπογράψει και πρόκειται να επικυρώσει, μεταξύ άλλων, τη σύμβαση-πλαίσιο για τα δικαιώματα των εθνικών μειονοτήτων, τη συνθήκη απαγόρευσης των ναρκών κατά προσωπικού, το καταστατικό του νέου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, τη σύμβαση για την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου κλπ. Οι σημαντικότερες διεθνείς συμβάσεις στον χώρο των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελούν έτσι μέρος του εσωτερικού μας δικαίου.
Εξάλλου σε ορισμένους κρίσιμους τομείς, όπου η Ελλάδα υπολείπονταν του ευρωπαϊκού μέσου όρου, έχουν σημειωθεί θετικά βήματα. Αναφέρουμε την κατάργηση του άρθρου 19 του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας, την αναγνώριση των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης, τη σημαντική βελτίωση της μεταχείρισης προσώπων που ανήκουν σε θρησκευτικές μειονότητες. Εχουν επίσης εισαχθεί και στη χώρα μας θεσμοί με μακρά παράδοση στο εξωτερικό, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη, η Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και η Επιτροπή για τη Βιοηθική.
Επίσης, διευρύνονται τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο και καταβάλλεται προσπάθεια ώστε να διασφαλισθεί η συμμετοχή των μεταναστών στην οικονομική ζωή της χώρας μέσω της χορήγησης της «πράσινης κάρτας». Η ένταξη στον κοινωνικό ιστό των μεταναστών σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη καταπολέμηση της εγκληματικότητας αποτελεί το δίπτυχο της πολιτικής μας που δεν επιτρέπει να αναπτυχθούν ο ρατσισμός και η ξενοφοβία.
Προωθείται η συμμόρφωση της χώρας μας με τις αποφάσεις διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Λαμβάνονται μέτρα ώστε οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπιστώνονται στη χώρα μας να θεραπεύονται και να μην επαναλαμβάνονται.
Διευρύνονται οι δίαυλοι επικοινωνίας με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, με σκοπό την αμοιβαία ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας.
Η σημασία που αποδίδει το υπουργείο Εξωτερικών στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτυπώνεται και στον νέο Οργανισμό του, με τον οποίο συστήθηκε Διεύθυνση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ ως σήμερα δραστηριοποιούνταν στον τομέα αυτόν διάφορες διευθύνσεις του υπουργείου. Το νέο αυτό σχήμα θα επιτρέψει μια συντονισμένη, συνολικότερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων.
Θα αποτελούσε βεβαίως εθελοτυφλία ο ισχυρισμός ότι η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας είναι ιδανική. Είμαστε αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουμε με ευαισθησία και ευρύτητα πνεύματος τα προβλήματα των τσιγγάνων, των ξένων που φιλοξενούνται στη χώρα μας, διαφόρων κοινωνικών ομάδων με ιδιαιτερότητες κλπ. Διότι η εξύψωση του επιπέδου προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελεί θεμελιώδη δέσμευση και υποχρέωση μιας αληθινά δημοκρατικής πολιτείας.
Ο κ. Γιάννος Κρανιδιώτης ήταν υφυπουργός Εξωτερικών.
του Γιάννου Κρανιδιώτη
Η ανθρωπότητα ζει στον αστερισμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η πεντηκοστή επέτειος της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου γιορτάστηκε σε όλο τον κόσμο με μια σειρά εκδηλώσεων όπου συμμετείχαν πολιτικοί ηγέτες, εκπρόσωποι κυβερνήσεων, διακρατικών και μη κυβερνητικών οργανισμών.
Οι επετειακές αναφορές στην Οικουμενική Διακήρυξη όμως δεν πρέπει να μας κάνουν να ξεχνούμε ότι, παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο που έχει σημειωθεί, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων παραμένει ζητούμενο και όχι οριστική κατάκτηση. Τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν μαζικές παραβιάσεις μερικών από τα θεμελιωδέστερα ανθρώπινα δικαιώματα σε πολλά μέρη του πλανήτη μας, ακόμη και στη γειτονιά μας.
Κραυγαλέο παράδειγμα είναι η Κύπρος, όπου σημειώθηκαν και σημειώνονται ακόμη βαριές και συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής. Παραβιάσεις που τα όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης, και μάλιστα τα δικαιοδοτικά, έχουν στιγματίσει εκδικάζοντας είτε διακρατικές προσφυγές είτε ατομικές προσφυγές, όπως αυτήν της Τιτίνας Λοϊζίδου. Ο αγώνας της Τιτίνας Λοϊζίδου ενθαρρύνει όλους τους απλούς ανθρώπους που έχουν πέσει θύματα της αυθαιρεσίας και της βαρβαρότητας και μάχονται για την αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, αποδεικνύοντας ότι το δίκαιο είναι ισχυρότερο από την ωμή βία και τις πολιτικές σκοπιμότητες.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί ο σεβασμός τριών βασικών αρχών.
Η πρώτη θεμελιώδης αρχή είναι η οικουμενικότητα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία δεν επιτρέπεται να καταπατούνται με πρόφαση τον σεβασμό των εθνικών, πολιτισμικών, θρησκευτικών και άλλων ιδιαιτεροτήτων.
Η δεύτερη είναι ο αδιαίρετος χαρακτήρας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τόσο τα ατομικά όσο και τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα πρέπει να αναγνωρίζονται και να προστατεύονται στον ίδιο βαθμό διότι ο σεβασμός των δικαιωμάτων κάθε μιας από τις κατηγορίες αυτές αποτελεί προϋπόθεση της άσκησης των δικαιωμάτων της άλλης.
Τρίτη βασική αρχή είναι η κοινωνική ευθύνη του φορέα των δικαιωμάτων, που έχει και καθήκοντα απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.
Στις μέρες μας αναπτύσσεται ένας έντονος προβληματισμός σχετικά με τις επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών (στον χώρο της βιοϊατρικής, της πληροφορικής, της επικοινωνίας κλπ.) στα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ συνειδητοποιείται η ανάγκη να διασφαλισθούν τα δικαιώματα της «τρίτης γενιάς» (όπως το δικαίωμα στο περιβάλλον).
Στις διακρατικές σχέσεις τα ανθρώπινα δικαιώματα έχουν μια ολοένα και σημαντικότερη θέση. Κράτη που παραβιάζουν τις θεμελιώδεις ελευθερίες των πολιτών τους και δεν αναπτύσσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς απομονώνονται από τη διεθνή κοινότητα και δεν γίνονται δεκτά σε διεθνείς οργανισμούς, ενώ περιορίζονται οι δυνατότητες οικονομικής τους ενίσχυσης. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συμβολή του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ενωσης στη νέα αυτή πραγματικότητα. Εξάλλου μάχες δίνονται και κερδίζονται για την κατάργηση της ασυλίας και της ατιμωρησίας των υπαιτίων για δολοφονίες, βασανιστήρια και άλλες προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Στον αγώνα για την προάσπιση των θεμελιωδών ελευθεριών, η Ελλάδα επιδιώκει να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει γίνει σημαντική παράμετρος της εξωτερικής πολιτικής μας.
Η χώρα μας έχει προχωρήσει στην υπογραφή και την επικύρωση διεθνών συμβάσεων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Ελλάδα έχει, μεταξύ άλλων, επικυρώσει το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και τα Πολιτικά Δικαιώματα, τη Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική, το Πρόσθετο Πρωτόκολλο στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη που προβλέπει σύστημα συλλογικών αναφορών, το Εκτο Πρωτόκολλο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με την κατάργηση της θανατικής ποινής. Εχει δε υπογράψει και πρόκειται να επικυρώσει, μεταξύ άλλων, τη σύμβαση-πλαίσιο για τα δικαιώματα των εθνικών μειονοτήτων, τη συνθήκη απαγόρευσης των ναρκών κατά προσωπικού, το καταστατικό του νέου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, τη σύμβαση για την προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου κλπ. Οι σημαντικότερες διεθνείς συμβάσεις στον χώρο των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελούν έτσι μέρος του εσωτερικού μας δικαίου.
Εξάλλου σε ορισμένους κρίσιμους τομείς, όπου η Ελλάδα υπολείπονταν του ευρωπαϊκού μέσου όρου, έχουν σημειωθεί θετικά βήματα. Αναφέρουμε την κατάργηση του άρθρου 19 του Κώδικα Ελληνικής Ιθαγένειας, την αναγνώριση των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης, τη σημαντική βελτίωση της μεταχείρισης προσώπων που ανήκουν σε θρησκευτικές μειονότητες. Εχουν επίσης εισαχθεί και στη χώρα μας θεσμοί με μακρά παράδοση στο εξωτερικό, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη, η Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και η Επιτροπή για τη Βιοηθική.
Επίσης, διευρύνονται τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο και καταβάλλεται προσπάθεια ώστε να διασφαλισθεί η συμμετοχή των μεταναστών στην οικονομική ζωή της χώρας μέσω της χορήγησης της «πράσινης κάρτας». Η ένταξη στον κοινωνικό ιστό των μεταναστών σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη καταπολέμηση της εγκληματικότητας αποτελεί το δίπτυχο της πολιτικής μας που δεν επιτρέπει να αναπτυχθούν ο ρατσισμός και η ξενοφοβία.
Προωθείται η συμμόρφωση της χώρας μας με τις αποφάσεις διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Λαμβάνονται μέτρα ώστε οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπιστώνονται στη χώρα μας να θεραπεύονται και να μην επαναλαμβάνονται.
Διευρύνονται οι δίαυλοι επικοινωνίας με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, με σκοπό την αμοιβαία ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας.
Η σημασία που αποδίδει το υπουργείο Εξωτερικών στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτυπώνεται και στον νέο Οργανισμό του, με τον οποίο συστήθηκε Διεύθυνση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ ως σήμερα δραστηριοποιούνταν στον τομέα αυτόν διάφορες διευθύνσεις του υπουργείου. Το νέο αυτό σχήμα θα επιτρέψει μια συντονισμένη, συνολικότερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων.
Θα αποτελούσε βεβαίως εθελοτυφλία ο ισχυρισμός ότι η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα μας είναι ιδανική. Είμαστε αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουμε με ευαισθησία και ευρύτητα πνεύματος τα προβλήματα των τσιγγάνων, των ξένων που φιλοξενούνται στη χώρα μας, διαφόρων κοινωνικών ομάδων με ιδιαιτερότητες κλπ. Διότι η εξύψωση του επιπέδου προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου αποτελεί θεμελιώδη δέσμευση και υποχρέωση μιας αληθινά δημοκρατικής πολιτείας.
Ο κ. Γιάννος Κρανιδιώτης ήταν υφυπουργός Εξωτερικών.
Το Αρχαιολογικο Μουσειο Ηρακλειου
http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3327
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου είναι από τα πιο μεγάλα και αξιόλογα μουσεία στην Ελλάδα και ένα από τα σημαντικότερα στην Ευρώπη. Τα εκθέματά του περιλαμβάνουν αντιπροσωπευτικά δείγματα από όλες τις περιόδους της κρητικής προϊστορίας και ιστορίας, που καλύπτουν περίπου 5.500 χρόνια, από τη νεολιθική εποχή μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους. Κυρίαρχη θέση, όμως, στις συλλογές του κατέχουν τα μοναδικά αριστουργήματα της μινωικής τέχνης, την οποία μπορεί κανείς να θαυμάσει σε όλη της την εξέλιξη. Η συλλογή με τις μινωικές αρχαιότητες είναι η σημαντικότερη στον κόσμο και το μουσείο δίκαια θεωρείται το κατ' εξοχήν μουσείο του μινωικού πολιτισμού.
Το κτήριο, όπου στεγάζεται, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και κατασκευάσθηκε μεταξύ των ετών 1937 και 1940, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού. Στην ίδια θέση κατά τη διάρκεια της βενετοκρατίας βρισκόταν η καθολική μονή του Αγίου Φραγκίσκου, που καταστράφηκε από σεισμό το 1856. Το κτήριο του μουσείου είναι αντισεισμικό και αποτελεί σημαντικό δείγμα του μοντέρνου αρχιτεκτονικού κινήματος στην Ελλάδα, βραβευμένο με έπαινο Bauhaus στο Μεσοπόλεμο. Κατάφερε να συνδυάσει τις σύγχρονες τότε τάσεις της αρχιτεκτονικής, λαμβάνοντας υπ' όψη το περιεχόμενο των αρχαιολογικών συλλογών, να εξασφαλίσει καλό φυσικό φωτισμό, με φεγγίτες από την οροφή και στο ψηλότερο μέρος των τοίχων, και να διευκολύνει την ελεύθερη κίνηση μεγάλων ομάδων επισκεπτών. Οι χρωματισμοί και τα υλικά κατασκευής, όπως και τα πολύχρωμα φλεβωτά μάρμαρα, παραπέμπουν στις τοιχογραφικές μιμήσεις ορθομαρμαρώσεων των μινωικών κτηρίων. Ο αρχιτέκτονας προέβλεψε, ακόμη, τη δυνατότητα μελλοντικών επεκτάσεων του μουσείου. Το κτήριο είναι διώροφο και διαθέτει εκτεταμένους εκθεσιακούς χώρους, εργαστήρια, σχεδιαστήριο, βιβλιοθήκη, γραφεία και ένα σπουδαίο τμήμα, την Επιστημονική Συλλογή, όπου φυλάσσονται και μελετώνται πολλά από τα ευρήματα. Στο μουσείο λειτουργούν, επίσης, πωλητήριο εκμαγείων μισθωμένο για λογαριασμό του Tαμείου Αρχαολογικών Πόρων, κυλικείο, καθώς και πωλητήριο δελταρίων και διαφανειών.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου έχει συγκροτηθεί ως Ειδική Περιφερειακή Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και έχει ως σκοπό την απόκτηση, αποδοχή, φύλαξη, συντήρηση, καταγραφή, τεκμηρίωση, έρευνα, μελέτη, δημοσίευση και κυρίως έκθεση και προβολή στο κοινό αντικειμένων που χρονολογούνται από τους απώτατους χρόνους της προϊστορικής εποχής έως την υστερορωμαϊκή περίοδο. Οργανώνει περιοδικές εκθέσεις, συμμετέχει σε εκθέσεις που περιοδεύουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, συνεργάζεται με άλλους επιστημονικούς και ερευνητικούς φορείς και φιλοξενεί ποικίλες άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου είναι από τα πιο μεγάλα και αξιόλογα μουσεία στην Ελλάδα και ένα από τα σημαντικότερα στην Ευρώπη. Τα εκθέματά του περιλαμβάνουν αντιπροσωπευτικά δείγματα από όλες τις περιόδους της κρητικής προϊστορίας και ιστορίας, που καλύπτουν περίπου 5.500 χρόνια, από τη νεολιθική εποχή μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους. Κυρίαρχη θέση, όμως, στις συλλογές του κατέχουν τα μοναδικά αριστουργήματα της μινωικής τέχνης, την οποία μπορεί κανείς να θαυμάσει σε όλη της την εξέλιξη. Η συλλογή με τις μινωικές αρχαιότητες είναι η σημαντικότερη στον κόσμο και το μουσείο δίκαια θεωρείται το κατ' εξοχήν μουσείο του μινωικού πολιτισμού.
Το κτήριο, όπου στεγάζεται, βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και κατασκευάσθηκε μεταξύ των ετών 1937 και 1940, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού. Στην ίδια θέση κατά τη διάρκεια της βενετοκρατίας βρισκόταν η καθολική μονή του Αγίου Φραγκίσκου, που καταστράφηκε από σεισμό το 1856. Το κτήριο του μουσείου είναι αντισεισμικό και αποτελεί σημαντικό δείγμα του μοντέρνου αρχιτεκτονικού κινήματος στην Ελλάδα, βραβευμένο με έπαινο Bauhaus στο Μεσοπόλεμο. Κατάφερε να συνδυάσει τις σύγχρονες τότε τάσεις της αρχιτεκτονικής, λαμβάνοντας υπ' όψη το περιεχόμενο των αρχαιολογικών συλλογών, να εξασφαλίσει καλό φυσικό φωτισμό, με φεγγίτες από την οροφή και στο ψηλότερο μέρος των τοίχων, και να διευκολύνει την ελεύθερη κίνηση μεγάλων ομάδων επισκεπτών. Οι χρωματισμοί και τα υλικά κατασκευής, όπως και τα πολύχρωμα φλεβωτά μάρμαρα, παραπέμπουν στις τοιχογραφικές μιμήσεις ορθομαρμαρώσεων των μινωικών κτηρίων. Ο αρχιτέκτονας προέβλεψε, ακόμη, τη δυνατότητα μελλοντικών επεκτάσεων του μουσείου. Το κτήριο είναι διώροφο και διαθέτει εκτεταμένους εκθεσιακούς χώρους, εργαστήρια, σχεδιαστήριο, βιβλιοθήκη, γραφεία και ένα σπουδαίο τμήμα, την Επιστημονική Συλλογή, όπου φυλάσσονται και μελετώνται πολλά από τα ευρήματα. Στο μουσείο λειτουργούν, επίσης, πωλητήριο εκμαγείων μισθωμένο για λογαριασμό του Tαμείου Αρχαολογικών Πόρων, κυλικείο, καθώς και πωλητήριο δελταρίων και διαφανειών.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου έχει συγκροτηθεί ως Ειδική Περιφερειακή Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και έχει ως σκοπό την απόκτηση, αποδοχή, φύλαξη, συντήρηση, καταγραφή, τεκμηρίωση, έρευνα, μελέτη, δημοσίευση και κυρίως έκθεση και προβολή στο κοινό αντικειμένων που χρονολογούνται από τους απώτατους χρόνους της προϊστορικής εποχής έως την υστερορωμαϊκή περίοδο. Οργανώνει περιοδικές εκθέσεις, συμμετέχει σε εκθέσεις που περιοδεύουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, συνεργάζεται με άλλους επιστημονικούς και ερευνητικούς φορείς και φιλοξενεί ποικίλες άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες.
UNICEF - H Συμβαση για τα Δικαιωματα του Παιδιου
UNICEF - H Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού
http://www.unicef.gr/symbs.php
Ο κόσμος δεν μας προσφέρθηκε απ' τους γονείς μας, μας τον δάνεισαν τα παιδιά μας
(Αφρικανική παροιμία)
Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι ο πρώτος παγκόσμιος νομικά δεσμευτικός κώδικας για τα δικαιώματα που όλα τα παιδιά πρέπει να απολαμβάνουν. Θέτει στοιχειώδεις αρχές για την ευημερία των παιδιών στα διάφορα στάδια εξέλιξής τους και αποτελείται από 54 άρθρα. Η Σύμβαση ξεκίνησε με πρωτοβουλία της Πολωνικής κυβέρνησης και της UNICEF, υιοθετήθηκε ομόφωνα απο τη Γεν. Συνέλευση του ΟΗΕ στις 20 Νοεμ. 1989 και τέθηκε σε ισχύ το 1990. Μέχρι σήμερα έχει επικυρωθεί σχεδόν από όλες τις χώρες του κόσμου, ενώ στην Ελλάδα επικυρώθηκε το 1992 (ΦΕΚ 192/2.12.92).
- Το πλήρες κείμενο της Σύμβασης.
- Φωτογραφικό αφιέρωμα και έκδοση φιλική προς τα παιδιά.
Τα άρθρα που περιέχει η Σύμβαση μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις ευρύτερες κατηγορίες:
Δικαιώματα Επιβίωσης
Δικαιώματα Προστασίας
Kαλύπτουν το δικαίωμα του παιδιού για ζωή και τις ανάγκες που είναι πιο βασικές για την ύπαρξή του. Αυτά συμπεριλαμβάνουν ένα επαρκές επίπεδο διαβίωσης, στέγη, διατροφή και πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες.
Aπαιτούν τα παιδιά να προφυλλάσονται από κάθε είδους κακοποίηση, αμέλεια και εκμετάλλευση. Καλύπτουν θέματα όπως ειδική φροντίδα για προσφυγόπουλα, βασανιστήρια, κακοποίηση στο σωφρονιστικό σύστημα, ανάμειξη σε εμπόλεμες διαμάχες, εργασία ανηλίκων, χρήση ναρκωτικών και σεξουαλική εκμετάλλευση.
Δικαιώματα Ανάπτυξης - Εξέλιξης
Δικαιώματα Συμμετοχής
Συμπεριλαμβάνουν όλα όσα τα παιδιά χρειάζονται για να μπορέσουν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο τις δυνατότητές τους. Για παράδειγμα το δικαίωμα της εκπαίδευσης, το παιχνίδι και η αναψυχή, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, η πρόσβαση σε πληροφορίες και η ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας. Eπιτρέπουν στα παιδιά να παίζουν ενεργό ρόλο στις κοινωνίες και τα έθνη τους. Αυτά περικλείουν την ελευθερία να εκφράζουν γνώμη, να έχουν λόγο σε ζητήματα που αφορούν στη ζωή τους, να συμμετέχουν σε οργανώσεις και να συναθροίζονται ειρηνικά.
Ανθρωπινα δικαιωματα
ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ
Ανθρώπινα δικαιώματα
Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι «βασικά δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες που δικαιούνται όλοι οι άνθρωποι», τα οποία περιλαμβάνουν αστικά και πολιτικά δικαιώματα όπως το δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, καθώς και την ισότητα ενώπιον του νόμου. Στα ανθρώπινα δικαιώματα περιλαμβάνονται, επίσης, κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα της συμμετοχής στον πολιτισμό, το δικαίωμα στην τροφή, την εργασία και την εκπαίδευση.
Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης.
— 1ο Άρθρο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ο.Η.Ε.
Σύντομη αναφορά στις «γενεές» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
Ξεκινάμε με την πρώτη γενεά η οποία περιλαμβάνει τα δικαιώματα που δεν μπορούν να περιοριστούν από την κρατική εξουσία. Είναι τα κλασικά ατομικά και πολιτικά δικαιώματα τα οποία λειτουργούν ως ΄΄ασπίδα΄΄ προστασίας για το άτομο. Συνεχίζοντας, συναντάμε τη δεύτερη γενεά, μέρη της οποίας είναι τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. Σε αυτή τη γενεά, το κράτος έχει παρεμβατικόρόλο κατά τρόπο συστηματικό και αποτελεσματικό. Σε αντίθεση, λοιπόν, με την προαναφερθείσα (πρώτη) τάξη δικαιωμάτων, η κρατική ηγεσία οφείλει να μην απέχει από τον έλεγχο τήρησής τους. Κλείνοντας, τα συλλογικά δικαιώματα (ονομάζονται και δικαιώματα αλληλεγγύης) κατατάσσονται στην τελευταία, την τρίτη γενεά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η γενεά αυτή αφορά σε θέματα παγκόσμιας εμβέλειας.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα:
το δικαίωμα στην ανάπτυξη,
στο καθαρό περιβάλλον,
στην ειρήνη,
στην κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας,
στην αλληλεγγύη σε παγκόσμια κλίμακα
- Σπουδαία κατάκτηση η κατοχύρωση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως της ζωής, της ασφάλειας, της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας, της συμμετοχής στα κοινά, της τιμής και της διαβίωσης σε μια κοινωνία που να τη διακρίνει η ειρήνη, η ισότητα, η αξιοκρατία.
- Παρά τους αγώνες και τη νομική κατοχύρωσή τους, το πρόβλημα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μένει άλυτο. Απόδειξη τούτου οι διαρκείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι διακηρύξεις χωρίς αντίκρισμα υπέρ των φτωχών και των ανέργων. Παραβιάσεις συνιστούν οι φυλετικές διακρίσεις, η εκμετάλλευση των μειονοτήτων, οι παρακολουθήσεις πολιτών, η παραβίαση του ασύλου της κατοικίας, οι διώξεις πολιτών για τις πεποιθήσεις τους, η χρήση βίας, η επικράτηση του νόμου του ισχυροτέρου, η ανεργία, η αναξιοκρατία, η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής των πολιτών από τα ΜΜΕ, η παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού (κακοποίηση, παιδική εργασία και πορνεία), η τήρηση "αρχείων προσωπικών δεδομένων", οι γενοκτονίες λαών, η στέρηση της ελευθερίας.
Αίτια των παραβιάσεων
- κρίση αξιών που οδηγεί στον αμοραλισμό → οι ισχυροί υπονομεύουν τους ασθενέστερους προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους, ενώ άλλοι αδρανούν για να μην απωλέσουν συμφέροντα από τη σύγκρουση με το κατεστημένο. Η δεύτερη περίπτωση συνιστά συνειδητό εφησυχασμό και επιδίωξη ενός ξέγνοιαστου βίου. Και στις δύο περιπτώσεις, ωστόσο, ο ωφελιμισμός είναι αυτός που διαμορφώνει τη συμπεριφορά των ανθρώπων. χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
- κάποιοι δεν συνειδητοποιούν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στους συνανθρώπους τους, ενώ άλλοι υιοθετούν στερεότυπα που ενισχύουν την καταπάτηση των δικαιωμάτων. Επίσης, κάποιοι αγνοούν το πότε παραβιάζονται τα δικαιώματα, ενώ η άγνοια κάνει κάποιους άλλους ή να μη γνωρίζουν πώς μπορούν να αντιδράσουν ή πότε θίγονται τα δικαιώματά τους.
- αλλοτριωτική λειτουργία των ΜΜΕ :προβολή νόθων αξιών και αρνητικών προτύπων (π.χ. βίας), και παράλληλα ελλιπής προβολή (ενίοτε με λαϊκίστικο ή επιλεκτικό τρόπο) ή αποσιώπηση του προβλήματος της υπονόμευσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- τεχνοκρατική παιδεία → δεν προάγεται η ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμου και η ανθρωπιστική του κατάρτιση με αποτέλεσμα να μην εμφορείται από τις κατάλληλες ανθρωπιστικές αξίες
- αποξένωση λόγω των συνθηκών ζωής στις μεγαλουπόλεις→ απρόσωπες σχέσεις, επιφανειακές, καχυποψία και επιφυλακτικότητα που δε συμβάλλει στην προσέγγιση των ανθρώπων, αλλά αντίθετα προάγει τον ανταγωνισμό προσπάθεια υπονόμευσης του συνανθρώπου.
β. Προτάσεις
παροχή ανθρωπιστικής παιδείας→ ηθικός εξευγενισμός και πνευματική ανάταση του ατόμου που αφενός θα παρεμποδίζει την απάνθρωπη συμπεριφορά και αφετέρου θα κινητοποιεί το άτομο κάθε φορά που κάποιος καπηλεύεται τις ελευθερίες τις δικές του ή των συνανθρώπων του.
_ δραστηριοποίηση πνευματικών ανθρώπων → αυτοί μπορούν να εδραιώσουν τις
ανθρωπιστικές αξίες και να ανακαλύπτουν την αλήθεια αντιστεκόμενοι σε κάθε
μηχανισμό χειραγώγησης τόσο με τα λόγια όσο και με τα έργα τους,
ενσαρκώνουν πρότυπα ανθρωπισμού και γι’ αυτό αποτελούν παραδείγματα
συμπεριφοράς.
_ ενίσχυση διεθνών οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων → άσκηση πίεσης σε κυβερνήσεις που δε διασφαλίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Παράλληλα, στόχος τους πρέπει να είναι και η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση – κινητοποίηση της κοινής γνώμης
- Καλλιέργεια πνεύματος κατανόησης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού των συνανθρώπων.
- Ενημέρωση της κοινής γνώμης, δημοσιότητα και καταγγελία των παραβιάσεων.
- Καταπολέμηση του πνεύματος αδιαφορίας. Συνεχής επαγρύπνηση ατόμων και λαών.
- Απαλλαγή από προλήψεις και δεισιδαιμονίες.
- Διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας.
- Έλεγχος και επιτήρηση των χώρων, όπου συχνάζουν παιδιά. Έλεγχος εργοδοτών που τα απασχολούν.
- Άμεση ανάκληση της συνθήκης του Σέγκεν. Ματαίωση της έκδοσης των ηλεκτρονικών ταυτοτήτων. Ενημέρωση του λαού.
- Περιφρούρηση της δημοκρατίας, ώστε να μη μετατραπεί σε απολυταρχία, όπου θα επικρατούν η ιδιοτέλεια και η αδιαφορία.
- Σεβασμός της ιδιωτικής ζωής των πολιτών. Αντίσταση σε κάθε προσπάθεια παραβίασής της.
-νομικό πλαίσιο που θα κατοχυρώνει τα διακιώματα των πολιτών στο διαδίκτυο
- Πνευματική, πολιτική και πολιτιστική αφύπνιση των νέων.
- Αλληλεγγύη σε όσους διώκονται αυθαίρετα για τις ιδέες τους.
- Επικύρωση και τήρηση των διεθνών συμβάσεων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- Να σεβόμαστε τις ελευθερίες και τα δικαιώματα του άλλου.
Ανθρώπινα δικαιώματα
Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι «βασικά δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες που δικαιούνται όλοι οι άνθρωποι», τα οποία περιλαμβάνουν αστικά και πολιτικά δικαιώματα όπως το δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης, καθώς και την ισότητα ενώπιον του νόμου. Στα ανθρώπινα δικαιώματα περιλαμβάνονται, επίσης, κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα της συμμετοχής στον πολιτισμό, το δικαίωμα στην τροφή, την εργασία και την εκπαίδευση.
Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης.
— 1ο Άρθρο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ο.Η.Ε.
Σύντομη αναφορά στις «γενεές» των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
Ξεκινάμε με την πρώτη γενεά η οποία περιλαμβάνει τα δικαιώματα που δεν μπορούν να περιοριστούν από την κρατική εξουσία. Είναι τα κλασικά ατομικά και πολιτικά δικαιώματα τα οποία λειτουργούν ως ΄΄ασπίδα΄΄ προστασίας για το άτομο. Συνεχίζοντας, συναντάμε τη δεύτερη γενεά, μέρη της οποίας είναι τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα. Σε αυτή τη γενεά, το κράτος έχει παρεμβατικόρόλο κατά τρόπο συστηματικό και αποτελεσματικό. Σε αντίθεση, λοιπόν, με την προαναφερθείσα (πρώτη) τάξη δικαιωμάτων, η κρατική ηγεσία οφείλει να μην απέχει από τον έλεγχο τήρησής τους. Κλείνοντας, τα συλλογικά δικαιώματα (ονομάζονται και δικαιώματα αλληλεγγύης) κατατάσσονται στην τελευταία, την τρίτη γενεά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η γενεά αυτή αφορά σε θέματα παγκόσμιας εμβέλειας.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα:
το δικαίωμα στην ανάπτυξη,
στο καθαρό περιβάλλον,
στην ειρήνη,
στην κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας,
στην αλληλεγγύη σε παγκόσμια κλίμακα
- Σπουδαία κατάκτηση η κατοχύρωση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως της ζωής, της ασφάλειας, της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας, της συμμετοχής στα κοινά, της τιμής και της διαβίωσης σε μια κοινωνία που να τη διακρίνει η ειρήνη, η ισότητα, η αξιοκρατία.
- Παρά τους αγώνες και τη νομική κατοχύρωσή τους, το πρόβλημα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μένει άλυτο. Απόδειξη τούτου οι διαρκείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι διακηρύξεις χωρίς αντίκρισμα υπέρ των φτωχών και των ανέργων. Παραβιάσεις συνιστούν οι φυλετικές διακρίσεις, η εκμετάλλευση των μειονοτήτων, οι παρακολουθήσεις πολιτών, η παραβίαση του ασύλου της κατοικίας, οι διώξεις πολιτών για τις πεποιθήσεις τους, η χρήση βίας, η επικράτηση του νόμου του ισχυροτέρου, η ανεργία, η αναξιοκρατία, η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής των πολιτών από τα ΜΜΕ, η παραβίαση των δικαιωμάτων του παιδιού (κακοποίηση, παιδική εργασία και πορνεία), η τήρηση "αρχείων προσωπικών δεδομένων", οι γενοκτονίες λαών, η στέρηση της ελευθερίας.
Αίτια των παραβιάσεων
- κρίση αξιών που οδηγεί στον αμοραλισμό → οι ισχυροί υπονομεύουν τους ασθενέστερους προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα οφέλη τους, ενώ άλλοι αδρανούν για να μην απωλέσουν συμφέροντα από τη σύγκρουση με το κατεστημένο. Η δεύτερη περίπτωση συνιστά συνειδητό εφησυχασμό και επιδίωξη ενός ξέγνοιαστου βίου. Και στις δύο περιπτώσεις, ωστόσο, ο ωφελιμισμός είναι αυτός που διαμορφώνει τη συμπεριφορά των ανθρώπων. χαμηλό μορφωτικό επίπεδο
- κάποιοι δεν συνειδητοποιούν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στους συνανθρώπους τους, ενώ άλλοι υιοθετούν στερεότυπα που ενισχύουν την καταπάτηση των δικαιωμάτων. Επίσης, κάποιοι αγνοούν το πότε παραβιάζονται τα δικαιώματα, ενώ η άγνοια κάνει κάποιους άλλους ή να μη γνωρίζουν πώς μπορούν να αντιδράσουν ή πότε θίγονται τα δικαιώματά τους.
- αλλοτριωτική λειτουργία των ΜΜΕ :προβολή νόθων αξιών και αρνητικών προτύπων (π.χ. βίας), και παράλληλα ελλιπής προβολή (ενίοτε με λαϊκίστικο ή επιλεκτικό τρόπο) ή αποσιώπηση του προβλήματος της υπονόμευσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- τεχνοκρατική παιδεία → δεν προάγεται η ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμου και η ανθρωπιστική του κατάρτιση με αποτέλεσμα να μην εμφορείται από τις κατάλληλες ανθρωπιστικές αξίες
- αποξένωση λόγω των συνθηκών ζωής στις μεγαλουπόλεις→ απρόσωπες σχέσεις, επιφανειακές, καχυποψία και επιφυλακτικότητα που δε συμβάλλει στην προσέγγιση των ανθρώπων, αλλά αντίθετα προάγει τον ανταγωνισμό προσπάθεια υπονόμευσης του συνανθρώπου.
β. Προτάσεις
παροχή ανθρωπιστικής παιδείας→ ηθικός εξευγενισμός και πνευματική ανάταση του ατόμου που αφενός θα παρεμποδίζει την απάνθρωπη συμπεριφορά και αφετέρου θα κινητοποιεί το άτομο κάθε φορά που κάποιος καπηλεύεται τις ελευθερίες τις δικές του ή των συνανθρώπων του.
_ δραστηριοποίηση πνευματικών ανθρώπων → αυτοί μπορούν να εδραιώσουν τις
ανθρωπιστικές αξίες και να ανακαλύπτουν την αλήθεια αντιστεκόμενοι σε κάθε
μηχανισμό χειραγώγησης τόσο με τα λόγια όσο και με τα έργα τους,
ενσαρκώνουν πρότυπα ανθρωπισμού και γι’ αυτό αποτελούν παραδείγματα
συμπεριφοράς.
_ ενίσχυση διεθνών οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων → άσκηση πίεσης σε κυβερνήσεις που δε διασφαλίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας. Παράλληλα, στόχος τους πρέπει να είναι και η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση – κινητοποίηση της κοινής γνώμης
- Καλλιέργεια πνεύματος κατανόησης και αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού των συνανθρώπων.
- Ενημέρωση της κοινής γνώμης, δημοσιότητα και καταγγελία των παραβιάσεων.
- Καταπολέμηση του πνεύματος αδιαφορίας. Συνεχής επαγρύπνηση ατόμων και λαών.
- Απαλλαγή από προλήψεις και δεισιδαιμονίες.
- Διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας.
- Έλεγχος και επιτήρηση των χώρων, όπου συχνάζουν παιδιά. Έλεγχος εργοδοτών που τα απασχολούν.
- Άμεση ανάκληση της συνθήκης του Σέγκεν. Ματαίωση της έκδοσης των ηλεκτρονικών ταυτοτήτων. Ενημέρωση του λαού.
- Περιφρούρηση της δημοκρατίας, ώστε να μη μετατραπεί σε απολυταρχία, όπου θα επικρατούν η ιδιοτέλεια και η αδιαφορία.
- Σεβασμός της ιδιωτικής ζωής των πολιτών. Αντίσταση σε κάθε προσπάθεια παραβίασής της.
-νομικό πλαίσιο που θα κατοχυρώνει τα διακιώματα των πολιτών στο διαδίκτυο
- Πνευματική, πολιτική και πολιτιστική αφύπνιση των νέων.
- Αλληλεγγύη σε όσους διώκονται αυθαίρετα για τις ιδέες τους.
- Επικύρωση και τήρηση των διεθνών συμβάσεων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- Να σεβόμαστε τις ελευθερίες και τα δικαιώματα του άλλου.
15 Ιουλίου 2010
Τα σοφά παιδια: Η δυσκολια του να εισαι ευφυης
http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_womdeco_1_04/03/2010_326431
Αρχίζουν να περπατούν και να μιλούν πολύ νωρίς. Μαθαίνουν να διαβάζουν χωρίς να τα έχει διδάξει κανείς. Κάνουν περίεργες ερωτήσεις για την ηλικία τους και επιδίδονται σε πολύπλοκους συλλογισμούς. Βαριούνται εύκολα, αντιδρούν έντονα, αμφισβητούν τα πάντα. Μένουν στο περιθώριο...
Της Κατερίνας Χτενέλη
Χαρισματικά παιδιά. Αντιστοιχούν στο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού. Χαρακτηρίζονται από σύνθετο τρόπο σκέψης, ποικιλία ταλέντων, έντονη κριτική διάθεση, ιδιαίτερο χιούμορ, πολύ υψηλό δείκτη IQ και συχνά παρουσιάζουν συναισθηματική ανάπτυξη ξένη προς την ηλικία τους. Μερικά απ' αυτά διαπρέπουν. Τα περισσότερα, όμως, δεν επιβραβεύονται ούτε από την οικογένεια ούτε από το εκπαιδευτικό σύστημα και μέχρι την εφηβεία σταματούν το σχολείο και περιθωριοποιούνται. Αντί να θεωρούνται ευλογία για την κοινωνία, εξοστρακίζονται ή εντάσσονται στη χορεία των χρυσών μετριοτήτων.
Περίπτωση 1η Ο Μάρκος ήταν τριών, όταν είπε στη μητέρα του: «Δεν ξέρω τι είναι το καλό και τι το κακό. Ανησυχώ ότι δεν έχω συνείδηση». Ηταν η πρώτη υπαρξιακή κρίση του. Στα τέσσερα τον απασχολούσε η φύση των σχέσεων των ανθρώπων και έφτιαχνε σενάρια για ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Τα συνεχή «γιατί» του Μάρκου και η δυσκολία του να ενταχθεί στις παρέες των παιδιών στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό έκαναν τους γονείς του και τον περίγυρό του να τον αντιμετωπίζουν ως προβληματικό. Η δασκάλα του, ανήσυχη, ζήτησε να αξιολογηθεί τόσο συναισθηματικά όσο και νοητικά. Ο ψυχολόγος τον χαρακτήρισε «φυσιολογικό και κακομαθημένο». Στο τμήμα αναπτυξιακής παιδιατρικής του Νοσοκομείου Παίδων, όμως, ο Μάρκος σημείωσε την υψηλότερη βαθμολογία στο τεστ νοημοσύνης, ενώ -αντίθετα- η συναισθηματική νοημοσύνη του ήταν χαμηλότερη από τη φυσιολογική για την ηλικία του. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι ο Μάρκος, λόγω πολύ υψηλού IQ, αντιλαμβάνεται πράγματα που δεν μπορεί να διαχειριστεί.
Περίπτωση 2η Η Μαρία μίλησε πριν από τα δύο της με λογικές προτάσεις. Λίγο αργότερα, λόγω ατυχήματος, μπήκε σε νοσοκομείο. Στα χέρια της βρέθηκαν τότε παιδικά βιβλία, τα οποία άρχισε μόνη της να διαβάζει. Το «φαινόμενο Μαρία», αν και κατέπληξε το νοσοκομείο, έβγαλε εκτός εαυτού τη μητέρα, η οποία πέταξε όλα τα βιβλία της μικρής και τα αντικατέστησε με κούκλες. Κατόπιν, στην Α' δημοτικού, ο δάσκαλος αντιλήφθηκε αμέσως ότι το παιδί είχε προηγμένες ικανότητες σκέψης και ανάλυσης. Οι γονείς πήγαν όμως τη Μαρία στη μονάδα αναπτυξιακής παιδιατρικής του νοσοκομείου Αγλαΐα Κυριακού με έναν χρόνο καθυστέρηση, παρά την επιμονή του δασκάλου. Οπως τελικά αποδείχτηκε, η Μαρία είχε δείκτη νοημοσύνης 180 και βεβαίως ήταν χαρισματική. Σήμερα είναι ενταγμένη σε πρόγραμμα παρακολούθησης μαζί με άλλα 30 χαρισματικά παιδιά.
Χαμένα στην εκπαίδευση
«Ως χάρισμα ορίζεται η έμφυτη εξαιρετική ικανότητα. Για να χαρακτηριστεί ένα παιδί χαρισματικό, εκτός από υψηλό δείκτη νοημοσύνης, πρέπει να διαθέτει δημιουργικό τρόπο σκέψης, κλίση στην επιστήμη ή στην τέχνη, ηγετικές ικανότητες, συναισθηματική και ψυχική σταθερότητα και υγεία», εξηγεί η κυρία Λωρέττα Θωμαΐδου, επίκουρη καθηγήτρια αναπτυξιακής παιδιατρικής και επιστημονική υπεύθυνη στην αντίστοιχη μονάδα της Β' παιδιατρικής κλινικής του νοσοκομείου Αγλαΐα Κυριακού. Το ταλέντο δεν προϋποθέτει απαραιτήτως υψηλή ευφυΐα, όπως και η υψηλή ευφυΐα δεν σημαίνει απαραιτήτως ύπαρξη χαρίσματος. Από την άλλη, ως δημιουργικότητα ορίζεται η ικανότητα να διακρίνεις, να συνδέεις και να γενικεύεις ασυνήθιστες έννοιες μέσα από αντισυμβατικές οδούς. Ομως πόσο μπορούμε εμείς -οι μέσης ευφυΐας γονείς, εκπαιδευτικοί και παρατηρητές- να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τα χαρισματικά παιδιά ή να τα βοηθήσουμε να εξελιχθούν; Τα χαρισματικά παιδιά είναι μια ειδική και παραμελημένη ομάδα. Πολλές φορές -βεβαίως λανθασμένα- χαρακτηρίζονται υπερκινητικά, τεμπέλικα, αφηρημένα, ακόμη και νοητικώς καθυστερημένα.
Αν μιλήσουμε δε για την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, ο νέος νόμος για την ειδική αγωγή (Ν. 3699/2008) περιλαμβάνει εδάφιο το οποίο αφορά τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και περιέχει μνεία για τα παιδιά εκείνα που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες ή κλίσεις σε ασυνήθιστο επίπεδο για την ηλικία τους. Ωστόσο, στον νόμο δεν γίνεται σαφής λόγος για τις ικανότητες, τον τρόπο αξιολόγησης και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών αυτής της κατηγορίας. Ετσι το μεγάλο ερώτημα, τόσο για τους γονείς όσο και για τους αρμόδιους φορείς, παραμένει: τα χαρισματικά παιδιά χρειάζονται ή όχι ειδικά σχολεία; Το ελληνικό σύστημα εκπαίδευσης είναι επικεντρωμένο στον συμβατικό τρόπο σκέψης και μάθησης, δηλαδή στη βήμα προς βήμα κατάρτιση της μεγάλης μάζας των παιδιών. «Αυτός ο τρόπος δεν ενδείκνυται για τα χαρισματικά παιδιά, γιατί δεν αντέχουν τις επαναλήψεις», λέει η κυρία Θωμαΐδου.
«Συχνά έρχονται στο τμήμα χαρισματικά παιδιά με διάγνωση ότι έχουν μαθησιακές δυσκολίες. Ομως είναι λάθος να ξεχωρίζουμε τα παιδιά. Πολλοί θεωρούν τα χαρισματικά παιδιά ως μια ελίτ. Προσωπικά θεωρώ ότι δεν βοηθούνται με πράξεις που τα περιθωριοποιούν. Το ζητούμενο είναι η ομαλή και αρμονική ενσωμάτωση στην κοινωνία, τόσο των ελλειμματικών όσο και των χαρισματικών παιδιών. Αυτή είναι η προσωπική μου θέση αλλά και η επίσημη θέση των ειδικών διεθνώς. Ο Αϊνστάιν πήγε σε ειδικό σχολείο;». Η ευαισθητοποίηση και η σωστή ενημέρωση των εκπαιδευτικών, ο εμπλουτισμός των σχολικών μαθημάτων με ειδικά προγράμματα και καινοφανή στοιχεία, η τοποθέτηση κάποιων παιδιών σε μεγαλύτερη τάξη (πρόγραμμα επιτάχυνσης) είναι όσα προσπαθούμε να κάνουμε και εδώ στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, όμως, ελάχιστα παιδιά κατάφεραν να πάνε νωρίτερα στο δημοτικό, τα προγράμματα εμπλουτισμού ύλης εξαρτώνται από την ευαισθησία και το φιλότιμο του εκπαιδευτικού, στα προγράμματα καινοφανών στοιχείων υστερούμε ως χώρα. Ετσι, περίπου το 70% των χαρισματικών παιδιών καταλήγει να σταματάει το σχολείο στην εφηβεία, διότι δεν αντιμετωπίζεται σωστά.
Χαρισματικά και ανεπιθύμητα
Η κυρία Βάσω Ανδρούτσου, πρόεδρος του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων Χαρισματικών και Ταλαντούχων Παιδιών, είναι μητέρα δύο αγοριών που αξιολογήθηκαν ως χαρισματικά από τους επίσημους φορείς. Σήμερα, οπότε τα παιδιά είναι στην εφηβεία και τα μεγάλα ζόρια έχουν περάσει, δέχθηκε να μιλήσει για την εμπειρία της: «Αν επιχειρούσα να περιγράψω την εμπειρία όλων μας, θα την όριζα ως Γολγοθά, τόσο σε σχέση με τα ενδογενή προβλήματα όσο και σε σχέση με τη στάση και τη συμπεριφορά των τρίτων. Οταν διαπιστώσαμε ότι τα παιδιά μας διαφοροποιούνταν από τα άλλα της ηλικίας τους, απευθυνθήκαμε σε διάφορους φορείς ζητώντας τη συνδρομή τους. Εισπράξαμε δριμύτατη κριτική και κακοηθέστατα σχόλια - κάποιος μάλιστα με αποκάλεσε «τρελοκαμπέρω»! Τα παιδιά υπέφεραν τα πάνδεινα στο σχολείο. Παρ' όλο που είχαν εξαιρετική αντιληπτική ικανότητα, ποτέ δεν θεωρήθηκαν καλοί μαθητές. Ολη η μέχρι τώρα σχολική τους ζωή ταυτίστηκε με την άσχημη κριτική, την ποταπή αντιμετώπιση, τις θλιβερές υποδείξεις.
Αλλάξαμε τόσα σχολεία όσα σχεδόν τα σχολικά τους χρόνια. Στην αρχή ελπίζοντας ότι θα βρούμε το σχολείο που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους. Μετά το σχολείο όπου τα παιδιά θα αποτελούσαν ελάσσονα στόχο. Σήμερα ο Νικόλας είναι 17 ετών και λέει ότι «κάηκε στη διαδρομή». Φτάνοντας στην εφηβεία, όπου το αίσθημα του ανήκειν είναι πολύ επιτακτικό, θυσίασε την αληθινή του φύση για να ενταχθεί στην ομάδα των χρονολογικά συνομηλίκων του και χειροτέρεψε τις σχολικές επιδόσεις του. Ετσι το μέλλον του είναι πια αβέβαιο. Ενώ, υπό άλλες εκπαιδευτικές συνθήκες, θα προδιαγραφόταν λαμπρό. Από την άλλη, ο Αναστάσιος, 15 ετών σήμερα, ο οποίος φοιτά στη Γ΄ λυκείου ύστερα από επιτάχυνση, δείχνει να έχασε τα εσωτερικά του κίνητρα. Δοκιμάζεται από το σύνδρομο της ανίας και των ανύπαρκτων προκλήσεων. Τελικά η περίπτωση των γιων μου αποδεικνύει την ακαταλληλότητα του συστήματος σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση χαρισματικών παιδιών και δείχνει την αδιαφορία και την ανικανότητα με τις οποίες η πολιτεία στέκεται μπροστά στην απώλεια εξαιρετικών μυαλών».
Οδηγίες προς γονείς
Τα χαρισματικά παιδιά είναι μια ακόμη κατηγορία με ειδικές ανάγκες σε εκπαιδευτικό, συναισθηματικό και ψυχολογικό επίπεδο. Τα χαρακτηρίζει η ασύγχρονη ανάπτυξη των γνωστικών τους ικανοτήτων σε σχέση με τις συναισθηματικές. Βιώνουν απίστευτη μοναξιά και άγχος και γι' αυτό συχνά δραπετεύουν σε έναν φανταστικό κόσμο. Δεν κινδυνεύουν από τις υψηλές ικανότητές τους αλλά από την παρεμπόδιση της εκδήλωσής τους. Πάντως, επειδή οι ικανότητες αυτές είναι έμφυτες και ισχυρές, αν καταπιεστούν μπορεί να εξελιχθούν ακόμη και σε διαταραχές. Για τους γονείς τα παιδιά είναι αντικείμενα υπερηφάνειας και θαυμασμού. Επίσης, αποτελούν πηγή φόβου, αγωνίας και μοναξιάς. Τα χαρισματικά παιδιά είναι όμως εξαιρετικές περιπτώσεις ατόμων και δεν πρέπει να αποπροσανατολίζονται ούτε λόγω γονεϊκού φόβου ούτε εξαιτίας γονεϊκής φορτικότητας. Αν για κάποιο λόγο νιώθετε λοιπόν ότι έρχεστε σε επαφή με ένα χαρισματικό παιδί, πρέπει να κατανοήσετε ότι η ψυχική του ισορροπία εξαρτάται πρωτίστως από την κάλυψη των συναισθηματικών του αναγκών. Ετσι, όσο ασυνήθιστες ή παράξενες κι αν είναι οι ερωτήσεις του παιδιού σας, μην το απομακρύνετε από αυτή την κατεύθυνση. Η αποθάρρυνση το διαταράσσει συναισθηματικά και ψυχικά. Η υπερενθάρρυνση, από την άλλη πλευρά, μπορεί εξίσου να βλάψει το παιδί, να το εγκλωβίσει στο πλαίσιο των δικών σας προσδοκιών. Με άλλα λόγια, σωστή αντιμετώπιση ενός τέτοιου παιδιού σημαίνει αποδοχή, κατανόηση, ευαισθησία και ευελιξία. Στο χαρισματικό παιδί δεν λες τι να κάνει. Απλώς το ακολουθείς.
Τι σημαίνει χάρισμα
Γλωσσική ευφυΐα: εξαιρετική ικανότητα στην κατανόηση και στον χειρισμό της γλώσσας. Παράδειγμα: Τ. Σ. Ελιοτ
Λογική Ή μαθηματική ευφυΐα: υψηλή αντίληψη στη χρήση αφηρημένων σχέσεων και εννοιών. Παράδειγμα: Αϊνστάιν
Μουσική ευφυΐα: ικανότητα δημιουργίας εννοιών που αποτελούνται από ήχους. Παράδειγμα: Μότσαρτ
Σωματική Ή κιναισθητική ευφυΐα: επιτρέπει τη χρήση του σώματος με εξαιρετική δεξιοτεχνία. Παράδειγμα: Μάρθα Γκράχαμ
Ενδοπροσωπική ευφυΐα: ικανότητα διάκρισης μεταξύ διαφορετικών συναισθημάτων και οικοδόμησης ορθών ψυχικών προτύπων. Παράδειγμα: Ζίγκμουντ Φρόιντ
Διαπροσωπική ευφυΐα: ικανότητα αναγνώρισης και εκμετάλλευσης των συναισθημάτων των άλλων. Παράδειγμα: Μαχάτμα Γκάντι
Φυσιογνωστική ευφυΐα: επιτρέπει τη διάκριση, ταξινόμηση και χρήση στοιχείων του φυσικού κόσμου. Παράδειγμα: Δαρβίνος
Τι γυρευει ο συγγραφεας στο facebook;
http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=4&artid=4583640
Επικοινωνούν με τους χιλιάδες διαδικτυακούς «φίλους» τους μέσω εμπρηστικών status (ελληνιστί η σκέψη της ημέρας), κάνουν post (αναρτούν) φωτογραφίες, βιντεάκια, άρθρα, δέχονται comments (σχόλια) και requests (αιτήματα φιλίας), αλλά δεν κάνουν add όποιον να ΄ναι. Οι έλληνες συγγραφείς αναδεικνύονται στην πιο δυναμική φυλή των facebookers
ΠΕΤΡΟΣ ΤΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ (5.003 φίλοι)
Βρισίδι, σχόλια και... ψηφιακό ξύλο
Τα status του Πέτρου Τατσόπουλου δεν αφήνουν τους facebookers σε χλωρό κλαρί: «Μη σας πω ότι έχω αρχίσει να νοσταλγώ την παλιά καλή σωματική επαφή, όταν πλακωνόμασταν στο ξύλο, τις ανοιγμένες μύτες, τις δαγκωνιές, τα σκισμένα γόνατα. Μέσα σ΄ αυτό το γαμημένο φατσομπούκι μπορούμε να σκοτώσουμε άνθρωπο με τα σχόλιά μας χωρίς καν να τον έχουμε αντικρύσει».
Νοσταλγείτε τη σωματική βία; Απ΄ ό,τι βλέπω εδώ,η λεκτική κάνει καλύτερη δουλειά.
Στο facebook συμπεριφερόμαστε σαν τους χαρτοπαίκτες όπως ήμουν κι εγώ κάποτε. Σιγά- σιγά πας με τους ομοειδείς. Οι πολύ χειρότεροι από σένα δεν σε καλούν στο καρέ γιατί θα χάσουν τα λεφτά τους, εσύ δεν καλείς τους καλύτερους γιατί θα χάσεις εσύ τα λεφτά σου. Υπάρχει το comme il faut facebook, υπάρχει ένα άλλο που μοιάζει με πίνακα ανακοινώσεων, υπάρχει κι ένα τρίτο στο οποίο οι συγγραφείς εντρυφούν με κέφι. Είναι το χαοτικό facebook, μια κατάσταση ανεξέλεγκτη που ομολογώ ότι τις περισσότερες φορές το βρίσκω διασκεδαστικό, όσο βίαιο κι αν φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Εκεί υπάρχει μεγάλη ανοχή, ανάλογα με τα όρια του καθενός. Μερικοί σπάνε, μερικοί κλαίνε, μερικοί ζητάνε συγγνώμη μερικοί οργίζονται. Είναι ένα είδος αρένας που δεν μπορείς να βρεις αλλού.
Πριν από δέκα μέρες η σελίδα του γέμισε από ευχές για την ονομαστική του εορτή. Ευχαριστώντας τους πάμπολλους φεϊσμπουκικούς του φίλους ο Πέτρος Τατσόπουλος έγραψε: «Μετά από αυτή την ιλαρά εορταστικών μηνυμάτων, ελπίζω από σήμερα να επανέλθουμε στους κανονικούς μας ρυθμούς: γαμοσταυρίδια, προσβλητικά σχόλια, παρανοήσεις κ.ο.κ. Μου έλειψαν οι χολερικοί και οι ευέξαπτοι».
Μα τι είναι αυτά που γράφετε κύριε Τατσόπουλε; Μοιάζει σαν διευκόλυνση σε αλλότρια ακολασία. Ναι είναι, είναι. Βαριέμαι θανάσιμα το είδος του facebook που είναι κάτι σαν σαβουάρ βιβρ. Αγαπούλα μου τι κάνεις κ.λπ. Η αντίστοιχη λογοτεχνία και η αντίστοιχη συμπεριφορά μου προκαλούν κατάθλιψη. Πάντοτε προτιμούσα τους ανθρώπους που θα με βρίσουνε, αρκεί να είναι κι αυτοί διαθέσιμοι. Να, ας πούμε με έβρισε μια κοπέλα πριν από λίγο. Μου έγραψε «Ολο μαλακίες γράφεις. Δεν σε υποχρεώνει και κανένας. Γιατί τις γράφεις;». Εγώ της απάντησα «πολύ σωστά, εσένα όμως ποιος σε υποχρεώνει να τις διαβάζεις;». Θέλω να πω ότι αν είσαι έτοιμος να παίξεις επί ίσοις όροις ψηφιακό ξύλο, είσαι ευπρόσδεκτος. Εγώ δεν έχω διαγράψει κανέναν για τις απόψεις του, αντίθετα, εμένα με έχουν σβήσει πολλοί... Μου λένε «πώς μπορεί ένας συγγραφέας να μιλάει έτσι;». Τους συγγραφείς και τους ευνούχους τούς έχουν, φαίνεται, στην ίδια κατηγορία.
Οι 5.003 «φίλοι» σας είναι σαν μια μικρή πόλη.
Αυτό είναι το όριο. Δεν μπορείς να έχεις παραπάνω από 5.000 φίλους στο ίδιο προφίλ. Πρέπει να ανοίξεις καινούργια σελίδα. Δεν έχω σκοπό να το κάνω, δεν είμαι πρεζόνι του facebook.
ΛΕΝΑ ΔΙΒΑΝΗ (1.367 φίλοι)
Γνωστές μούρες στη γύρα
Η σελίδα της στο facebook εκπέμπει αυθεντικότητα και πικρό χιούμορ. Γράφει σε ένα από τα τελευταία status της: «11 φίλοι μου ψάχνουν ματαίως για δουλειά τσεκάροντας αγγελίες σε 8 διαφορετικές εφημερίδες, επί 88 ώρες. Σύνολο 11 + 8 x 88 = 11888. Τυχαίο; ΔΕΝ ΝΟΜΙΖΩ!» Αναρτά ατάκες του Νικόλα Ασιμου, ειδοποιεί για τις συναντήσεις της με αναγνώστες σε βιβλιοπωλεία, πρόσφατα ποστάρισε ένα ωραιότατο remix με τον «Θανατηφόρο πυρετό» της Μελίνας Τανάγρη, ενώ στον φάκελο Lena and friends οι 1.367 «φίλοι» της μπορούν να δουν φωτογραφίες της από το πικνίκ στο Τerra Vibe περιμένοντας τον Μπομπ Ντίλαν να βγει στη σκηνή. «Μπήκα σχεδόν αμέσως στο facebook» μάς λέει «γιατί το είδα σαν ένα είδος φαντασιακής αυλής της γειτονιάς, όπου όλες οι γνωστές μούρες είναι στη γύρα και σχολιάζουν σαν τις γριές στα κατώφλια. Τέλεια φάση δηλαδή. Δεν είχα χρόνο να δείξω στον φίλο μου τις φωτό από την Αιθιοπία, τώρα μπορώ να τις ποστάρω στο facebook και να τις δουν όλοι και να πουν το μακρύ τους και το κοντό τους».
Δέχεστε όλα τα αιτήματα για «φιλία»; Στην αρχή έκανα φίλους μόνο τους φίλους μου. Μετά μπήκαν και οι γνωστοί μου. Φοιτητές και αναγνώστες κρατήθηκαν μακριά, στο στυλ δεν μιλάω με αγνώστους, είμαι κορίτσι από σπίτι. Μετά κατάλαβα ότι το facebook είναι ένα φοβερό εργαλείο επικοινωνίας με τους αναγνώστες μας για μας τους συγγραφείς. Το έχουμε ανάγκη παρά το γεγονός ότι κυκλοφορεί εκεί μέσα περισσότερη τρελά κι από το Δαφνί. Είναι ο μόνος τρόπος να κάνουμε τη σχέση μας διαδραστική. Αλλιώς θα μείνει ένας μακρύς μονόλογος από τη μεριά μας. Το εξώφυλλο του τελευταίου βιβλίου μου («Ενα πεινασμένο στόμα») το βρήκα στο facebook. Ηταν μια φωτογραφία που ποστάρισε ένας ηθοποιός με ταλέντο φωτογράφου, ο Ιάκωβος Καμχής. Του το ζήτησα, γνωριστήκαμε, και έχω ένα εξώφυλλο όπως ακριβώς το είχα ονειρευτεί.
Εχετε μπλοκάρει ποτέ κανέναν; Ναι, έχω μπλοκάρει δυο- τρεις ανθρώπους. Αγνωστους «φίλους» που αποδείχτηκαν ψυχάκηδες και θέλουν να τα χώνουν στους ανθρώπους για να ξεδίνουν. «Οχι φίλε μου», σκέφτηκα, έχω αρκετούς δικούς μου τρελούς στη ζωή μου, δεν θα αναλάβω και τους ξένους τώρα...
ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΕΙΜΩΝΑΣ (1.529 φίλοι)
Οι ανεπιθύμητοι «τρώνε πόρτα»
Αν υπάρχει ένας αρτίστας του facebook, αυτός δεν είναι άλλος από τον Θανάση Χειμωνά. Χρησιμοποιεί το προφίλ του με εφευρετικότηταπαράδειγμα το γκρουπάκι διαμαρτυρίας που είχε φτιάξει την εποχή που γνωστό φρι πρες με το οποίο συνεργαζόταν τον είχε αφήσει απλήρωτο. Σε χρόνο dt, πάνω 300 «φίλοι» συνυπέγραψαν το αίτημα, τα λεφτά δόθηκαν και το facebook ανακάλυψε τον κοινωνικό του ρόλο. Φανατικός Ολυμπιακός και οπαδός της Νατσιοναλμάνσαφτ (Εθνική Γερμανίας), δεν αναφέρεται ποτέ στη συγγραφική του ιδιότητα, στέλνει όμως συχνά διαδικτυακά ραβασάκια στους ομοτέχνους του. «Ο Θανάσης Χειμωνάς έμαθε μπάλα στον Χωμενίδη» γράφει στις αρχές της ημιτελικής φάσης του Μουντιάλ, ενώ λίγες βδομάδες νωρίτερα είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «Εγώ και ο Πέτρος Τατσόπουλος πρέπει κάποια στιγμή να φτιάξουμε ένα γκρουπ στο facebook όπου θα μπινελικώνουμε όλον τον κόσμο». Τα status του δίνουν τον τόνο στους 1.529 «φίλους» του και κάνουν το προφίλ του ένα από τα πιο δημοφιλή του facebook, όμως ο Θανάσης Χειμωνάς δέχεται καινούργιους φίλους με το σταγονόμετρο. «Στο facebοok έχω κάτι σαν “πόρτα”. Κάποιους δικούς μου κανόνες για το ποιους δέχομαι και ποιους όχι» μας λέει. «Δεν θέλω να φτάσω τους 5.000 “φίλους”. Στο προφίλ μου υπάρχουν άτομα που είναι αναγνώστες μου, φίλοι μου, κοπέλες μου, παλιοί συμμαθητές μου, συμφοιτητές μου. Υπάρχουν όμως και αρκετοί που απλώς έχουν μάθει ότι έχω καλά updates και μ΄ έχουνε κάνει add».
Πότε μπήκατε στο facebook; Στα τέλη του 2007. Πάντα ήθελα να έχω ένα site να γράφω ό,τι μου κατέβαινε, αλλά βαριόμουνα να ανοίξω μπλογκ. Δεν είμαι και πολύ υπέρ των μπλογκ έτσι όπως είναι στην Ελλάδα. Με κάλεσε μια φίλη μου από την Αγγλία και έτσι μπήκα. Μάλιστα στην αρχή ο υπολογιστής μου δεν μπορούσε να το σηκώσει και χρειάστηκε να του κάνω αναβάθμιση.
Βλέπω ότι από εκεί «διαφημίζετε» κυρίως την ιδιότητά σας σαν... μουσικός. Καινούργιο κοσκινάκι;
Ναι γιατί, όσο να ΄ναι, ως συγγραφέας έχω πετύχει κάποια πράγματα, ενώ το «Snob» είναι μια καινούργια προσπάθεια και προσπαθώ να τη διαφημίσω όσο μπορώ. Είναι ένα CD με 11 τραγούδια που κυκλοφορεί κανονικά στα δισκοπωλεία. Το κάναμε με τον Δημήτρη Σωτάκη που είναι επίσης συγγραφέας. Αυτός τραγουδάει κι εγώ παίζω πλήκτρα.
Τι κάνετε με τους ενοχλητικούς;
Εχω μπλοκάρει δυο- τρία άτομα. Είχα γράψει ένα κείμενο για τα ΟΥΚ που φωνάζανε ρατσιστικά συνθήματα για τους Αλβανούς στην παρέλαση. Πήρα τότε δυο υβριστικά σχόλια από αγνώστους, μπλοκάρισα επίσης κι έναν τύπο που με είχε αποκαλέσει φασίστα επειδή τα είχα χώσει στους δολοφόνους της Μαρφίν.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ (4.967 φίλοι)
Συνομιλεί με κάθε καρυδιάς καρύδι
Την ημέρα που ανακοινώθηκε η συμμετοχή του στη Δημοκρατική Αριστερά του Φώτη Κουβέλη, ο Χρήστος Χωμενίδης έγραψε στο facebοok: «Τα νύχια των ποδιών μου έχουν τόσο μακρύνει, που θα μπορούσα άνετα να κρεμαστώ από το σύρμα της ΔΕΗ...». Η ανακοίνωση του διαδικτυακού Μπάτμαν σχολιάστηκε από τους facebookers με ανάλογη διάθεση, ο συγγραφέας όμως δεν ξαναμπήκε στον διάλογο. Ετσι κάνει συνήθως. Βάζει φιτίλι κι ανάβουν οι 4.967 «φίλοι» του. «Από παλιά ονειρευόμουν να εκδώσω μια καθημερινή εφημερίδα με τίτλο “Ο Χωμενίδης Σήμερα”», μας λέει. «Η ναρκισσιστική αυτή παραδοξότητα θα έβρισκε μέχρι πρόσφατα τη θέση της στο σύμπαν μοναχά του Χόρχε Λούις Μπόρχες, άντε και του Τζόναθαν Σουίφτ, συγγραφέα του “Γκιούλιβερ”. Με την την επέλαση του facebook, κάθε πολίτης του μεταμοντέρνου κόσμου - δηλαδή χρήστης του Διαδικτύου- έχει την ευκαιρία να δημιουργήσει την προσωπική του εφημερίδα με αναγνώστες όλους τους υπόλοιπους».
Τι κερδίζει όμως ένας συγγραφέας από το facebook, εκτός από το να εκθέτει το καλύτερό του;
Aνοίγονται μπροστά σου σαν βεντάλιες οι ζωές γνωστών κι αγνώστων. Μαθαίνεις ακόμα και τα πιο προσωπικά τους γούστα, τους καμαρώνεις σε φωτογραφίες από διακοπές, μπουζούκια, ειδυλλιακές στιγμές ή από το πασχαλινό τσιμπούσι στο εξοχικό του θείου Τάκη στο Κιλκίς. Τα όρια μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου καθίστανται εντελώς ασαφή. Η σύναψη γνωριμιών και σχέσεων, που προηγουμένως προϋπέθετε την υλική σου παρουσία, τώρα μπορεί να αρχίσει, και να συνεχιστεί ενδεχομένως, ψηφιακά, με το πάτημα ενός κουμπιού.
Δεν σας εκπλήσσουν οι τόσες «σκηνοθετημένες» ταυτότητες; Οι άνθρωποι στο facebook βγαίνουν από το καβούκι τους και εμφανίζονται η άλλη ως βαμπ, ο άλλος σαν βλαχοδήμαρχος ή σαν αμπελοφιλόσοφος που με τις φράσεις του βαυκαλίζεται ότι διδάσκει τα πλήθη. Εκπλήσσομαι λιγάκι με εκείνους που συλλέγουν υπογραφές για να μας δοθεί πίσω η Κωνσταντινούπολη και διασκεδάζω με τους άλλους που ιδρύουν παράδοξα γκρουπ όπως «Η μόνη γυναίκα που ξέρει πού βρίσκεται κάθε βράδυ ο άντρας της είναι η χήρα» ή «Ας τρέξουμε γυμνοί στα λιβάδια»...
Ανοίγετε συζήτηση με διαδικτυακούς αγνώστους;
Α, ναι. Συνομιλώ με κάθε καρυδιάς καρύδι. Απολαμβάνω το «μπάτε σκύλοι αλέστε» του facebook και δεν κρατάω κανενός είδους πόζα.
Μηπως το παιδι μου είναι ιδιοφυια;
http://kids.in.gr/family/family-life/article/?aid=5444234
Μήπως το παιδί σας ψιθυρίζει τα βράδια... «αλγόριθμους» στο αρκουδάκι που κρατάει αγκαλιά; Μήπως μένετε με το στόμα ανοιχτό απ αυτά που λέει, κάνει και ξέρει το μικρό σας; Μήπως το παιδί σας είναι ιδιοφυΐα; Αν ναι, η περίπτωσή σας θέλει λεπτούς χειρισμούς.
Επιστημονική Επιμέλεια: Δημήτρης Κρητικός, εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Διευθυντής 160 Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, MA in Education, dkritikos@yahoo.gr, και Ελεάνα Ελευθερίου, ψυχολόγος
Αυτή είναι η στιγμή που άλλαξε τη ζωή της Έλλης. Ήταν τεσσάρων ετών και είχε πάει στη δουλειά του πατέρα της, εξαιτίας κάποιας κακής συνεννόησης με την μπέημπι σίτερ και καθόταν στα πίσω θρανία στην τάξη της Χημείας. Καθώς η Έλλη ζωγράφισε ήσυχα στο μπλοκ της, ο πατέρας της πάλευε να συνεννοηθεί με τους δεκατετράχρονους μαθητές του. Ήταν μια πολύ όμορφη ανοιξιάτικη μέρα και οι έφηβοι δεν είχαν καθόλου όρεξη για μάθημα. Ο πατέρας της αναστέναξε και επανέλαβε την ερώτηση: «Το νερό είναι ένωση, μείγμα ή στοιχείο;». Η μικρή Έλλη άφησε κάτω το μολύβι της και πετάχτηκε: «Προφανώς είναι ένωση, γιατί έχει δυο στοιχεία μέσα του που ενώνονται χημικά». Να πώς κάνεις μια ομάδα δεκατετράχρονων να προσέξουν στο μάθημα της Χημείας. Η μητέρα της, Άννα, μας λέει:«Στην αρχή το δώρο της Έλλης μας φαινόταν παιχνίδι. Ενθουσιαζόμασταν πολύ που τη βοηθούσαμε να ανακαλύψει τη χημεία. Κάθε μάθημα ήταν και μια νέα περιπέτεια».
Όλοι οι γονείς πιστεύουν ότι το παιδί τους είναι φωστήρας, αλλά μερικά παιδιά είναι απλά πιο ταλαντούχα από τα άλλα και η Έλλη είναι ένα από αυτά. Τώρα είναι έξι χρονών και κατενθουσιασμένη που μαθαίνει χημικές εξισώσεις που είναι αρκετά μεγαλύτερά της παιδιά. Έπρεπε να αλλάξει σχολείο, να βρει νέους φίλους και να μάθει πώς να αποκρύψει το σκορ του I.Q. της (147) για να μην την πειράζουν τα άλλα παιδιά για την εξυπνάδα της. Από αυτή τη μοιραία μέρα στην αίθουσα του πατέρα της, η Έλλη έχει ενοχληθεί από τους συμμαθητές της οι οποίοι της έλεγαν; «Είσαι πολύ έξυπνη για να κάνεις μάθημα».
Κάποιοι άλλοι γονείς αντιδρούν συχνά περίεργα απέναντί της. Μερικοί χρησιμοποιούσαν τις επιδόσεις της Έλλης σαν μέτρο σύγκρισης για τα δικά τους παιδιά. Ακόμα και οι δάσκαλοι ήταν πονηροί. Στο τελευταίο της σχολείο, ένας δάσκαλος αναφέρθηκε μάλλον επικριτικά για τα «τρικ μνήμης» της Έλλης. Κάποιος άλλος επέμενε να την ρωτάει και να της δίνει ασκήσεις μαθηματικών πολύ δυσκολότερες από αυτή της ηλικίας της για να αποδείξει ότι δεν είναι τόσο έξυπνη όσο νόμιζε ο κόσμος.
Άλλοι πάλι, μπορεί να είναι πολύ παράξενοι απέναντι στα πολύ έξυπνα παιδιά. Πολύ πιθανόν να ζηλεύουν, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν πολλά για να ζηλέψει κανείς. «Δεν είναι απαραίτητα ιδανικό», λέει η Ελένη, μητέρα του επτάχρονου Χάρη, ο οποίος είναι πολύ έξυπνος. «Είναι εξαιρετικά δύσκολο να του κρατήσεις το ενδιαφέρον για κάτι. Από τότε που ο Χάρης ήταν ενός έτους περίπου, μας βομβάρδιζε με ερωτήσεις για το πώς λειτουργεί ο κόσμος - από την ώρα που ξυπνούσε μέχρι την ώρα που έπεφτε για ύπνο». Αντί η εξυπνάδα του να επικεντρώνεται σε ένα μόνο αντικείμενο, ο Χάρης ρουφάει τη γνώση σαν σφουγγάρι και είναι καλός στα περισσότερα πράγματα. Διαβάζει σαν εντεκάχρονο παιδί και μαθαίνει μόνος του πώς να παίζει κάποιο μουσικό όργανο που του κεντρίζει το ενδιαφέρον
Πόσο χαρισματικό είναι ένα «χαρισματικό παιδί»;
Όμως, τι ακριβώς σημαίνει «προικισμένος», ποια είναι η διαφορά ένα έξυπνο παιδί και μια υδιοφυία; Είναι καλή ερώτηση. Η απάντηση εξαρτάται από το σε ποιόν μιλάτε. Μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το δέκα τοις εκατό των παιδιών μπορεί να είναι έξυπνα και ταλαντούχα, αλλά δεν είναι απαραίτητα ιδιοφυές.
Ένα Βρετανός καθηγητής, ειδικός στα ταλαντούχα παιδιά, έχει άλλο ορισμό: «Ένα προικισμένο παιδί είναι αυτό που θα επωφεληθεί από τη σωστή εκπαίδευση, δηλαδή από μια προκλητική σχολική εμπειρία. Αυτά τα παιδιά έχουν μια πιο ανεπτυγμένη νοητική ηλικία και θριαμβεύουν με ένα εντατικό μαθησιακό πρόγραμμα. »
Παρόλα αυτά, λίγα σούπερ - παιδιά απολαμβάνουν έναν τόσο διασκεδαστικό τρόπο για να αναδείξουν την ευφυΐα τους, όπως η μικρή Έλλη και το αποκαλυπτικό μάθημα Χημείας. Οι περισσότεροι γονείς σταδιακά αντιλαμβάνονται ότι έχουν κάτι ξεχωριστό στα χέρια τους. Είναι μια αργή πρόοδος και η απόδειξη συνήθως είναι οι ερωτησεις που σας κάνει το παιδί σας. «Άρχισα να αναρωτιέμαι όταν ο Χριστόφορος ήταν περίπου δύο χρονών», μας λέει η Μαρία. Μιλούσαμε καθώς περπατούσαμε στον δρόμο όταν είδε ένα δεξιοτίμονο αυτοκίνητο και αυτό προκάλεσε έναν καταιγισμό ερωτήσεων για ποιόν λόγο το τιμόνι είναι δεξιά και πώς λειτουργούν τα δεξιοτίμονα αυτοκίνητα».
Τα προικισμένα παιδιά ποικίλουν αρκετά όταν πρόκειται για τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Μερικά είναι απίστευτα κοινωνικά, ενώ άλλα εσωστρεφή και ντροπαλά. Μερικά διαβάζουν και γράφουν από μικρή ηλικία και άλλα δυσκολεύονται να το κάνουν. Κάποια έχουν ταλέντο στη μουσική, άλλα είναι καλά στις επιστήμες στα μαθηματικά ή στις τέχνες. Όμως όλα τα ξεχωριστά παιδιά έχουν κάτι κοινό: να ανακαλύψουν και να καταλάβουν τον κόσμο. Η εξάχρονη κόρη της Χαράς, η Σοφία, ρωτάει τους γονείς της μερικές πολύ σοβαρές ερωτήσεις φιλοσοφικού περιεχομένου. Σε μια τυπική μέρα, η αναζήτηση της γνώσης της μπορεί να είναι: «Από πού έρχεται ο χρόνος;», «Τι γίνεται αν βάλεις έναν φακό σε ένα αόρατο κουτί;», «Τι είναι το άπειρο;». Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτές οι ερωτήσεις είναι συναρπαστικές. Η άλλη άποψη είναι η αίσθηση του εξεζητημένου χιούμορ με έξυπνα παιδιά να απολαμβάνουν τα αστεία με τα λογοπαίγνια και με τους γρίφους.
Πολλοί γονείς υποψιάζονται ότι το παιδί τους είναι ξεχωριστό στην ηλικία των τριών με τεσσάρων. Μερικές φορές είναι εύκολο να κάνουμε μια «προικισμένη» διαπίστωση, όπως στην περίπτωση της Σοφίας. Μπορούσε να διαβάσει ελληνικά και αγγλικά από την ηλικία των δύο και να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή με μεγάλη άνεση. «Την πρώτη φορά που κάθισε μπροστά από τον υπολογιστή, πλοήγησε το πρόγραμμα εξαιρετικά», μας λέει η μητέρα της περήφανα. «Μείναμε όλοι έκπληκτοι».
Αυτό τον καιρό, η Σοφία διαβάζει και γράφει σε τρεις γλώσσες, παίζει πιάνο και βιολί. Τελευταία, μαθαίνει και τη γλώσσα της νοηματικής, απλά επειδή θεωρεί ότι είναι ενδιαφέρουσα. Όμως τα παιδιά σαν τη Σοφία είναι ένα μικρό δείγμα του προβλήματος της ευφυΐας.
Η κρυμμένη ευφυΐα
Τα παιδιά που διαλαλούν ότι είναι έξυπνα είναι εύκολο να τα εντοπίσει κανείς. Το δύσκολο είναι να ανακαλύψει αυτά των οποίων η ευφυΐα είναι κεκαλυμμένη. Αυτά τα σούπερ-έξυπνα παιδιά συχνά έχουν προβλήματα στο σχολείο για διάφορους λόγους – συχνά εξαιτίας αναπτυξιακών δυσκολιών όπως η δυσλεξία, η δυσγραφία (δυσκολία στην γραφή) ή το σύνδρομο του Άσπεργκερ. Στην πραγματικότητα, ένα ανησυχητικά μεγάλο ποσοστό των έξυπνων παιδιών αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες. Με τη βοήθεια των ειδικών, ανακαλύφθηκε ότι πολλά προικισμένα παιδιά έχουν μια ασταθή τρόπο ανάπτυξης. Αυτό, πολύ συχνά κρύβει το χάρισμα των παιδιών, το οποίο μπορεί να είναι ανησυχητικό. Φανταστείτε το παρακάτω σενάριο: ένα εξαιρετικά έξυπνο παιδί είναι εγκλωβισμένο στη τελευταία θέση της τάξης. Αν και οι γνωστικές του ικανότητες είναι πολύ πιο μπροστά από την ηλικία του, έχει προβλήματα με τη γραφή και την ανάγνωση. Η εξυπνάδα του τότε παραβλέπεται και πολύ σύντομα η αυτοεκτίμησή του κατατροπώνεται και η συμπεριφορά του γίνεται προβληματική.
Ο Γιώργος είναι το τέλειο παράδειγμα της εναλλασσόμενης ανάπτυξης που εμφανίζεται σε πολλά έξυπνα παιδιά. «Ο Γιώργος έκανε τα πάντα νωρίτερα. Περπάτησε στους εννέα μήνες, σχημάτιζε προτάσεις πριν κλείσει τα δύο και έμαθε και τα χρώματα λίγο αργότερα. ‘Όταν ξεκίνησε το σχολείο, σκέφτηκα αβίαστα ότι δεν θα έχει κανένα πρόβλημα στην ανάγνωση. Όμως μετά από δύο τρίμηνα, η ανάγνωσή του ήταν ακόμα αργή και άρχισε να λέει ότι το σχολείο είναι βαρετό. Ο δάσκαλός του παρατήρησε ότι η ακουστική του κατανόηση ήταν όμοια με των εντεκάχρονων παιδιών, αλλά η οπτική του ήταν σχεδόν ανύπαρκτη», ομολογεί η μητέρα του.
Και ο Αλέξης είχε προβλήματα στο σχολείο. Δεν μπορούσε να καθίσει ήσυχος και είχε την τάση να ενθουσιάζεται πολύ. Όταν ήταν στην ηλικία των έξι, εξετάστηκε από ειδικούς του σχολείου εξαιτίας της έλλειψης συγχρονισμού και οργάνωσης και διαπιστώθηκε ότι είχε ελλειμματική προσοχή λόγω υπερκινητικότητας και ότι ήταν εξαιρετικά έξυπνος. «Δεν μπορούσα να το πιστέψω», αναφέρει η μητέρα του. ‘Ήταν ιδιοφυΐα. Γνωρίζαμε ότι ήταν έξυπνος, αλλά δεν είχαμε ιδέα για τον βαθμό της εξυπνάδας του. Το χάρισμά του βγήκε στην επιφάνεια όταν έγινε αυτή η εξέταση». Ακόμα και η Έλλη, η μικρή χημικός, είχε προβλήματα με την κατανόηση του χώρου. Μπορεί να καταλάβει τη θεωρία της χημικής αντίδρασης, αλλά δεν μπορεί να πιάσει και να πετάξει μια μπάλα.
Ουδέν καλόν αμιγές κακού...
Πολλά απ τα «έξυπνα» παιδιά παρουσιάζουν κάποιο είδος αναπτυξιακής καθυστέρησης, όπως δυσλεξία, δυσπραγία ή προβλήματα στη γραφή σε ποσοστό μεγαλύτερο από το συνολικό μέσο όρο του πληθυσμού. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό; Τι συμβαίνει μέσα σε αυτούς τους εκπληκτικούς εγκεφάλους; Μερικά μέρη του εγκεφάλου αναπτύσσονται εις βάρος κάποιων άλλων. Δεν μπορείτε να τα έχετε όλα και είναι πολύ σπάνιο να βλέπει κανείς πραγματικά προικισμένα παιδιά να έχουν ταλέντο σε όλα. Για παράδειγμα, το είδος των ορμονών που επηρεάζουν τα γλωσσικά μέρη του εγκεφάλου, έχουν την τάση να σταματούν την έκκριση των ορμονών που επηρεάζουν την ανάπτυξη της κατανόησης του χώρου και των μαθηματικών. Και αν αυτές οι ορμόνες δεν σας δημιουργήσουν πρόβλημα, το νευρικό σύστημα θα το κάνει. Το σύστημα αποτελείται από νευρώνες που είναι πολύ χρήσιμοι για να αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες καταστάσεις και μπορούν να επηρεάσουν το είδος του συστήματος που πιθανόν να χρειάζεστε για να είσαστε καλοί στις εργασίες που απαιτείται η δημιουργικότητα. Απ’ την άλλη, για να διαπρέψετε στη δημιουργική σκέψη, χρειάζεστε χαμηλής πυκνότητας και «υψηλής τάσης» νευρώνες.
Δαμάζοντας τα κύματα
Αν όμως τα ιδιοφυή παιδιά εντοπίζονται δύσκολα, η εκπαίδευσής τους είναι ακόμα πιο δύσκολη. Τα πολύ έξυπνα παιδιά δεν προσαρμόζονται με καμία «φυσιολογική» εκπαίδευση σε κανένα επίπεδο. Το προικισμένο παιδί μπορεί να είναι το ονειροπόλο ή το πιο άτακτο στην τάξη του. Αυτό συμβαίνει κυρίως στα έξυπνα αγόρια, τα οποία μερικές φορές εμποδίζουν το μάθημα, απλά για να περάσουν την ώρα τους πιο ευχάριστα...
Ο υιός της Μαρίας, ο Χριστόφορος, ήταν ένα πολύ ενοχλητικό παιδί στο σχολείο. Οι καθηγητές τον θεωρούσαν άτακτο και άγριο, ενώ στην πραγματικότητα βαριόταν και ήταν απελπισμένος. Οι ειδικοί βοήθησαν τους γονείς να καταλάβουν ότι δεν ήταν άτακτος, απλά πολύ έξυπνος. Τώρα είναι σε διαφορετικό σχολείο και δουλεύουν μαζί με το παιδί για να εκμεταλλευτεί πλήρως τις ικανότητές του.
Φαίνεται ότι οι δάσκαλοι πρέπει να διδαχτούν για την περίπτωση των χαρισματικών παιδιών. Έχουν γίνει μελέτες για το πώς λειτουργεί ο έξυπνος εγκέφαλος. Παρατηρώντας τους έξυπνους ενήλικες που σκέφτονται δημιουργικά με εσωτερικά σκάνερ, οι επιστήμονες ελπίζουν να βελτιώσουν την αντίληψη τους στο πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός τους. Οι περισσότεροι δάσκαλοι των δημοτικών σχολείων δεν έχουν συνήθως καμία εκπαίδευση στο πώς εντοπίζεται ένα χαρισματικό παιδί.
Πριν από μερικά χρόνια, επιστήμονες παρακολούθησαν μια τάξη με τετράχρονους μαθητές. Ένας εκπαιδευόμενος –δάσκαλος έκανε μάθημα μαθηματικών, όπου έπρεπε τα παιδιά να χρωματίσουν τους αριθμούς από το ένα μέχρι το εννέα. Ένα μικρό αγόρι έμοιαζε βαριεστημένο. Τον πήρε κάποιος από τους ειδικούς στην άκρη και τον ρώτησε ποιος είναι ο μεγαλύτερος αριθμός που ξέρει. Το παιδί απάντησε ότι ήταν το 100.000 και τον ρώτησε αν ήξερε και το 1.000.000. Το αγόρι είπε πως το γνωρίζει και αυτό και όταν του ζήτησε ο ενήλικας να τον γράψει, το έκανε με όλες τις τελείες στη σωστή τους θέση. Στη συνέχεια, ο δάσκαλος και οι τετράχρονοι μάγοι των μαθηματικών έκαναν μάθημα για δισεκατομμύρια και τα τρισεκατομμύρια, τα οποία το συγκεκριμένο παιδί τα έπιασε αμέσως. Ο δάσκαλος δεν είχε την παραμικρή ιδέα με τι παιδί είχε να κάνει. Μερικές φορές δεν ανακαλύπτεις τις ικανότητες ενός παιδιού αν δεν κάνεις ερωτήσεις.
Δεν χρειάζονται μόνο οι δάσκαλοι εκπαίδευση. Χρειάζονται και οι φίλοι και οι συγγενείς μαθήματα για να μπορούν να χειριστούν τα χαρισματικά παιδιά – ειδικά όταν πρόκειται για παιδιά που είναι συναισθηματικά ευάλωτα. Τα πολύ έξυπνα παιδιά παθαίνουν συχνά εμμονές με περίπλοκα θέματα όπως με τη ζωή, τον θάνατο, το καλό και το κακό. Οι ανεπτυγμένοι εγκέφαλοι παράγουν μερικές προκλητικές ερωτήσεις, όπως: «Γιατί είμαστε εδώ;», «Τι γίνεται όταν πεθαίνουμε;», «Γιατί ήταν τόσο κακός άνθρωπος ο Χίτλερ;». Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι συναισθηματικά, αυτά τα παιδιά απέχουν πολύ από το να αντιμετωπίσουν τις απαντήσεις αυτών των φιλοσοφικών ερωτήσεων.
Οι ειδικοί μας προειδοποιούν τα έξυπνα παιδιά είναι πιο επιρρεπή στις διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος, απλά επειδή είναι «πλημμυρισμένα» με την εξελιγμένη κατανόηση που έχουν για τον κόσμο. Τα πολύ έξυπνα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν αμέσως σε πόσο βίαιο και ανεξέλεγτο κόσμο ζούμε. Όμως δεν έχουν τις συναισθηματικές ικανότητες για να αξιοποιήσουν αυτές τις γνώσεις. Σε μερικές περιπτώσεις, το άγχος και η κατάθλιψη είναι πολύ πιθανόν να κάνουν την εμφάνισή τους. Η μητέρα της Έλλης συμφωνεί ότι τα προικισμένα παιδιά χρειάζονται ευαίσθητο χειρισμό. Με κάποιο τρόπο, η Έλλη σκέφτεται σαν ενήλικας αλλά είναι σημαντικό να θυμάστε ότι είναι μόνο έξι χρονών. Θα βάλει τα κλάματα αν της τραβήξετε τα μαλλιά ή αν της πάρετε το μολύβι της.
Τα «συμπτώματα» της... ιδιοφυΐας
Τα προικισμένα παιδιά είναι όλα πολύ διαφορετικά, αλλά έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που μπορείτε να τα δείτε αν υποπτεύεστε ότι το παιδί σας έχει ξεχωριστά ταλέντα.
Το διάβασμα: Πολλά ταλαντούχα παιδιά μαθαίνουν να διαβάζουν εύκολα. Παρόλα αυτά, το διάβασμα από μικρή ηλικία δεν είναι κάποιο σημάδι από μόνο του – μερικά έξυπνα παιδιά παλεύουν για να μάθουν να διαβάζουν και πολλά παιδιά που διαβάζουν από νωρίς δεν είναι και τόσο έξυπνα
Το περπάτημα και η ομιλία: Τα παιδιά με υψηλές ικανότητες έχουν την τάση να μαθαίνουν να περπατούν και να μιλάνε από πολύ μικρή ηλικία. Έχουν πλούσιο λεξιλόγιο και ασυνήθιστο ενδιαφέρον για τις λέξεις
Η περιέργεια: Οι ερωτήσεις που κάνουν είναι ίσως το πιο ξεκάθαρο σημάδι μιας ιδιοφυΐας. Τα ξεχωριστά παιδιά εντυπωσιάζονται από τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος. Το μάτι τους βλέπει αμέσως τις λεπτομέρειες και εντοπίζουν πολύ γρήγορα τις διαφορές.
Η διαφωνία: Η αρνητική πλευρά των αναλυτικών τους μυαλών είναι ότι πολλές μικρές ιδιοφυές αμφισβητούν την εξουσία και διαφωνούν με κάθε παράκληση ή οδηγία. Έχουν την απάντηση για όλα, όπως για ποιους λόγους δεν πρέπει να πηγαίνουν σχολείο και γιατί δεν πρέπει να κάνουν τίποτα όταν βρίσκονται εκεί. Πολλές φορές τα επιχειρήματά τους έχουν βάση εξαιτίας της εξυπνάδας τους.
Άσχημος γραφικός χαρακτήρας: Πάρα πολλά έξυπνα παιδιά έχουν πρόβλημα με τον γραφικό τους χαρακτήρα. Το πρόβλημα εμφανίζεται συχνά επειδή προσπαθούν να γράψουν γρήγορα., αλλά μπορεί και να είναι σύμπτωμα κάποιας αναπτυξιακής διαταραχής, όπως η δυσγραφία ή η δυσπραγία.
Η ευαισθησία: Πολλά χαρισματικά παιδιά είναι υπερευαίσθητα και σωματικά και ψυχικά. Συμπάσχουν εύκολα και μερικά είναι υπερευαίσθητα στους περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως ο πολύς θόρυβος ή τα έντονα χρώματα. Αυτό μπορεί να τα κάνει να αντιδράσουν άσχημα ή να κλειστούν στους εαυτούς τους όταν έρχονται αντιμέτωπα με θορυβώδης και γεμάτες κόσμο περιστάσεις.
Η δημιουργική σκέψη: Τα προικισμένα παιδιά απολαμβάνουν τις πνευματικές προκλήσεις, κυρίως τα παζλ, τους λαβυρίνθους, τα παιχνίδια στρατηγικής, όπως το σκάκι.
Τα επίπεδα ενέργειας: Τα παιδιά με ξεχωριστά ταλέντα έχουν συχνά πολύ υψηλά επίπεδα ενέργειας και μπορεί να σταματήσουν να κοιμούνται το μεσημέρι από πολύ μικρή ηλικία. Δυστυχώς, κατά κανόνα, δεν κοιμούνται πολύ
Ο πειραματισμός: Τα έξυπνα παιδιά λατρεύουν τα πειράματα. Τους αρέσει να ψάχνουν πράγματα από μόνα τους και απολαμβάνουν να αναλαμβάνουν πράγματα και να τα φέρνουν εις πέρας μόνα τους.
Η δουλειά σας: Είναι πολύ πιθανόν να έχετε ένα πολύ έξυπνο παιδί αν εσείς ή ο σύζυγός σας ασχολείστε με μηχανολογία, υπολογιστές, επιστήμες ή μουσική
Μήπως το παιδί σας ψιθυρίζει τα βράδια... «αλγόριθμους» στο αρκουδάκι που κρατάει αγκαλιά; Μήπως μένετε με το στόμα ανοιχτό απ αυτά που λέει, κάνει και ξέρει το μικρό σας; Μήπως το παιδί σας είναι ιδιοφυΐα; Αν ναι, η περίπτωσή σας θέλει λεπτούς χειρισμούς.
Επιστημονική Επιμέλεια: Δημήτρης Κρητικός, εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης Διευθυντής 160 Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, MA in Education, dkritikos@yahoo.gr, και Ελεάνα Ελευθερίου, ψυχολόγος
Αυτή είναι η στιγμή που άλλαξε τη ζωή της Έλλης. Ήταν τεσσάρων ετών και είχε πάει στη δουλειά του πατέρα της, εξαιτίας κάποιας κακής συνεννόησης με την μπέημπι σίτερ και καθόταν στα πίσω θρανία στην τάξη της Χημείας. Καθώς η Έλλη ζωγράφισε ήσυχα στο μπλοκ της, ο πατέρας της πάλευε να συνεννοηθεί με τους δεκατετράχρονους μαθητές του. Ήταν μια πολύ όμορφη ανοιξιάτικη μέρα και οι έφηβοι δεν είχαν καθόλου όρεξη για μάθημα. Ο πατέρας της αναστέναξε και επανέλαβε την ερώτηση: «Το νερό είναι ένωση, μείγμα ή στοιχείο;». Η μικρή Έλλη άφησε κάτω το μολύβι της και πετάχτηκε: «Προφανώς είναι ένωση, γιατί έχει δυο στοιχεία μέσα του που ενώνονται χημικά». Να πώς κάνεις μια ομάδα δεκατετράχρονων να προσέξουν στο μάθημα της Χημείας. Η μητέρα της, Άννα, μας λέει:«Στην αρχή το δώρο της Έλλης μας φαινόταν παιχνίδι. Ενθουσιαζόμασταν πολύ που τη βοηθούσαμε να ανακαλύψει τη χημεία. Κάθε μάθημα ήταν και μια νέα περιπέτεια».
Όλοι οι γονείς πιστεύουν ότι το παιδί τους είναι φωστήρας, αλλά μερικά παιδιά είναι απλά πιο ταλαντούχα από τα άλλα και η Έλλη είναι ένα από αυτά. Τώρα είναι έξι χρονών και κατενθουσιασμένη που μαθαίνει χημικές εξισώσεις που είναι αρκετά μεγαλύτερά της παιδιά. Έπρεπε να αλλάξει σχολείο, να βρει νέους φίλους και να μάθει πώς να αποκρύψει το σκορ του I.Q. της (147) για να μην την πειράζουν τα άλλα παιδιά για την εξυπνάδα της. Από αυτή τη μοιραία μέρα στην αίθουσα του πατέρα της, η Έλλη έχει ενοχληθεί από τους συμμαθητές της οι οποίοι της έλεγαν; «Είσαι πολύ έξυπνη για να κάνεις μάθημα».
Κάποιοι άλλοι γονείς αντιδρούν συχνά περίεργα απέναντί της. Μερικοί χρησιμοποιούσαν τις επιδόσεις της Έλλης σαν μέτρο σύγκρισης για τα δικά τους παιδιά. Ακόμα και οι δάσκαλοι ήταν πονηροί. Στο τελευταίο της σχολείο, ένας δάσκαλος αναφέρθηκε μάλλον επικριτικά για τα «τρικ μνήμης» της Έλλης. Κάποιος άλλος επέμενε να την ρωτάει και να της δίνει ασκήσεις μαθηματικών πολύ δυσκολότερες από αυτή της ηλικίας της για να αποδείξει ότι δεν είναι τόσο έξυπνη όσο νόμιζε ο κόσμος.
Άλλοι πάλι, μπορεί να είναι πολύ παράξενοι απέναντι στα πολύ έξυπνα παιδιά. Πολύ πιθανόν να ζηλεύουν, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν πολλά για να ζηλέψει κανείς. «Δεν είναι απαραίτητα ιδανικό», λέει η Ελένη, μητέρα του επτάχρονου Χάρη, ο οποίος είναι πολύ έξυπνος. «Είναι εξαιρετικά δύσκολο να του κρατήσεις το ενδιαφέρον για κάτι. Από τότε που ο Χάρης ήταν ενός έτους περίπου, μας βομβάρδιζε με ερωτήσεις για το πώς λειτουργεί ο κόσμος - από την ώρα που ξυπνούσε μέχρι την ώρα που έπεφτε για ύπνο». Αντί η εξυπνάδα του να επικεντρώνεται σε ένα μόνο αντικείμενο, ο Χάρης ρουφάει τη γνώση σαν σφουγγάρι και είναι καλός στα περισσότερα πράγματα. Διαβάζει σαν εντεκάχρονο παιδί και μαθαίνει μόνος του πώς να παίζει κάποιο μουσικό όργανο που του κεντρίζει το ενδιαφέρον
Πόσο χαρισματικό είναι ένα «χαρισματικό παιδί»;
Όμως, τι ακριβώς σημαίνει «προικισμένος», ποια είναι η διαφορά ένα έξυπνο παιδί και μια υδιοφυία; Είναι καλή ερώτηση. Η απάντηση εξαρτάται από το σε ποιόν μιλάτε. Μερικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το δέκα τοις εκατό των παιδιών μπορεί να είναι έξυπνα και ταλαντούχα, αλλά δεν είναι απαραίτητα ιδιοφυές.
Ένα Βρετανός καθηγητής, ειδικός στα ταλαντούχα παιδιά, έχει άλλο ορισμό: «Ένα προικισμένο παιδί είναι αυτό που θα επωφεληθεί από τη σωστή εκπαίδευση, δηλαδή από μια προκλητική σχολική εμπειρία. Αυτά τα παιδιά έχουν μια πιο ανεπτυγμένη νοητική ηλικία και θριαμβεύουν με ένα εντατικό μαθησιακό πρόγραμμα. »
Παρόλα αυτά, λίγα σούπερ - παιδιά απολαμβάνουν έναν τόσο διασκεδαστικό τρόπο για να αναδείξουν την ευφυΐα τους, όπως η μικρή Έλλη και το αποκαλυπτικό μάθημα Χημείας. Οι περισσότεροι γονείς σταδιακά αντιλαμβάνονται ότι έχουν κάτι ξεχωριστό στα χέρια τους. Είναι μια αργή πρόοδος και η απόδειξη συνήθως είναι οι ερωτησεις που σας κάνει το παιδί σας. «Άρχισα να αναρωτιέμαι όταν ο Χριστόφορος ήταν περίπου δύο χρονών», μας λέει η Μαρία. Μιλούσαμε καθώς περπατούσαμε στον δρόμο όταν είδε ένα δεξιοτίμονο αυτοκίνητο και αυτό προκάλεσε έναν καταιγισμό ερωτήσεων για ποιόν λόγο το τιμόνι είναι δεξιά και πώς λειτουργούν τα δεξιοτίμονα αυτοκίνητα».
Τα προικισμένα παιδιά ποικίλουν αρκετά όταν πρόκειται για τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Μερικά είναι απίστευτα κοινωνικά, ενώ άλλα εσωστρεφή και ντροπαλά. Μερικά διαβάζουν και γράφουν από μικρή ηλικία και άλλα δυσκολεύονται να το κάνουν. Κάποια έχουν ταλέντο στη μουσική, άλλα είναι καλά στις επιστήμες στα μαθηματικά ή στις τέχνες. Όμως όλα τα ξεχωριστά παιδιά έχουν κάτι κοινό: να ανακαλύψουν και να καταλάβουν τον κόσμο. Η εξάχρονη κόρη της Χαράς, η Σοφία, ρωτάει τους γονείς της μερικές πολύ σοβαρές ερωτήσεις φιλοσοφικού περιεχομένου. Σε μια τυπική μέρα, η αναζήτηση της γνώσης της μπορεί να είναι: «Από πού έρχεται ο χρόνος;», «Τι γίνεται αν βάλεις έναν φακό σε ένα αόρατο κουτί;», «Τι είναι το άπειρο;». Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτές οι ερωτήσεις είναι συναρπαστικές. Η άλλη άποψη είναι η αίσθηση του εξεζητημένου χιούμορ με έξυπνα παιδιά να απολαμβάνουν τα αστεία με τα λογοπαίγνια και με τους γρίφους.
Πολλοί γονείς υποψιάζονται ότι το παιδί τους είναι ξεχωριστό στην ηλικία των τριών με τεσσάρων. Μερικές φορές είναι εύκολο να κάνουμε μια «προικισμένη» διαπίστωση, όπως στην περίπτωση της Σοφίας. Μπορούσε να διαβάσει ελληνικά και αγγλικά από την ηλικία των δύο και να χρησιμοποιεί τον υπολογιστή με μεγάλη άνεση. «Την πρώτη φορά που κάθισε μπροστά από τον υπολογιστή, πλοήγησε το πρόγραμμα εξαιρετικά», μας λέει η μητέρα της περήφανα. «Μείναμε όλοι έκπληκτοι».
Αυτό τον καιρό, η Σοφία διαβάζει και γράφει σε τρεις γλώσσες, παίζει πιάνο και βιολί. Τελευταία, μαθαίνει και τη γλώσσα της νοηματικής, απλά επειδή θεωρεί ότι είναι ενδιαφέρουσα. Όμως τα παιδιά σαν τη Σοφία είναι ένα μικρό δείγμα του προβλήματος της ευφυΐας.
Η κρυμμένη ευφυΐα
Τα παιδιά που διαλαλούν ότι είναι έξυπνα είναι εύκολο να τα εντοπίσει κανείς. Το δύσκολο είναι να ανακαλύψει αυτά των οποίων η ευφυΐα είναι κεκαλυμμένη. Αυτά τα σούπερ-έξυπνα παιδιά συχνά έχουν προβλήματα στο σχολείο για διάφορους λόγους – συχνά εξαιτίας αναπτυξιακών δυσκολιών όπως η δυσλεξία, η δυσγραφία (δυσκολία στην γραφή) ή το σύνδρομο του Άσπεργκερ. Στην πραγματικότητα, ένα ανησυχητικά μεγάλο ποσοστό των έξυπνων παιδιών αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες. Με τη βοήθεια των ειδικών, ανακαλύφθηκε ότι πολλά προικισμένα παιδιά έχουν μια ασταθή τρόπο ανάπτυξης. Αυτό, πολύ συχνά κρύβει το χάρισμα των παιδιών, το οποίο μπορεί να είναι ανησυχητικό. Φανταστείτε το παρακάτω σενάριο: ένα εξαιρετικά έξυπνο παιδί είναι εγκλωβισμένο στη τελευταία θέση της τάξης. Αν και οι γνωστικές του ικανότητες είναι πολύ πιο μπροστά από την ηλικία του, έχει προβλήματα με τη γραφή και την ανάγνωση. Η εξυπνάδα του τότε παραβλέπεται και πολύ σύντομα η αυτοεκτίμησή του κατατροπώνεται και η συμπεριφορά του γίνεται προβληματική.
Ο Γιώργος είναι το τέλειο παράδειγμα της εναλλασσόμενης ανάπτυξης που εμφανίζεται σε πολλά έξυπνα παιδιά. «Ο Γιώργος έκανε τα πάντα νωρίτερα. Περπάτησε στους εννέα μήνες, σχημάτιζε προτάσεις πριν κλείσει τα δύο και έμαθε και τα χρώματα λίγο αργότερα. ‘Όταν ξεκίνησε το σχολείο, σκέφτηκα αβίαστα ότι δεν θα έχει κανένα πρόβλημα στην ανάγνωση. Όμως μετά από δύο τρίμηνα, η ανάγνωσή του ήταν ακόμα αργή και άρχισε να λέει ότι το σχολείο είναι βαρετό. Ο δάσκαλός του παρατήρησε ότι η ακουστική του κατανόηση ήταν όμοια με των εντεκάχρονων παιδιών, αλλά η οπτική του ήταν σχεδόν ανύπαρκτη», ομολογεί η μητέρα του.
Και ο Αλέξης είχε προβλήματα στο σχολείο. Δεν μπορούσε να καθίσει ήσυχος και είχε την τάση να ενθουσιάζεται πολύ. Όταν ήταν στην ηλικία των έξι, εξετάστηκε από ειδικούς του σχολείου εξαιτίας της έλλειψης συγχρονισμού και οργάνωσης και διαπιστώθηκε ότι είχε ελλειμματική προσοχή λόγω υπερκινητικότητας και ότι ήταν εξαιρετικά έξυπνος. «Δεν μπορούσα να το πιστέψω», αναφέρει η μητέρα του. ‘Ήταν ιδιοφυΐα. Γνωρίζαμε ότι ήταν έξυπνος, αλλά δεν είχαμε ιδέα για τον βαθμό της εξυπνάδας του. Το χάρισμά του βγήκε στην επιφάνεια όταν έγινε αυτή η εξέταση». Ακόμα και η Έλλη, η μικρή χημικός, είχε προβλήματα με την κατανόηση του χώρου. Μπορεί να καταλάβει τη θεωρία της χημικής αντίδρασης, αλλά δεν μπορεί να πιάσει και να πετάξει μια μπάλα.
Ουδέν καλόν αμιγές κακού...
Πολλά απ τα «έξυπνα» παιδιά παρουσιάζουν κάποιο είδος αναπτυξιακής καθυστέρησης, όπως δυσλεξία, δυσπραγία ή προβλήματα στη γραφή σε ποσοστό μεγαλύτερο από το συνολικό μέσο όρο του πληθυσμού. Γιατί συμβαίνει όμως αυτό; Τι συμβαίνει μέσα σε αυτούς τους εκπληκτικούς εγκεφάλους; Μερικά μέρη του εγκεφάλου αναπτύσσονται εις βάρος κάποιων άλλων. Δεν μπορείτε να τα έχετε όλα και είναι πολύ σπάνιο να βλέπει κανείς πραγματικά προικισμένα παιδιά να έχουν ταλέντο σε όλα. Για παράδειγμα, το είδος των ορμονών που επηρεάζουν τα γλωσσικά μέρη του εγκεφάλου, έχουν την τάση να σταματούν την έκκριση των ορμονών που επηρεάζουν την ανάπτυξη της κατανόησης του χώρου και των μαθηματικών. Και αν αυτές οι ορμόνες δεν σας δημιουργήσουν πρόβλημα, το νευρικό σύστημα θα το κάνει. Το σύστημα αποτελείται από νευρώνες που είναι πολύ χρήσιμοι για να αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες καταστάσεις και μπορούν να επηρεάσουν το είδος του συστήματος που πιθανόν να χρειάζεστε για να είσαστε καλοί στις εργασίες που απαιτείται η δημιουργικότητα. Απ’ την άλλη, για να διαπρέψετε στη δημιουργική σκέψη, χρειάζεστε χαμηλής πυκνότητας και «υψηλής τάσης» νευρώνες.
Δαμάζοντας τα κύματα
Αν όμως τα ιδιοφυή παιδιά εντοπίζονται δύσκολα, η εκπαίδευσής τους είναι ακόμα πιο δύσκολη. Τα πολύ έξυπνα παιδιά δεν προσαρμόζονται με καμία «φυσιολογική» εκπαίδευση σε κανένα επίπεδο. Το προικισμένο παιδί μπορεί να είναι το ονειροπόλο ή το πιο άτακτο στην τάξη του. Αυτό συμβαίνει κυρίως στα έξυπνα αγόρια, τα οποία μερικές φορές εμποδίζουν το μάθημα, απλά για να περάσουν την ώρα τους πιο ευχάριστα...
Ο υιός της Μαρίας, ο Χριστόφορος, ήταν ένα πολύ ενοχλητικό παιδί στο σχολείο. Οι καθηγητές τον θεωρούσαν άτακτο και άγριο, ενώ στην πραγματικότητα βαριόταν και ήταν απελπισμένος. Οι ειδικοί βοήθησαν τους γονείς να καταλάβουν ότι δεν ήταν άτακτος, απλά πολύ έξυπνος. Τώρα είναι σε διαφορετικό σχολείο και δουλεύουν μαζί με το παιδί για να εκμεταλλευτεί πλήρως τις ικανότητές του.
Φαίνεται ότι οι δάσκαλοι πρέπει να διδαχτούν για την περίπτωση των χαρισματικών παιδιών. Έχουν γίνει μελέτες για το πώς λειτουργεί ο έξυπνος εγκέφαλος. Παρατηρώντας τους έξυπνους ενήλικες που σκέφτονται δημιουργικά με εσωτερικά σκάνερ, οι επιστήμονες ελπίζουν να βελτιώσουν την αντίληψη τους στο πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός τους. Οι περισσότεροι δάσκαλοι των δημοτικών σχολείων δεν έχουν συνήθως καμία εκπαίδευση στο πώς εντοπίζεται ένα χαρισματικό παιδί.
Πριν από μερικά χρόνια, επιστήμονες παρακολούθησαν μια τάξη με τετράχρονους μαθητές. Ένας εκπαιδευόμενος –δάσκαλος έκανε μάθημα μαθηματικών, όπου έπρεπε τα παιδιά να χρωματίσουν τους αριθμούς από το ένα μέχρι το εννέα. Ένα μικρό αγόρι έμοιαζε βαριεστημένο. Τον πήρε κάποιος από τους ειδικούς στην άκρη και τον ρώτησε ποιος είναι ο μεγαλύτερος αριθμός που ξέρει. Το παιδί απάντησε ότι ήταν το 100.000 και τον ρώτησε αν ήξερε και το 1.000.000. Το αγόρι είπε πως το γνωρίζει και αυτό και όταν του ζήτησε ο ενήλικας να τον γράψει, το έκανε με όλες τις τελείες στη σωστή τους θέση. Στη συνέχεια, ο δάσκαλος και οι τετράχρονοι μάγοι των μαθηματικών έκαναν μάθημα για δισεκατομμύρια και τα τρισεκατομμύρια, τα οποία το συγκεκριμένο παιδί τα έπιασε αμέσως. Ο δάσκαλος δεν είχε την παραμικρή ιδέα με τι παιδί είχε να κάνει. Μερικές φορές δεν ανακαλύπτεις τις ικανότητες ενός παιδιού αν δεν κάνεις ερωτήσεις.
Δεν χρειάζονται μόνο οι δάσκαλοι εκπαίδευση. Χρειάζονται και οι φίλοι και οι συγγενείς μαθήματα για να μπορούν να χειριστούν τα χαρισματικά παιδιά – ειδικά όταν πρόκειται για παιδιά που είναι συναισθηματικά ευάλωτα. Τα πολύ έξυπνα παιδιά παθαίνουν συχνά εμμονές με περίπλοκα θέματα όπως με τη ζωή, τον θάνατο, το καλό και το κακό. Οι ανεπτυγμένοι εγκέφαλοι παράγουν μερικές προκλητικές ερωτήσεις, όπως: «Γιατί είμαστε εδώ;», «Τι γίνεται όταν πεθαίνουμε;», «Γιατί ήταν τόσο κακός άνθρωπος ο Χίτλερ;». Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι συναισθηματικά, αυτά τα παιδιά απέχουν πολύ από το να αντιμετωπίσουν τις απαντήσεις αυτών των φιλοσοφικών ερωτήσεων.
Οι ειδικοί μας προειδοποιούν τα έξυπνα παιδιά είναι πιο επιρρεπή στις διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος, απλά επειδή είναι «πλημμυρισμένα» με την εξελιγμένη κατανόηση που έχουν για τον κόσμο. Τα πολύ έξυπνα παιδιά μπορούν να αντιληφθούν αμέσως σε πόσο βίαιο και ανεξέλεγτο κόσμο ζούμε. Όμως δεν έχουν τις συναισθηματικές ικανότητες για να αξιοποιήσουν αυτές τις γνώσεις. Σε μερικές περιπτώσεις, το άγχος και η κατάθλιψη είναι πολύ πιθανόν να κάνουν την εμφάνισή τους. Η μητέρα της Έλλης συμφωνεί ότι τα προικισμένα παιδιά χρειάζονται ευαίσθητο χειρισμό. Με κάποιο τρόπο, η Έλλη σκέφτεται σαν ενήλικας αλλά είναι σημαντικό να θυμάστε ότι είναι μόνο έξι χρονών. Θα βάλει τα κλάματα αν της τραβήξετε τα μαλλιά ή αν της πάρετε το μολύβι της.
Τα «συμπτώματα» της... ιδιοφυΐας
Τα προικισμένα παιδιά είναι όλα πολύ διαφορετικά, αλλά έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που μπορείτε να τα δείτε αν υποπτεύεστε ότι το παιδί σας έχει ξεχωριστά ταλέντα.
Το διάβασμα: Πολλά ταλαντούχα παιδιά μαθαίνουν να διαβάζουν εύκολα. Παρόλα αυτά, το διάβασμα από μικρή ηλικία δεν είναι κάποιο σημάδι από μόνο του – μερικά έξυπνα παιδιά παλεύουν για να μάθουν να διαβάζουν και πολλά παιδιά που διαβάζουν από νωρίς δεν είναι και τόσο έξυπνα
Το περπάτημα και η ομιλία: Τα παιδιά με υψηλές ικανότητες έχουν την τάση να μαθαίνουν να περπατούν και να μιλάνε από πολύ μικρή ηλικία. Έχουν πλούσιο λεξιλόγιο και ασυνήθιστο ενδιαφέρον για τις λέξεις
Η περιέργεια: Οι ερωτήσεις που κάνουν είναι ίσως το πιο ξεκάθαρο σημάδι μιας ιδιοφυΐας. Τα ξεχωριστά παιδιά εντυπωσιάζονται από τον τρόπο που λειτουργεί ο κόσμος. Το μάτι τους βλέπει αμέσως τις λεπτομέρειες και εντοπίζουν πολύ γρήγορα τις διαφορές.
Η διαφωνία: Η αρνητική πλευρά των αναλυτικών τους μυαλών είναι ότι πολλές μικρές ιδιοφυές αμφισβητούν την εξουσία και διαφωνούν με κάθε παράκληση ή οδηγία. Έχουν την απάντηση για όλα, όπως για ποιους λόγους δεν πρέπει να πηγαίνουν σχολείο και γιατί δεν πρέπει να κάνουν τίποτα όταν βρίσκονται εκεί. Πολλές φορές τα επιχειρήματά τους έχουν βάση εξαιτίας της εξυπνάδας τους.
Άσχημος γραφικός χαρακτήρας: Πάρα πολλά έξυπνα παιδιά έχουν πρόβλημα με τον γραφικό τους χαρακτήρα. Το πρόβλημα εμφανίζεται συχνά επειδή προσπαθούν να γράψουν γρήγορα., αλλά μπορεί και να είναι σύμπτωμα κάποιας αναπτυξιακής διαταραχής, όπως η δυσγραφία ή η δυσπραγία.
Η ευαισθησία: Πολλά χαρισματικά παιδιά είναι υπερευαίσθητα και σωματικά και ψυχικά. Συμπάσχουν εύκολα και μερικά είναι υπερευαίσθητα στους περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως ο πολύς θόρυβος ή τα έντονα χρώματα. Αυτό μπορεί να τα κάνει να αντιδράσουν άσχημα ή να κλειστούν στους εαυτούς τους όταν έρχονται αντιμέτωπα με θορυβώδης και γεμάτες κόσμο περιστάσεις.
Η δημιουργική σκέψη: Τα προικισμένα παιδιά απολαμβάνουν τις πνευματικές προκλήσεις, κυρίως τα παζλ, τους λαβυρίνθους, τα παιχνίδια στρατηγικής, όπως το σκάκι.
Τα επίπεδα ενέργειας: Τα παιδιά με ξεχωριστά ταλέντα έχουν συχνά πολύ υψηλά επίπεδα ενέργειας και μπορεί να σταματήσουν να κοιμούνται το μεσημέρι από πολύ μικρή ηλικία. Δυστυχώς, κατά κανόνα, δεν κοιμούνται πολύ
Ο πειραματισμός: Τα έξυπνα παιδιά λατρεύουν τα πειράματα. Τους αρέσει να ψάχνουν πράγματα από μόνα τους και απολαμβάνουν να αναλαμβάνουν πράγματα και να τα φέρνουν εις πέρας μόνα τους.
Η δουλειά σας: Είναι πολύ πιθανόν να έχετε ένα πολύ έξυπνο παιδί αν εσείς ή ο σύζυγός σας ασχολείστε με μηχανολογία, υπολογιστές, επιστήμες ή μουσική
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)