Οκτω διακεκριμενοι νεοελληνιστες μιλουν για την ελληνικη γλωσσα

ημοσίευση: 22 Ιουλίου 2010

Τους ενώνει το πάθος τους για την ελληνική γλώσσα, αυτή που επέλεξαν συνειδητά να υπηρετήσουν στις πατρίδες τους.

Συμβάλλουν στην προώθηση της ελληνικής πολιτιστικής διπλωματίας, για την οποία γίνεται τόσος λόγος, εδώ και χρόνια, χωρίς να περιμένουν ανταλλάγματα, δικαιώνοντας τον χαρακτηρισμό της παγκοσμιότητας της γλώσσας μας, που πανθομολογουμένως, εμπεριέχει πανανθρώπινες και διαχρονικές αξίες.

Διακεκριμένοι Νεοελληνιστές, ελληνικής, και μη, καταγωγής, από την Ελλάδα, από χώρες της Ευρώπης, τις ΗΠΑ, την Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών, την Αυστραλία, ανταποκρίθηκαν πρόθυμα στο κάλεσμα του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ) να συμμετάσχουν στη διεθνή συνάντηση, που διοργάνωσε, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, για να μεταφέρουν την πολύτιμη πείρα τους.

Οι εργασίες του συνεδρίου του ΚΕΓ αναπτέρωσαν τις προσδοκίες των συμμετεχόντων για ένα καλύτερο αύριο για τις ελληνικές σπουδές στο εξωτερικό. Τα μηνύματα υπήρξαν αισιόδοξα και όλοι δήλωσαν την ετοιμότητά τους να συνδράμουν τις προσπάθειες της Ελλάδας, που έχει βάλει τον πήχη των προσδοκιών ψηλά, ώστε η ελληνική γλώσσα, διαχρονικό φαινόμενο, να γίνει η πρώτη ξένη γλώσσα, που θα επιλέγεται, από άποψη.

Στόχος φιλόδοξος, αλλά όχι και ανέφικτος. Αρκεί η στρατηγική, που θα κληθεί να καλύψει το έλλειμμα που υπάρχει σήμερα, να συστρατεύσει τους καλύτερους για την προβολή της πατρίδας μας, ως ιδέας, στην οικουμενική της διάσταση. Με την ευκαιρία της παραμονής τους στη Θεσσαλονίκη, ορισμένοι από τους νεοελληνιστές και ο Συντονιστής Εκπαίδευσης στο Σικάγο μίλησαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για το έργο τους και τη θέση που έχει η ελληνική γλώσσα στις χώρες, όπου ζουν.

• Ειρήνη Φιλιππάκη-Warburton
Το όνομα της Ειρήνης Φιλιππάκη-Warburton, καθηγήτριας γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Reading, στην Αγγλία, έχει αναπόσπαστα συνδεθεί με την ανάλυση της Νέας Ελληνικής, μέσα από σύγχρονα θεωρητικά πρότυπα. Αυτό που της αναγνωρίζουν όλοι, είναι η ουσιαστική συμβολή του πρωτοποριακού, επιστημονικού και ερευνητικού της έργου στην εξέλιξη και περαιτέρω διαμόρφωση του προτύπου της Γενετικής-Μετασχηματιστικής θεωρίας του Noam Chomsky. Η πλούσια συγγραφική της δραστηριότητα περιλαμβάνει περισσότερα από 100 δημοσιεύματα σχετικά με τη δομή της ελληνικής γλώσσας και πολλά βιβλία.

Η διακεκριμένη γλωσσολόγος, με καταγωγή από το Ηράκλειο της Κρήτης, ζει και εργάζεται από το 1969 στην Αγγλία, προερχόμενη από τις ΗΠΑ, όπου πήγε για διδακτορικές σπουδές στην εφαρμοσμένη γλωσσολογία, με υποτροφία του Ιδρύματος Φούλμπραϊτ.

Δικό της έργο είναι και το πρώτο συνέδριο γλωσσολογίας, που πραγματοποιήθηκε το 1983 στο Πανεπιστήμιο του Reading, και διοργανώνεται έως σήμερα, σε διάφορα πανεπιστήμια του εξωτερικού, με πιο πρόσφατο αυτό του 2009, στο Σικάγο. Στο συνέδριο του ΚΕΓ, όπου έλαβε μέρος με την ιδιότητα της συντονίστριας του Προγράμματος Παιδεία Ομογενών, στη Μεγάλη Βρετανία, η κ.Φιλιππάκη εξέφρασε την αισιοδοξία της για το μέλλον της ελληνικής γλώσσας.

«Πιστεύω ότι πάμε μπροστά. Παλιά, δεν υπήρχε επίγνωση του τι είναι η γλώσσα μας», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Φιλιππάκη και πρόσθεσε: «Υπάρχουν πολλά προγράμματα σπουδών ελληνικής γλώσσας, που την αγαπάμε και θέλουμε να την προωθήσουμε, αλλιώς θα έχουμε αποτύχει ως Έλληνες της διασποράς». Για το συνέδριο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, η επιφανής γλωσσολόγος τονίζει ότι, εφόσον διατηρηθεί ο παλμός, με τη συνδρομή του Υπουργείου Παιδείας της Ελλάδας, τότε «θα κάνουμε το επόμενο βήμα, που θα είναι και το πιο σημαντικό».

• Νίκος Νικολιδάκης, Συντονιστής Εκπαίδευσης στο Προξενείο του Σικάγου
Έχοντας διατελέσει, επί έξι θητείες, Συντονιστής Εκπαίδευσης στο Προξενείο της Νέας Υόρκης, και άλλα τέσσερα χρόνια επιθεωρητής στα Ευρωπαϊκά Σχολεία στην ΕΕ, ο Νίκος Νικολιδάκης, σήμερα, ως Συντονιστής Εκπαίδευσης στο Προξενείο του Σικάγου, έχει πολύτιμη εμπειρία στα εκπαιδευτικά πράγματα της αλλοδαπής, έχοντας συμβάλει σημαντικά στην προώθηση του θεσμού της ελληνομάθειας στις ΗΠΑ. Ήταν, άλλωστε, ο μόνος Συντονιστής Εκπαίδευσης που συμμετείχε στο συνέδριο του ΚΕΓ.

Ο ίδιος εργάστηκε συστηματικά για την προώθηση του πιστοποιητικού ελληνομάθειας στις ΗΠΑ. Μάλιστα, όπως λέει, η συμμετοχή στις εξετάσεις για την απόκτηση του συγκεκριμένου πιστοποιητικού αυξάνεται συνεχώς. «Το πιστοποιητικό ελληνομάθειας, ο μόνος επίσημος κρατικός τίτλος επάρκειας της ελληνικής γλώσσας, αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο για να πείσει γονείς, μαθητές και δασκάλους, και να λειτουργήσει ως ‘μπούσουλας’ για όλους», τονίζει ο κ. Νικολιδάκης.

http://entertainment.in.gr/html/ent/410/ent.88410.asp

Επιστημονικη ετυμολογια των λεξεων

Επιστημονική ετυμολογία των λέξεων

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ | Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου 1997

Στο κείμενό μου («Το Βήμα» 20ής Ιουλίου) σχετικά με την ορθογραφία ορισμένων λέξεων (κτήριο, καλύτερος, αφτί, αβγό κ.λπ.) είχα εξηγήσει ποια είναι η επιστημονική ετυμολογία η οποία υπαγορεύει και την ορθογραφία των λέξεων αυτών. Και φυσικά ανέφερα την ετυμολογία που δίδαξαν μεγάλοι γλωσσολόγοι (Χατζιδάκις, Ανδριώτης, Τριανταφυλλίδης κ.ά.) σύμφωνα με τις αρχές της επιστήμης της ιστορικοσυγκριτικής γλωσσολογίας, αυτήν που θα βρει κανείς σε έγκυρα Λεξικά, όπως το Ιστορικό Λεξικό της Ακαδημίας ή το πρόσφατο λεξικό του καθηγ. κ. Εμμ. Κριαρά, αυτήν που θα βρει ο αναγνώστης στο κατ' εξοχήν έγκυρο, επιστημονικό και ειδικό για την ετυμολογία της νεοελληνικής γλώσσας λεξικό, το Ετυμολογικό λεξικό του αείμνηστου καθηγ. Ν. Ανδριώτη. Δεν εξέφρασα δικές μου απόψεις στο άρθρο μου, γιατί οι ετυμολογίες αυτές, που ρυθμίζουν και την ορθή γραφή των αντιστοίχων λέξεων, αποτελούν «τρέχον νόμισμα» για τους γλωσσολόγους και τους ενημερωμένους φιλολόγους, αποτελούν δηλ. γνωστά πράγματα τουλάχιστον σε εκείνους που ενδιαφέρονται να ανατρέξουν στα κατάλληλα βοηθήματα και να ξέρουν τι γράφουν και γιατί το γράφουν. Σκόπιμα δε στο άρθρο μου διάλεξα και αναφέρθηκα σε μερικές ετυμολογικές ορθογραφίες που ξενίζουν τους παλαιοτέρους ακόμη και σήμερα (αβγό, αφτί, κτήριο, καλύτερος, αλλιώς, βρόμα, παλιός, πιρούνι, γλείφω κ.ά.), τιτλοφορώντας μάλιστα γι' αυτό το άρθρο μου «Προκλητικές ορθογραφίες λέξεων». Κύριος σκοπός του κειμένου μου ήταν να δείξω ότι το να γράψεις λ.χ. αβγό με -β- ή καλύτερος με -υ- δεν είναι ζήτημα δημοτικής ή καθαρεύσουας (όπως δυστυχώς και ίσως σκόπιμα από κάποιους θεωρήθηκε παλιότερα), αλλά θέμα επιστημονικό ­ ανάλογη, άλλωστε, πρακτική ακολουθείται και σε άλλες γλώσσες. Παίρνοντας αφορμή από το κείμενό μου, η κυρία Αννα Τζιροπούλου - Ευσταθίου, φιλόλογος, επαναφέρει («Το Βήμα», 31.8.97) δυστυχώς γνωστές παλαιότερες απόψεις, που έχουν προ πολλού αναθεωρηθεί από την επιστήμη, πράγμα που δεν φαίνεται να γνωρίζει η κυρία Τζιροπούλου - Ευσταθίου, καίτοι φιλόλογος. Γιατί το να «απορρίπτεις» εμπειρικά ή με αφελή «επιχειρήματα» τις επιστημονικές θέσεις του Χατζιδάκι, του Ανδριώτη ή του Τριανταφυλλίδη και άλλων μεγάλων γλωσσολόγων καθώς και της πλειάδος των ειδικών του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας, που όλοι απέδειξαν εσφαλμένες τις παλαιότερες απόψεις τις οποίες «ανακαλύπτει» η κυρία Α. Τζ., εκτός από την άγνοια και τον επιστημονικό αναχρονισμό, είναι σύμπτωμα των καιρών μας όπου ερασιτέχνες καλούνται να υποκαταστήσουν τους ειδικούς (γιατρός λ.χ. στην κρατική ΕΤ2 «αναλύει» εβδομαδιαίως τις ρίζες και την ετυμολογία των λέξεων της Ελληνικής, άλλοτε χρησιμοποιώντας αναξιόπιστες σήμερα πηγές και άλλοτε παρανοώντας ­ ελλείψει γνώσεων ­ αυτά που αντλεί από έγκυρες πηγές! Κάθεται, αλήθεια, ο καλός γιατρός της ΕΤ2 να εγχειρισθεί από γλωσσολόγο ή φιλόλογο; Ετσι, για να ξέρουμε τι κάνουμε...). Τα γραφόμενα από την κυρία Α. Τζ. ενδιαφέρουν περισσότερο γιατί αντιπροσωπεύουν το φαινόμενο του ανενημέρωτου γλωσσολογικά φιλολόγου («ανημέρωτου» λένε μερικοί!..) που έχει επιπτώσεις στην όλη ποιότητα της παιδείας μας, όταν έχουμε να κάνουμε με (λίγους ευτυχώς) φιλολόγους οι οποίοι από άγνοια (δεν τα έχουν διδαχθεί στο Πανεπιστήμιο) ή αδιαφορία διδάσκουν άλλα αντί άλλων. Τέτοια φαινόμενα φέρνουν την επιστήμη από τον 21ο αιώνα στην προεπαναστατική Ελλάδα των αρχών του 19ου αιώνα και ακόμη παλαιότερα.
1. Η λέξη αφτί. Η κυρία Α. Τζ. «ξεθάβει» την, πριν από την εμφάνιση της γλωσσικής επιστήμης, άποψη του Κοραή (του 1804) ότι δήθεν το αφτί προήλθε από (αμάρτυρο) τύπο αυτίον, υποκοριστικό του δωρικού τ. αυς, αυτός (η λ. αυς μαρτυρείται στον Ησύχιο). Η άποψη αυτή είναι βεβαίως γνωστή 100 χρόνια πριν από την κυρία Τζιροπούλου σ' αυτούς, οι οποίοι και απέδειξαν ότι είναι εσφαλμένη. Αυτοί είναι ο Κ. Foy (1870), ο Γ. Χατζιδάκις (1907), ο Ρ. Kretschmer (1905), ο Μ. Τριανταφυλλίδης (1913 και 1943), το Ιστορικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών (1933) κ.ά. Ποιο είναι το μείζον θέμα που τίθεται υπό τέτοιες εσφαλμένες και ανιστόρητες ετυμολογήσεις, για το οποίο η φιλόλογος φαίνεται τελείως ανυποψίαστη; Μα, η λεγόμενη «αιολοδωρική θεωρία», σύμφωνα με την οποία η Νέα Ελληνική προήλθε απευθείας από την αρχαία αιολική και την αρχαία δωρική! ­ χωρίς τη μεσολάβηση δηλ. της Αττικής και της προέκτασής της βυζαντινής!.. Ε, λοιπόν, ο Χατζιδάκις απέδειξε ­ και είναι από τα τέλη του περασμένου αιώνα κοινά αποδεκτό ­ ότι η νεοελληνική γλώσσα μέσω της βυζαντινής ανάγεται στην ελληνιστική Κοινή, που είναι εξέλιξη της αρχαίας αττικής διαλέκτου, αλλιώς ανοίγουμε ένα χάσμα 12 αιώνων στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας! Πώς θα πάμε λοιπόν απευθείας στον δωρικό τύπο αυς; Από τη Δωρική έγινε η Νέα Ελληνική; Και το ωτιν που έχει σωθεί στις ελληνικές αρχαιοπινείς διαλέκτους του Πόντου και της Καππαδοκίας, πού βρέθηκε; Δεν είναι από το αττικό ωτίον; Το αττικό ωτίον είναι, όπως εξήγησαν οι γλωσσολόγοι που αναφέραμε, αυτό το οποίο έδωσε και τον τύπο αφτί (τα ωτία>ταουτία>ταφτία>τ' αφτί). Δεν άνοιξε η καλή φιλόλογος το Λεξικό του Ανδριώτη να δει τι συμβαίνει; Και επιτρέπεται στο τέλος του 20ού αιώνα να διδάσκει ο φιλόλογος τις εμπειρικές ετυμολογίες των αρχών του 19ου αιώνα; Για να εντυπωσιάσει προφανώς και να πείσει για τις ετυμολογίες που ανασύρει από το παρελθόν η κυρία Α. Τζ. παραπέμπει στο «έγκριτο Λεξικό των Liddell και Scott». Αγνοεί όμως ποια είναι η έγκυρη έκδοση του L.-S. στην οποία πρέπει να παραπέμψει! Αγνοεί δηλ. την έκδοση του 1940 (την ενάτη), όπως αγνοεί και την έκδοση του 1996 (με ενσωματωμένες διορθώσεις, βελτιώσεις κ.λπ.)! Στις εκδόσεις αυτές δεν υπάρχει, φυσικά, τέτοια ετυμολογία. Και πού παραπέμπει; Στην ελληνική έκδοση του 1900 που είναι μετάφραση της 7/8ης έκδοσης του L.-S. του 1897! Εκεί οι Ελληνες μεταφραστές ­ όχι φυσικά το L.-S. ­ έχουν περιλάβει απλώς την ετυμολογία του Κοραή. Αυτό το προβάλλει η κυρία Α. Τζ. ως επικρότηση της ετυμολογίας του Κοραή από το L.-S.! Πλήρης σύγχυση με το ελαφρυντικό της γλωσσολογικής άγνοιας...
2. Η λέξη αβγό. Εδώ η γλωσσολογική άγνοια φθάνει στο κορύφωμά της. Αποφαίνεται η κυρία Α. Τζ. δογματικά ότι «ο τύπος αβγό είναι λάθος» και ανυποψίαστη εξηγεί ότι το υ στο αυγό προέρχεται από το αρχαίο δίγαμμα (F): ωFόν>αυγό. Και η μεν αρχαία λ. ωόν (με υπογεγραμμένη) προήλθε πράγματι από αρχικό τ. ωFόν. Αλλά δεν διερωτάται η ευλογημένη το α τού αβγό πού βρέθηκε; Και το -γ- τού αβγό από πού βγήκε; Και αφού το F σιγήθηκε στην Ιωνική - Αττική από τους προκλασικούς χρόνους και έδωσε το αττικό ωόν, πώς ξαναφύτρωσε και έδωσε το υ; Σε τέτοια ατοπήματα πέφτει όποιος μιλάει για πράγματα που δεν γνωρίζει. Ο Χατζιδάκις εξήγησε με συστηματικό τρόπο τι συνέβη: τα ωά>ταουά>ταγουά>ταβγά>τ' αβγό. Ηδη δε από το 1907 (90 χρόνια πριν από την κυρία Α. Τζ.) προσπάθησε να αποτρέψει τέτοιες αγλωσσολόγητες εμπειρικές απόψεις όπως ότι το F έγινε υ, γράφοντας ειδικά γι' αυτό το θέμα: «και περί του F ανάγκη να γίνη εκτενής λόγος, το μεν διότι μεγάλη κατάχρησις αυτού εγένετο υπό των ερασιτέχνων [κατά τον Χατζιδάκι η λ. είναι ο ερασίτεχνος], ετυμολογούντων τας λέξεις της ημετέρας Ελληνικής και πολλά άτοπα και πλημμελή περί τούτου προηνέχθησαν, τούτο δε διότι η εξήγησις των τυχών αυτού μέγα συμβάλλεται εις το ζήτημα περί της καταγωγής της νέας Ελληνικής» [αν προέρχεται δηλ. από την Αττική ή από τη Δωρική και την Αιολική] («Μεσαιωνικά και Νέα Ελληνική», τ. Β', σελ. 316). Ο Τριανταφυλλίδης μάλιστα παρατηρεί (Νέα Εστία 33, 1943, σ. 304) ότι τέτοιες γραφές με υ αντί β ή φ «είχαν απλοχωρέσει, εντελώς αδικαιολόγητα, ίσως και από ορθογραφικό αρχαϊσμό, στο σταύλος αντί για στάβλος (από το λατ. stab(u)lum), καυγάς αντί για καβγάς (από το τουρκ. kavga), ακόμη και στο εύγα [= έβγα], εύγαζα [= έβγαζα], εσκεύθηκε [= εσκέφθηκε] [...], που τη βρίσκομε στον Κοραή ή στον Βηλαρά, ακόμη και στον Τερτσέτη».

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=114&artid=91323&dt=21/09/1997

Οι 10 πιο ενοχλητικές χρήσεις τής γλώσσας μας

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ | Κυριακή 12 Μαΐου 2002

 

Από την εκπομπή «Τη γλώσσα μού έδωσαν Ελληνική» που επιμελούμαι στη ΝΕΤ και που αφορά κυρίως σε ζητήματα χρήσεως τής γλώσσας μας, διεξήγαγα μιαν απλή αλλά χρήσιμη, νομίζω, έρευνα. Την ιδέα μού έδωσε ανάλογη έρευνα τού BBC για την Αγγλική («The Top Twenty Complaints») αλλά, ακόμη περισσότερο, το πλήθος των (συμβατικών και ηλεκτρονικών) επιστολών τηλεθεατών, οι οποίοι «παραπονούνται» για διάφορες χρήσεις τής Ελληνικής, τις οποίες θεωρούν από αδόκιμες ώς λανθασμένες, ζητώντας μου να τις σχολιάσω και να συμβάλω στο να αποφεύγονται. Ζητήθηκε, λοιπόν, από τους τηλεθεατές να επισημάνουν τις δέκα πιο ενοχλητικές γι' αυτούς χρήσεις τής Ελληνικής που μιλάμε και γράφουμε. Τι τους ενοχλεί περισσότερο. Τι νομίζουν ότι δεν έχει καλώς. Τι θεωρούν ότι πρέπει να αλλάξει ή να αποφεύγεται. Υπήρξε πληθώρα απαντήσεων. Ταξινομήθηκαν οι απαντήσεις, ιεραρχήθηκαν σύμφωνα με τη συχνότητά τους και έδωσαν τα εξής αποτελέσματα:
1. Χρήση ξένων λέξεων. Οι περισσότεροι συνέκλιναν στην επισήμανση ότι πρέπει να περιορισθεί η μεγάλης εκτάσεως χρήση ξένων λέξεων, τού τύπου budget, team, panel, talk-show, gallop, e-mail, follow-up κ.τ.ό.
2. Προστακτική αορίστου με αύξηση. Να μη χρησιμοποιούνται τύποι όπως υπέγραψέ μου εδώ, απήντησέ μου γρήγορα κ.λπ. αντί υπόγραψε, απάντησε.
3. Χρήση επιρρημάτων. Ζητούν να μη λέμε τύπους όπως προηγούμενα, ενδεχόμενα, πιθανά κ.τ.ό. αντί των προηγουμένως, ενδεχομένως, πιθανώς. Επίσης ζητούν να τηρούμε στην ομιλία μας τη διαφορά ανάμεσα σε λεξιλογικά ζεύγη, όπως απλά - απλώς, άμεσα - αμέσως, έκτακτα - εκτάκτως κ.τ.ό. που διαφέρουν στη σημασία τους.
4. Θηλυκά επιθέτων σε -ης. Τους ενοχλεί να ακούν ή να διαβάζουν χρήσεις όπως τής διεθνής συνθήκης, η συνεπή υπόσχεση, η διαφανές μπλούζα κ.τ.ό. αντί τής διεθνούς, η συνεπής, η διαφανής κ.λπ. Συναφώς επισημαίνουν τη λανθασμένη χρήση τού επιρρήματος επί κεφαλής (ή επικεφαλής) ως επιθέτου, που μάλιστα κλίνεται: συνάντησαν τον επικεφαλή τής αντιπροσωπίας!
5. Σύγχυση αορίστου και ενεστώτα των συνθέτων σε -άγω και -βάλλω. Να προσέχουμε, γράφουν, να μη συγχέουμε χρήσεις όπως «πήγε στο Παρίσι να διεξαγάγει συνομιλίες» (μια φορά) με το «να διεξάγει» (πάντοτε/συχνά). Οπως και το «πρέπει να υποβάλεις αίτηση» (μια φορά) με το «να υποβάλλεις» (κάθε μήνα).
6. Το διαρρέω (πληροφορίες, ειδήσεις κ.λπ.). Αγανακτούν με τη χρήση τού διαρρέω με συμπλήρωμα (αντικείμενο): «Ο υπάλληλος διέρρευσε τις πληροφορίες» (αντί «διοχέτευσε» ή «άφησε να διαρρεύσουν»).
7. Το -ν των άρθρων. Επισημαίνουν τη χρήση τού άρθρου με -ν σε χρήσεις που δεν χρειάζεται (την χώρα, τον δάσκαλο) και, κυρίως, την παράλειψή του εκεί που χρειάζεται (τη πίστη, το πατέρα).
8. Χρήση αποθετικών (σε -μαι) ρημάτων ως παθητικών. Παραπον

Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=114&artid=142476&dt=12/05/2002

Η επιβιωση χαρακτηριστικων εκφρασεων της αρχαιας Ελληνικης στη Νεα Ελληνικη Γλωσσα