* Ενώ υπάρχουν 486 νομπελίστες σε Χημεία, Φυσική και Ιατρική, από αυτούς γυναίκες είναι δέκα
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 09/03/2003, 00:00
Η ερώτηση αν οι επιστήμες έχουν φύλο μοιάζει ρητορική. Εκατό χρόνια μετά το πρώτο Βραβείο Νομπέλ της Μαρίας Κιουρί, η παρουσία των γυναικών σε ερευνητικά κέντρα και σε καθηγητικές θέσεις στα πανεπιστήμια είναι ισχνή, σχεδόν περιθωριακή. Η «εξαίρεση» λοιπόν των ελάχιστων γυναικών που έχουν τιμηθεί με Βραβείο Νομπέλ στη Φυσική, στη Χημεία και στην Ιατρική φαίνεται να επιβεβαιώνει την άποψη ότι «οι γυναίκες δεν αγαπούν τις επιστήμες και οι επιστήμες δεν αγαπούν τις γυναίκες». Οπωσδήποτε, ο αποκλεισμός των γυναικών από τις επιστήμες δεν οφείλεται μόνο σε κάποιους άνωθεν ή εκ μέρους των ανδρών επιβεβλημένους καταναγκασμούς αλλά και σε εσωτερικευμένες απαγορεύσεις και επιλογές που συνδέονται με αξίες προσδιορισμένες ιστορικά που ορίζουν τη «θηλυκότητα».
Εν τούτοις, παρά τη νομική ισότητα, την ίση πρόσβαση στη μόρφωση και την αυξημένη παρουσία των γυναικών στην αγορά εργασίας, επιβιώνουν ανισότητες και στους τρεις αυτούς τομείς. Παρ' όλο που οι γυναίκες έχουν ίσα πολιτικά δικαιώματα με τους άνδρες, η εκπροσώπηση των γυναικών στην πολιτική είναι περιορισμένη. Επίσης, λιγότερες γυναίκες κατέχουν μεταπτυχιακά και διδακτορικά διπλώματα και ένα πολύ μικρό αναλογικά ποσοστό κατέχει υψηλές θέσεις σε ερευνητικά και πανεπιστημιακά ιδρύματα. Τέλος, η είσοδός τους στην αγορά εργασίας δεν έγινε ισοδύναμα στα διάφορα επαγγέλματα αλλά δημιουργήθηκαν «γυναικεία» επαγγέλματα. Παρατηρήθηκε εξάλλου το ενδιαφέρον φαινόμενο επαγγέλματα που γίνονταν «γυναικεία» να μην μπορούν πλέον να γίνουν «ανδρικά». Σε κάθε περίπτωση, οι γυναίκες απασχολήθηκαν κυρίως στη μισθωτή εργασία και μάλιστα στον τριτογενή τομέα. Ο χώρος της επιστήμης παρέμεινε ανδρικό οχυρό.
Οι διαπιστώσεις αυτές γεννούν αναπόφευκτα ερωτήματα σχετικά με τις αιτίες και τις προοπτικές. Πώς ορίζεται σήμερα η γυναικεία ταυτότητα; Πώς συνδυάζεται η επιστημονική δραστηριότητα της γυναίκας με τους υπόλοιπους ρόλους που παραδοσιακά της αποδίδονται - συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς; Πώς διαπλέκεται η κατοχή της επιστημονικής γνώσης με τα διακυβεύματα της εξουσίας και πόσο ο ανταγωνισμός επηρεάζει τη γυναικεία συμμετοχή; Ασκείται η επιστήμη με διαφορετικούς τρόπους από άνδρες και γυναίκες, σύμφωνους με τους κοινωνικούς τους ρόλους; Ποιες, τέλος, πρέπει να είναι οι στρατηγικές και οι πολιτικές που θα πρέπει να ακολουθηθούν για να αλλάξει η ανισότητα που διαπιστώνεται μεταξύ ανδρών και γυναικών στον χώρο της επιστημονικής δραστηριότητας; Ο διάλογος, στη στρογγυλή τράπεζα που διοργάνωσε «Το Βήμα» με το Γαλλικό Ινστιτούτο, φανέρωσε την πολυπλοκότητα των απαντήσεων και έδειξε ότι δεν αποτελούν «γυναικεία υπόθεση» αλλά κοινό εγχείρημα ανδρών και γυναικών.
ΕΛΕΝΗ ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΕΡΒΕΛΕΡ Γυναίκες και τεχνολογία
Είναι σίγουρο ότι είμαστε όλοι καταναλωτές επιστήμης αλλά σχεδόν κανείς δεν καταλαβαίνει τις δυνατότητες του επιστημονικού προϊόντος που χρησιμοποιεί. Είναι άραγε οι γυναίκες επιστημονικά αναλφάβητες και γιατί; Η δύσκολη σχέση της γυναίκας με τη χρήση της ανεπτυγμένης τεχνολογίας δημιουργεί προβλήματα για την πρόοδό της στους επιστημονικούς και ερευνητικούς κλάδους. Ενδεικτικά είναι μερικά στοιχεία από την Ευρώπη: Ενώ υπάρχουν 486 νομπελίστες σε Χημεία, Φυσική και Ιατρική, από αυτούς γυναίκες είναι μόνον δέκα. Ενώ στους επιστημονικούς κλάδους στο Πανεπιστήμιο έχουμε σχεδόν το ίδιο ποσοστό φοιτητών και φοιτητριών, πολύ λιγότερες είναι οι γυναίκες που σταδιοδρομούν επιστημονικά από τους άνδρες που έχουν την ίδια κατάρτιση και τα ίδια διπλώματα.
Εγκριτη γαλλική εφημερίδα είχε πρώτο τίτλο «Η επιστημονική έρευνα έχει γάμπες τριχωτές». Πού οφείλεται αυτή η κατάσταση; Είναι λάθος των γυναικών που δεν έχουν φιλοδοξίες σ' αυτόν τον τομέα όπως διατείνονται μερικοί ή είναι θέμα παιδείας γενικότερης που απομακρύνει τις γυναίκες από την τεχνολογική και επιστημονική έρευνα, έστω και αν πρόκειται για νανοτεχνολογία; Ισως ότι το αγόρι παίζει με μπάλα και έχει την αίσθηση του χώρου του δημόσιου, ενώ το κορίτσι παίζει με κούκλες, που του δίνει μόνο την αίσθηση της ιδιωτικής και οικογενειακής εστίας, να προετοιμάζει αυτή την κατάσταση από τα πρώτα βήματα αγοριών και κοριτσιών. Ειπώθηκε ότι η γυναικεία συναισθηματικότητα είναι επίσης εμπόδιο στην έρευνα τη μηχανική, φυσική και στις απαιτήσεις που αυτή έχει. Να αναφέρω ότι οι γυναίκες γιατροί δύσκολα υπακούουν στις απαιτήσεις της επιστημονικής έρευνας, που θέλει ποσοστώσεις για το κάθε είδος θεραπείας, αν αυτές είναι πεπεισμένες επιστημονικά ότι η «α» θεραπεία είναι καλύτερη από τη «β».
Οι γυναίκες έχουν λιγότερη σχέση από ό,τι οι άνδρες με το εξουσιαστικό και οικονομικό πρόσωπο που έχει πάρει τώρα η έρευνα, λόγω της επέμβασης του ιδιωτικού τομέα σε όλες τις επιστημονικές εξερευνήσεις.
FRANCOISE COLLIN Εξαίρεση και κανόνας
Η ομόφωνη και δικαιολογημένη τιμή που αποδίδεται σε μια γυναίκα γνωστή σε όλους, τη Μαρία Κιουρί, τονίζει το γεγονός ότι αποτελεί εξαίρεση και υπογραμμίζει, μέσω της αντίθεσης, τον κανόνα της σχεδόν παντελούς απουσίας των γυναικών από την ιστορία των Επιστημών.
Αυτή η απουσία οφείλεται στην «εκ φύσεως» ανικανότητά τους, όπως θα μπορούσαν να υποστηρίξουν κάποιοι; Για πολύ καιρό τα κορίτσια ήταν αποκλεισμένα από τις διαδοχικές βαθμίδες της εκπαίδευσης, δύσκολα μπορούσαν να γίνουν φημισμένοι επιστήμονες.
Μόλις εδώ και 30 χρόνια αυτές οι διαδοχικές βαθμίδες έγιναν απόλυτα μεικτές. Οι συνήθειες όμως και οι προκαταλήψεις είναι μακρόχρονες, γίνονται αποδεκτές ακόμη και από αυτές που τις υφίστανται. Επιπλέον σήμερα η επιστήμη, πέρα από το διακύβευμα της γνώσης, εμπεριέχει και το διακύβευμα της εξουσίας, που προκαλεί έντονους ανταγωνισμούς. Η κατάσταση εξελίσσεται, η εξέλιξή της είναι όμως αργή και άνισα κατανεμημένη, ανάλογα με τους τομείς της έρευνας. Ακόμη και όταν μια γυναίκα συμβάλλει σημαντικά σε ένα επιστημονικό επίτευγμα, σπανίως αναφέρεται το όνομά της. Οι προκαταλήψεις ωστόσο υποχωρούν και οι γυναίκες είναι περισσότερο αποφασισμένες από ό,τι στο παρελθόν να επιβάλουν την αναγνώριση των προσόντων και της συνεισφοράς τους, παρ' ότι εξακολουθούν να προτιμούν συγκεκριμένους ερευνητικούς τομείς από άλλους.
Γιατί όμως να θέλουμε πάση θυσία τα κορίτσια να μπουν στις επιστήμες; Μήπως υπερτιμούμε μια γνώση ή μια στάση ζωής εις βάρος των άλλων, υποκύπτοντας στην τρομοκρατία της νεωτερικότητας; Σε αυτή τη συζήτηση δεν τίθεται θέμα ιεράρχησης της αξίας των τομέων στράτευσης των ανθρώπων. Είναι όμως αφύσικο αυτοί οι τομείς στράτευσης να διέπονται από μεροληψία, είτε ως προς το φύλο είτε ως προς τη φυλή. Οποια φιλοσοφική και πολιτική ανάλυση μπορούμε να κάνουμε σήμερα για την περιπέτεια της επιστήμης και τις τεχνολογικές συνέπειές της, θετικές ή αρνητικές, η περιπέτεια αυτή αφορά τόσο τις γυναίκες όσο και τους άνδρες της εποχής μας. Και οι μεν και οι δε εμπλέκονται σε αυτήν. Και οι μεν και οι δε δεσμεύονται σε αυτήν. Η λογική ανήκει και στις γυναίκες.
ΛΑΟΥΡΑ ΑΛΙΠΡΑΝΤΗ Οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας
Η θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας συζητείται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, όπως και στην ΕΕ, στα πλαίσια της ευρωπαϊκής πολιτικής για την ισότητα ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οπως έχει επισημανθεί, παρά την αύξηση του εκπαιδευτικού επιπέδου και τη βελτίωση της θέσης των γυναικών στην απασχόληση, εμφανίζονται σημαντικές διαφορές στην επαγγελματική διάρθρωση ανάμεσα στα δύο φύλα, με κύριο χαρακτηριστικό την επιλεκτική παρουσία των γυναικών σε ορισμένα επαγγέλματα που χαρακτηρίζονται ως «γυναικεία» και την περιορισμένη παρουσία τους σε θέσεις υψηλών βαθμίδων/ υπευθυνοτήτων της επαγγελματικής ιεραρχίας.
Οσον αφορά τον επιστημονικό τομέα (πανεπιστήμια και κέντρα έρευνας), αν και τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η παρουσία των γυναικών αυξάνεται συνεχώς, η αναλογία των γυναικών είναι σημαντικά πιο μικρή, ενώ η κατανομή των θέσεων στους τομείς των επιστημών και των τεχνολογιών δεν είναι ισότιμη. Παρατηρείται η μειωμένη παρουσία των γυναικών σε ορισμένους επιστημονικούς κλάδους: φυσικές επιστήμες, επιστήμες μηχανικού - τεχνολογίας, πληροφορική κτλ.
Λίγες γυναίκες έχουν λοιπόν ίσες ευκαιρίες να απολαύσουν τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η επιστημονική σταδιοδρομία. Θα πρέπει, όπως έχει επισημανθεί, να αναζητηθούν και να εντοπισθούν τα αίτια αυτής της κατάστασης και οι παράγοντες που περιορίζουν την παρουσία των γυναικών στην επιστημονική σταδιοδρομία, όπως για παράδειγμα οι μηχανισμοί διακρίσεων, ο ανεπαρκής συνυπολογισμός των ιδιαίτερων δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην άσκηση των επαγγελματικών τους δραστηριοτήτων κτλ.
Στη χώρα μας υπάρχει έλλειψη στατιστικών δεδομένων για το ερευνητικό δυναμικό με διάκριση το φύλο και είναι πολύ εύκολο να παραβλεφθούν τα αποτελέσματα των έμμεσων και άμεσων διακρίσεων εξαιτίας της έλλειψης στατιστικών δεδομένων.
Η «Μελέτη για την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών στην επιστημονική έρευνα στην Ελλάδα», που πραγματοποιήθηκε από ομάδα ερευνητών του ΕΚΚΕ και χρηματοδοτήθηκε από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) (Β´ Κοινοτικό Πλαίσιο), στην πρώτη φάση προβλέπει την απεικόνιση της θέσης των ελληνίδων επιστημόνων στην επιστημονική και τεχνολογική έρευνα με τη συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων αναλυτικών κατά φύλο.
Η «Βάση Δεδομένων Ι. Ερευνητικών Φορέων και Ερευνητικού δυναμικού δημόσιου τομέα» που διαμορφώθηκε από την ερευνητική ομάδα περιλαμβάνει βασικά, ποσοτικά στοιχεία για το ερευνητικό δυναμικό 50 ερευνητικών φορέων.
Οπως διαπιστώθηκε, οι γυναίκες που απασχολούνται στα δημόσια ερευνητικά κέντρα είναι αρκετά πιο λίγες συγκριτικά με τους άνδρες, ενώ στις θετικές επιστήμες η παρουσία τους περιορίζεται ακόμη πιο πολύ. Κατέχουν λιγότερο συχνά διδακτορικό δίπλωμα και είναι σημαντικά λιγότερες στην ανώτερη ερευνητική βαθμίδα (Α´), ενώ τις συναντάμε πιο συχνά στις ενδιάμεσες βαθμίδες (Β´ και Γ´). Στις διευθυντικές θέσεις και στα όργανα διοίκησης των Κέντρων η παρουσία τους είναι ασήμαντη. Με βάση την επεξεργασία δεδομένων της ΓΓΕΤ, τα διοικητικά συμβούλια των ερευνητικών κέντρων περιλαμβάνουν ελάχιστες γυναίκες επιστήμονες.
ΟΛΥΜΠΙΑ ΓΚΙΜΠΑ-ΤΖΙΑΜΠΙΡΗ Το «γυναικείο στυλ» στην επιστήμη
Οι αντιλήψεις σχετικά με τη μόρφωση και την κοινωνική θέση των γυναικών καθώς και το τι είναι ανδρικό και γυναικείο αναδιαμορφώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες. Το ίδιο συνέβη και με τις σχετικές νομοθεσίες και έτσι οι γυναίκες μπόρεσαν να στραφούν προς τις σπουδές, την έρευνα και τη γνώση.
Ποια είναι όμως τα στοιχεία σύμφωνα με τα οποία προσδιορίστηκε η επιστημονική δράση ως μια ανδρική διαδικασία; Η φεμινιστική θεώρηση διαμορφώνει τις ερμηνείες της βασιζόμενη σε επιχειρήματα όπως: α) ο αποκλεισμός των γυναικών από την επιστημονική γνώση και το αποτέλεσμα που είχε αυτός για το είδος της παραγόμενης γνώσης, β) το γεγονός ότι η επιστημονική γνώση θεωρεί το ανδρικό φύλο τον κανόνα της φυσιολογικής συμπεριφοράς και γ) η προκατάληψη με την οποία η επιστήμη αντιμετώπισε τις γυναίκες.
Το θεωρητικό ερώτημα αν υπάρχει «γυναικείο στυλ» στην επιστήμη έλαβε τρεις διαφορετικές απαντήσεις: α) Η επιστήμη είναι μια αντικειμενική, ανιδιοτελής δραστηριότητα χωρίς καμία σχέση με το άτομο καθαυτό. β) Η θηλυκή διάσταση είναι τόσο ουσιαστική ώστε κάθε δραστηριότητα που υλοποιείται από γυναίκες φέρει τη σφραγίδα τους και γ) Η επιστήμη εξαρτάται από το περιβάλλον πλαίσιο και τον χρόνο.
Στην Ευρωπαϊκή Ενωση οι γυναίκες, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, κατέχουν λιγότερο από το 10% των ανώτερων θέσεων, παρά το γεγονός ότι το ήμισυ των πτυχιούχων είναι γυναίκες. Επίσης από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι οι γυναίκες συμμετέχουν ελάχιστα στον σχεδιασμό της επιστημονικής πολιτικής.
Στην Ελλάδα, στον προπτυχιακό φοιτητικό πληθυσμό, οι γυναίκες συμμετέχουν σήμερα με ποσοστά μεγαλύτερα από εκείνα των ανδρών. Πολλές από αυτές προχωρούν και σε μεταπτυχιακές σπουδές ειδίκευσης και διδακτορικού διπλώματος, ενώ άλλες επιδίδονται ακόμη και σε μεταδιδακτορική έρευνα. Ωστόσο, ενώ το εκπαιδευτικό επίπεδο ανεβαίνει συνεχώς, είναι πολύ λίγες οι γυναίκες που καταλαμβάνουν υψηλές θέσεις. Ετσι το ποσοστό των καθηγητριών στα πανεπιστήμιά μας μόλις που αγγίζει το 10%, ενώ στην Ακαδημία Αθηνών η παρουσία τους είναι σχεδόν ανύπαρκτη.
Η μέχρι τώρα επικρατούσα επιστημονική πρακτική παρουσιάζει μια μερική μόνο εικόνα της κοινωνικής πραγματικότητας, που καταγράφεται από το πρίσμα της αντίληψης των ανδρών επιστημόνων οι οποίοι κυρίως ασχολήθηκαν με τη μελέτη και την ερμηνεία της επιστήμης. Αν όμως θέλουμε να έχουμε μια γενική και πλήρη ανάλυση της πραγματικότητας, τότε κρίνεται απαραίτητο πολλές ερευνητικές θεματικές να εξετασθούν και να αναθεωρηθούν και κάτω από το πρίσμα της γυναικείας οπτικής. Ηδη στα πανεπιστήμια έχουν ενσωματωθεί μαθήματα σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών με αντικείμενο το φύλο, όπως επίσης και η ερευνητική δραστηριότητα αρχίζει να εμπλουτίζεται με παρόμοια θέματα και έτσι το μέλλον αρχίζει να προβάλλει αρκετά αισιόδοξο για τις γυναίκες επιστήμονες.
CLAUDINE HERMANN Η αλήθεια των αριθμών
Η πρώτη συνολική μελέτη που έγινε στη Γαλλία για να εκτιμήσει τη θέση των γυναικών στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας έδειξε ότι υπάρχουν διακρίσεις τόσο στην επιστημονική σταδιοδρομία όσο και στη συμμετοχή στα κέντρα αποφάσεων.
Παρ' ότι στο λύκειο τα κορίτσια αποτελούν το 43% των μαθητών των δεσμών επιστημονικής κατεύθυνσης, το ποσοστό τους, τόσο στα μαθήματα προετοιμασίας για την εισαγωγή στις επιστημονικές σχολές όσο και μέσα στα πανεπιστήμια, εξαρτάται από τον κλάδο: αποτελούν πλειονότητα στην Ιατρική, στη Φαρμακευτική και στις επιστήμες της ζωής, αλλά μόνο το 34% στις επιστήμες της ύλης και το 19% στις επιστήμες της μηχανικής. Το ένα τέταρτο των πτυχίων μηχανολόγων/μηχανικών απονέμονται σήμερα σε γυναίκες, όμως μόνο το 14% των εισαχθέντων στην Ecole Polytechnique είναι γυναίκες. Στις επιστημονικές πανεπιστημιακές σχολές ένα τέταρτο των λεκτόρων και 10% των καθηγητών είναι γυναίκες, με το τελευταίο ποσοστό να έχει εξελιχθεί ελάχιστα τα τελευταία 20 χρόνια.
Το ενδιαφέρον που εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 για τη θέση των γυναικών στις επιστήμες συνδέθηκε με το γαλλικό πρόβλημα της ισχνής παρουσίας των γυναικών στην πολιτική. Πολλές εκθέσεις οργανώσεων, καθώς και αυτές που συντάχθηκαν ύστερα από αίτημα του πρώην πρωθυπουργού Λιονέλ Ζοσπέν επέτρεψαν την καλύτερη κατανόηση της θέσης των γυναικών στον δημόσιο τομέα, στην οικονομία... Το 2001 ιδρύθηκαν Αποστολές για τη θέση των γυναικών, μία στο υπουργείο Ερευνας και μία στο CNRS (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας). Πολλές οργανώσεις εργάζονται υπέρ της προώθησης των κοριτσιών στις επιστημονικές σπουδές και της βελτίωσης της θέσης των γυναικών στα επιστημονικά και τεχνολογικά επαγγέλματα, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Τα θέματα αυτά έχουν σημαντικότερη επίδραση μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της αδιαφορίας προς τις επιστημονικές σπουδές που παρατηρείται στις νέες γενιές.
πηγή: http://www.tovima.gr/
Και συνεχίζει: «Στην πρόσφατη έρευνα διαπιστώνεται μια μετατόπιση του κοινού από τη συστηματική προς την ασθενέστερη ανάγνωση. Θα πρέπει να έχετε υπόψη σας ότι η ανάγνωση βιβλίων αποτελεί την πιο πολύμορφη κοινωνική και πολιτιστική πρακτική (διαβάζουμε τόσο από ευχαρίστηση όσο και από ανάγκη, τόσο για μορφωτικούς όσο και για πολιτιστικούς αλλά και για πρακτικούς/πληροφοριακούς σκοπούς). Επομένως οι διαδικασίες που “φτιάχνουν” αναγνώστες είναι σύνθετες. Η εξοικείωση με το ελεύθερο, εξωσχολικό και κριτικό διάβασμα από το σχολείο είναι, ίσως, η πιο σημαντική -είναι κάτι που δεν θα “ξεθυμάνει” αργότερα. Γι’ αυτό και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου ανέλαβε για πρώτη φορά την ευθύνη ενός προγράμματος φιλαναγνωσίας σε 800 ολοήμερα δημοτικά σχολεία, σε όλη τη χώρα, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας». 
Σταθερά πρώτη η λογοτεχνία Το μυθιστόρημα παραμένει το δημοφιλέστερο είδος που επιλέγουν ως ανάγνωσμα οι Έλληνες. Η λογοτεχνία κυριαρχεί σε όλες τις ηλικίες αναγνωστών και είναι η μόνη κατηγορία βιβλίων στην οποία παρατηρήθηκε αύξηση ενδιαφέροντος σε σύγκριση με το 2004, ενώ σε σειρά προτίμησης ακολουθούν η ιστορία, η ψυχολογία, τα βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου, η φιλοσοφία, τα ταξίδια, οι κοινωνικές επιστήμες και οι Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. 
