Ν. Βαγενάς: Ζούμε στην εποχή της σύγχυσης των αξιολογικών διακρίσεων

              28 Ιουλ 2012  

Είναι ελάχιστα τα καλά μυθιστορήματα, ή διηγήματα, σήμερα, που αποκτούν πολλούς αναγνώστες. Τους περισσότερους τους αποκτούν μυθιστορήματα της παραλογοτεχνίας. Αυτό όμως, είναι ένα γενικό φαινόμενο στην εποχή μας, που ένα κύριο χαρακτηριστικό της είναι η σύγχυση των αξιολογικών διακρίσεων" ο Νάσος Βαγενάς, ποιητής και Καθηγητής της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Παν/μιο Αθηνών, μιλά στην Κρυσταλία Πατούλη με αφορμή το ενδέκατο ποιητικό βιβλίο του "Στη νήσο των Μακάρων".

Πώς γράφεται ένα λογοτεχνικό έργο;

Ν.Β.: Για να ξεκινήσουμε με τα αυτονόητα: Το έργο του καλλιτέχνη, πηγάζει κυρίως από το ασυνείδητο. Το πραγματικό λογοτεχνικό έργο γράφεται με ολόκληρο τον εαυτό του συγγραφέα, όχι μόνο με το μυαλό του. Κανένας γνήσιος συγγραφέας δεν ξέρει πώς θα τελειώσει ένα έργο του, όταν αρχίζει να το γράφει.

Για να αναφέρω κάτι σχετικό: Στο μυθιστόρημα του Σεφέρη «Έξι νύχτες στην Ακρόπολη» κάποιος ρωτάει τον ήρωα του βιβλίου, που είναι ποιητής: «Ποιες είναι οι πολιτικές απόψεις σας;». Κι εκείνος απαντά: «Δεν ξέρω. Θα σας απαντήσω αφού γράψω το ποίημα». Μπορεί να ξεκινήσεις να γράφεις ένα ερωτικό ποιήμα και να σου βγει πολιτικό, και το αντίστροφο.

Κρ.Π.: Κάθε δημιουργία, χρειάζεται τη συνεργασία και των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου, του συνειδητού και του ασυνειδήτου…

Ν.Β.: «Οι μέτριοι ποιητές γράφουν με το χέρι στην καρδιά. Οι καλοί με το χέρι παρακάτω».

Κρ.Π.: Το κέντρο ενέργειάς μας, βρίσκεται κάτω από την κοιλιά. Αυτό λένε οι καθηγητές π.χ. ορθοφωνίας.

Ν.Β.: Στην περιοχή του υπογάστριου. Αυτό δεν σημαίνει ότι το μυαλό παίζει ρόλο κομπάρσου κατά την προετοιμασία ενός έργου. Η ποίηση –όπως λέει ο Σεφέρης- γράφεται με την ευαισθησία, που είναι ένα αξεδιάλυτο κράμα αισθήματος και σκέψης, στο οποίο η σκέψη παίζει δευτερεύοντα ρόλο. Τον ρόλο όμως αυτό τον παίζει τη στιγμή της συγγραφής ενός έργου. Πιστεύω ότι δεν μπορεί να είναι κανείς σημαντικός συγγραφέας, αν δεν είναι και διαννοούμενος.

Κρ.Π.: Ξεκινώντας, με αφορμή την πρόσφατη ποιητική σας συλλογή «Στη Νήσο των Μακάρων» , ποιά είναι η… μοίρα κάποιου που εντρυφεί, στο έργο συγγραφέων και ποιητών, μέχρι το βαθμό που φτάνετε στο συγκεκριμένο το βιβλίο;

Ν.Β.: Οι συγγραφείς δεν διαβάζουν με τον τρόπο που διαβάζουν οι άνθρωποι που δεν είναι συγγραφείς.

Κρ.Π.: Το έχετε ξαναπεί σε συνέντευξη…  

Ν.Β.: …οι συγγραφείς στα έργα τα οποία διαβάζουν, διαβάζουν κυρίως τον εαυτό τους. Διαβάζουν, δηλαδή, με έναν ωφελιμιστικό τρόπο.

Η Γαλήνη του Ηλία Βενέζη

Η "Γαλήνη"είναι  ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα του Ηλία Βενέζη, στο οποίου αποτυπώνεται ο πόνος του ξεριζωμού των προσφύγων του 1922 από την περιοχή της Μικράς  Ασίας. Το ρεαλιστικό αυτό μυθιστόρημα είναι πολυπρόσωπο και θίγει θέματα διαχρονικά και επώδυνα που ταλανίζουν τις ανθρώπινες ψυχές.

Το μυθιστόρημα του ΓΑΛΗΝΗ εκδόθηκε τον Σεπτέμβρη του 1939  βραβεύτηκε το ίδιο έτος από την Ακαδημία Αθηνών.

 

Λεπτομέρειες για το έργο και τη ζωή του συγγραφέα Ηλία Βενέζη θα βρείτε εδώ εδώ

Βασικός πυρήνας της αφήγησης είναι οι περιπέτειες δυο  οικογενειών του γιατρού Δημήτρη Βένη, και του απλού αγρότη Φώτη Γλάρου, προσφύγων από την Παλαιά Φώκαια της Μικράς Ασίας, που εγκαταστάθηκαν μαζί με άλλους Φωκιανούς το Φθινόπωρο του 1924 στην παραλία της Αναβύσσου. 

 

Το λογοτεχνικό έργο "Γαλήνη" του Βενέζη συνδέεται άμεσα με την εποχή που γράφτηκε και τα βιώματα του δημιουργού του αφενός, αλλά αφετέρου  έχει  διαχρονικά μηνύματα, καθώς η επίδραση στην ανθρώπινη ψυχή και συμπεριφορά  ανάλογων καταστάσεων είναι η ίδια σε όλες τις εποχές και σε όλους τους ανθρώπους.

Η προσπάθεια για επιβίωση σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης, η έλλειψη νερού, τροφής  και στέγης έρχονται στην επιφάνεια, ενώ δε λείπουν και οι ήρωες που δεν μπορούν να συμβιβαστούν με την νέα πραγματικότητα και δείχνουν μια συστηματική άρνηση, όπως η Ειρήνη Βένη. Η τελευταία γεμάτη αλαζονεία και έπαρση αρνείται να δεχτεί τη νέα ζωή της και μένει προσκολλημένη στο παρελθόν και στα ευτυχισμένα παιδικά της χρόνια που έζησε στο σπιτικό του Πρόξενου πατέρα της.

Σημαντικό είναι το  άρθρο του   ΘΕΟΔΩΡΟΥ Δ. ΔΑΛΑΚΟΓΛΟΥ εδώ  «ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ “ΓΑΛΗΝΗ” ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΒΕΝΕΖΗ»   

 Κατατοπιστικά και διαφωτιστικά είναι τα άρθρα στον Πολιτιστικό Θησαυρό της Ελληνικής γλώσσας των Ανδρέα Καραντώνη, «Πεζογράφοι και πεζογραφήματα της γενιάς του ’30»   Αθήνα 1977, Παπαδήμας. Σσ. 128-13 εδώ και  Κώστα Στεργιόπουλου, «Ηλίας Βενέζης»    Η μεσοπολεμική Πεζογραφία. Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939), τομ. Β΄, Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1996, Σσ.343-346,   εδώ

Η ΜΕΝΕΞΕΔΕΝΙΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ - ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

Βασικός εκπρόσωπος της «γενιάς του '30», που έφερε τον αέρα της ανανέωσης στα ελληνικά γράμματα υπήρξε ο πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και δοκιμιογράφος Άγγελος Τερζάκης. Το 1937 καταξιώνεται με το μυθιστόρημά «Η Μενεξεδένια» Πολιτεία», που καταγράφει τις καθοριστικές εξελίξεις της μεσοπολεμικής Αθήνας και της κοινωνίας της «κατά την κρίσιμον φάσιν της μεταβολής της σε μεγαλούπολιν», όπως έγραφε σε μια παρουσίαση του βιβλίου στην Ακαδημία Αθηνών.  Αναλυτικά τα βιωραφικά του συγγραφέα μπορείτε να τα δείτε εδώ και για το έργο του μέσα από το προσωπικό του ημερολόγιο εδώ. 



Το μυθιστόρημα ανήκει στο λεγόμενο αστικό ρεαλισμό. Η αφήγηση γίνεται σε γ΄ενικό πρόσωπο και είναι πολυεπίπεδη. Υπάρχει ένα σύνολο ηρώων που άλλοι διακρίνονται για την ηθική ευαισθησία και την καλοσύνη τους (όπως ο Μελέτης Μαλβής, η αγννή Σοφία, ο ευαίσθητος Γιάννης Μαρούκης) και άλλοι εκφράζουν την αρνηιτκή πλευρά της ζωής λειτουργούν τυχοδιωκτικά και μακιαβελικά όπως: η ΄Ολγα Βέλμερη, ο Ορέστης Μαλβής, ο Χεντρίτης. Χαρακτηριστικό απόσπασμα που παρουσιάζει το χαρακτήρα του Ορέστη είναι στη  σελίδα 31 "Γιατί είχε ιδέες δικές του ο Ορέστης ο Μαλβής. Ιδέες για τη διάκριση των ανθρώπων σε κοινωνικές ποιότητες, άνωθεν κανονισμένες...όλα θα τα θυσίαζε, όλα,  αν το καλούσε η ανάγκη"¨. Πράγματι ο Ορέστης αργότερα όντας πλέον απόφοιτος της Νομικής Σχολής θα απαρνηθεί την οικογένειά του και τον πατέρα του προτιμώντας να προσεγγίσει την εξαφανισμένη μητέρα του που του υπόσχεται μια άλλη κοινωνική ζωή, μια άλλη αισθητική και επαγγελματική καταξίωση. Προδίδει τον πατέρα  του χωρίς αιδώ, χωρίς τύψεις. Η οίηση, η περιφρόνιση ανέκαθεν τον χαρακτήριζαν ως άνθρωπο ενώ πάντα η αδιαφορία και η αποξένωση των χαρακτήριζε. Απεναντίας η Σοφία, η αδερφή του είναι τρυφερή, ευγενική, πρόσχαρη, απλή και καταδεκτική. Στερείται μόρφωσης και παιδείας, αλλά διαθέτει ήθος και διέπεται από ηθικές αξίες και αλτρουισμό. Στο τέλος του βιβλίου απορρίπτει δυναμικά την απούσα μητέρα της και δε δέχεται τη συναλλαγή που της προσφέρει. Επομένως, παρατηρείται μια ισορροπία, αφενός από τη μια υπάρχει το υγιές, το ηθικά ακέραιο και θετικό κομμάτι της οικογένειας και της Αθήνας, που εκπροσωπείται από τον πατέρα και την κόρη, και αφετέρου το νοσηρό, το σάπιο, το κακό κομμάτι της οικογένειας και της πόλης που αντιπροσωπεύεται από τη μητέρα και το γιο.

 

Ένα γνήσιο αθηναϊκό μυθιστόρημα που άφησε εποχή. Ο ύμνος και το δράμα μιας Αθήνας που χάνει την όψη της ειδυλλιακής πόλης, ενόσω τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου αρχίζουν να συνθέτουν το νέο τοπίο από την παλαιότερη εκείνη εποχή η «Μενεξεδένια Πολιτεία» διατήρησε τη γοητεία των περασμένων καιρών, τη νοσταλγία, την αφέλεια, την αρχοντιά τους. Χαρακτηριστικά που προσωποποιούνται στον Μελέτη Μαλβή, παλιό δικηγόρο, που η γυναίκα του τον άφησε λίγο μετά το γάμο τους για να ακολουθήσει τον τυχοδιώκτη εραστή της. Η ευγενική μορφή της κόρης του Σοφίας, ο υπερευαίσθητος Γιάννης Μαρούκης, αλλά και τα δευτερεύοντα πρόσωπα του μυθιστορήματος, περιγράφονται όλα με την ιδιαίτερη διεισδυτικότητα του Τερζάκη και μένουν για πάντα στη μνήμη του αναγνώστη. Ορισμένες σελίδες της «Μενεξεδένιας Πολιτείας», όπως η περιφορά του Επιταφίου της Μεγάλη Παρασκευή στην Πλάκα, η ερωτική σκηνή στο Δαφνί, η περιγραφή της Αθήνας ιδωμένης από εκείνο το δάσος, ο θάνατος του πατέρα, θεωρούνται κλασικές.

(ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

Αναλυτικές πληροφορίες για την υπόθεση και τους χαρακτήρες μπορείτε να πάρετε  στον ιστότοπο που ακολουθεί εδώ

 

Η ιστορία εκτυλίσσεται με ιστορικό φόντο την Αθήνα κάπου στη δεκαετία του ‘ 30. Οι ήρωες του Τερζάκη είναι οι  μικροαστοί, οι αδύναμοι, οι ανήμποροι άνθρωποι που παλεύουν να τα βγάλουν πέρα με το περιβάλλον και τον ίδιο τον εαυτό τους. Είναι τραγικοί και δρουν μέσα στα πλαίσια της ρουτίνας, της καθημερινότητας και της μικροαστικής αθλιότητας. Πάσχουν και υποφέρουν όπως δικηγόρος ο Μελέτης Μαλβής, ο κεντρικός ήρωας που τον εγκατέλειψε η γυναίκα του μετά τον γάμο τους. Ο Ι.Μ Παναγιωτόπουλος αναφέρει χαρακτηριστικά:  "Mέσα από το δέρμα των ανθρώπων του Τερζάκη υπάρχει ένα πηχτό στρώμα στονοχώριας: σπασμένα φτερά, ανικανοποίητοι πόθοι, περιστατικά που μαραίνουν την ύπαρξη". Κυρίαρχα θέματα ο έρωτας, η φιλία και οι ενδοοικογενειακές σχέσεις, οι κοινωνικές συμβατικότητες και μέσω σ΄όλα αυτά αποτελεί ο χώρος η Αθήνα και οι νοσταλγικές περιγραφές του Τερζάκη. Μια Αθήνα διαφορετική από τη σημερινή, πολύβουη και πολυπρόσωπη. "Από δω, το τέρμα, μπροστά στα σιδερένια κάγκελα που καθορίζουν τον "ιερό χώρο" στεκότανε και, πισωστρέφοντας, αγνάντευε την Αθήνα. Την κοίταζε απλωμένη ανάερα, απέραντη και άσπρη, μέσα σε χνώτο χρυσαφί, να τεντώνει με χάρη νωχελική νεαρής εταίρας". (σελ. 97)

Διαφωτιστικό είναι το άρθρο  Tο μυθιστορηματικό σύμπαν του Aγγελου Tερζάκη 

"Θεανώ, Η λύκαινα της Πόλης"

Πρόκειται για το καλύτερο ίσως βιβλίο της Λένας Μαντά στο οποίο τα γεγονότα εξυφαίνονται γύρω από την κεντρική ηρωίδα τη Θεανώ μια δυναμική και έξυπνη γυναίκα που καταφέρνει να επιβιώσει και να διακριθεί κοινωνικά και επαγγελματικά με οποιοδήποτε κόστος.  

Για την  υπόθεση του βιβλίου  μπορείτε να επισκεφθείτε τη σελίδα των εκδόσεων Ψυχογιός πατώντας εδώ

 Στο πρώτο μέρος του βιβλίου η Λένα Μαντά με αναλυτικό τρόπο και νοσταλγική αφήγηση μας ταξιδεύει με πνεύμα αναπόλησης στη γενέτειρά της τη Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη οδηγώντας μας σε γνωριμία με τους ανθρώπους, τη γλώσσα με το χαρακτηριστικό κωνσταντινοπολίτικο ιδίωμα της εποχής, τον πολιτισμό, την κουλτούρα, τα ήθη, τα έθιμα, τις νοοτροπίες, τις γεύσεις και την ιστορία.

 Η Θεανώ είναι ένας ολοκληρωμένος χαρακτήρας με τα μειονεκτήματα και τα προτερήματά της. Δε διστάζει και δεν υποχωρεί τείνει να γίνει αλύγιστη και αδυσώπητη, χωρίς έλεος για όσους την πλησιάζουν για να της κάνουν κακό. Σ΄ένα βράδυ χάνει τα πάντα σύζυγο και παιδί,  υφίσταται την πιο μεγάλη ταπείνωση που μια γυναίκα μπορεί να δεχτεί! ΄Αμυνα και όπλο της γίνεται στο εξής γίνεται η επιθετικότητα, η σκληρότητα για όσους την απειλούν αλλά και για όσους την αγαπούν! Για περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε να επισκεφθείτε το προσωπικό ιστολόγιο της Λένας Μαντά εδώ

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο χώρος μετατοπίζεται στην Αθήνα αφού η Θεανώ ξεριζώνεται βίαια από την Κων/λη και στις άοκνες προσπάθειες της ηρωίδας να επιβιώσει στο εχθρικό περιβάλλον που την αντιμετωπίζει με ρατσισμό, προκατάληψη, άρνηση και αποκλεισμό. Η Θεανώ τελικά επιβιώνει λόγω των ξεχωριστών φυσικών χαρισμάτων που διαθέτει και λόγω του ταλέντου της. Παράλληλα,  είναι ανθεκτική στις δυσκολίες και τις αντιξοότητες, υπομονετική και αφοσιωμένη στην οικογένειά της.

ΟΛΑ ΣΟΥ ΤΑ 'ΜΑΘΑ, ΜΑ ΞΕΧΑΣΑ ΜΙΑ ΛΕΞΗ

Συγγραφέας

Δημήτρης Μπουραντάς

Ένα εξαιρετικό και διαφορετικό μυθιστόρημα που στηρίζεται στις ιστορίες δύο ανθρώπων, του Νίκου, πανεπιστημιακού καθηγητή και της Άννας, φοιτήτριας, στο τμήμα που διδάσκει ο Νίκος. Η Άννα  τον πρώτο χρόνο περνά τα μαθήματα του πανεπιστημίου με μέτριους βαθμούς. Το δεύτερο έτος αρχίζει να έχει εσωτερικές αγωνίες και αναζητήσεις και τότε ο καθηγητής Νίκος Αλεξίου θα σταθεί πλάι στην προσπάθεια της νεαρής φοιτήτριας να βρει τον επαγγελματικό και ακαδημαικό προσανατολισμό της και να ανακαλύψει τον εαυτό της.

  Μια ιδιαίτερη και δυνατή σχέση αναπτύσσεται ανάμεσα στην Άννα και το Νίκο με συναισθήματα, φιλικά, ερωτικά, συναδελφικά.Ο Νίκος λειτουργεί ως μέντορας και δρομοδείκτης έχοντας  κύρος ως επιστήμονας, οδηγεί και καθοδηγεί  την  ΄Αννα κρατώντας πάντα αποστάσεις ασφαλείας.

Ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία μέσα από την αναγνωστική εμπειρία να εμβαθύνει σε βασικές έννοιες του μάνατζμεντ και της διοίκησης να κατανοήσει έννοιες που αφορούν στην τέχνη, στη διαφήμιση, στον πολιτισμό, στον εθελοντισμό, καθώς και την ψυχολογία. Επιπλέον, προβάλλεται μέσα από την αφήγηση και τη ζωή των ηρώων η νεοελληνική πραγματικότητα προ οικονομικής κρίσης με την υπερκατανάλωση ως ύψιστη αξία και τρόπο ζωής, ο  πανεπιστημιακός  χώρος με τα δεινά που τον βαραίνουν, το έλλειμμα ηθικών αξιών, η κατάθλιψη που καιροφυλακτεί και η καταστροφή του περιβάλλοντος ως μέσο πλουτισμού.
 Για αναλυτική παρουσίαση και κριτικές μπορείτε να δείτε εδώ